ΕΛΕΓΧΟΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΣΤΟΛΗ ΤΗΣ ΕΡΩΤΙΚΗΣ ΠΑΡΕΚΚΛΙΣΗΣ ΣΤΗ ΒΕΝΕΤΙΑ ΤΟΥ 15ου ΑΙΩΝΑ - 7

[...] Η δικαιοσύνη δεν φείδεται ούτε εκείνων που είχαν αποπειραθεί να διαπράξουν σοδομία ή που αποτόλμησαν να εκφραστούν με τρόπο που ήταν ύποπτος για το έγκλημα του σοδομισμού. Πράξεις, χειρονομίες* ή λόγια που θα μπορούσαν να θεωρηθούν ότι εμπεριείχαν ενέργειες, προτάσεις ή νύξεις με ανήθικο περιεχόμενο συνιστούσαν ενοχοποιητικό στοιχείο ικανό να οδηγήσει κάποιον σε περιπέτειες με τραγικά επακόλουθα. Ακόμη και περιπτώσεις παιδιών που χρησιμοποίησαν αισχρολογίες με σχετικό περιεχόμενο κρίθηκαν με αυστηρότητα, μολονότι είναι πιθανό οι εκφράσεις αυτές να αποτελούσαν στοιχείο του καθημερινού λόγου και μάλιστα μεταξύ παιδιών. Αντίθετα, η χρήση όπλου από το προσβαλλόμενο άτομο εναντίον επίδοξου βιαστή κρίνεται νόμιμη και ο δράστης που είχε ενεργήσει σε άμυνα απαλλάσσεται από κάθε ευθύνη ακόμη και αν η ενέργεια του προκάλεσε τον φόνο του άλλου.

Διαφορετική ήταν η αντιμετώπιση των ενηλίκων παθητικών, που συμμετείχαν εκούσια στη διάπραξη του εγκλήματος. Στους παθητικούς γενικά επιμεριζόταν μικρότερο μέρος ευθύνης, αφού φαινομενικά ήταν αποδέκτες άσκησης πίεσης από μέρους των ενεργητικών που θεωρούνται οι κυρίως υπεύθυνοι για την «ανόσια» πράξη. Αυτό, βέβαια, δεν σημαίνει ότι δεν υπήρχε πρόκληση και από μέρους των παθητικών που εκδήλωναν με αυτόν τον τρόπο την ερωτική τους συμπεριφορά. Αφού με την ίδια ανακριτική διαδικασία εξασφαλιζόταν η ομολογία ή αποδεικνυόταν η ενοχή του κατηγορουμένου, το Συμβούλιο των Δέκα εξέδιδε την καταδικαστική του απόφαση. Η τιμωρία του ενόχου αρχικά ήταν διττή και περιλάμβανε φυλάκιση και εξορία. Μία μαρτυρία του 1422 αναφέρει φυλάκιση για δύο χρόνια in uno carcerum inferiorum και στη συνέχεια ισόβια εξορία. Σε δύο άλλους παθητικούς επιβλήθηκε το 1446 ποινή 25 μαστιγώσεων, φυλάκιση για τρεις μήνες σε χωριστά κελιά και επανάληψη της σωματικής ποινής των 25 μαστιγώσεων. Ωστόσο, η συνηθισμένη τιμωρία που επιβαλλόταν στους παθητικούς ήταν η σωματική ποινή σε συνδυασμό με φυλάκιση και εξορία. Οι ποινές αυτές δεν είναι τυποποιημένες και σταθερές αλλά διαφοροποιούνται κατά περίπτωση.

Για παράδειγμα, ενώ το 1447 ο Θωμάς Velutarius τιμωρήθηκε με 5 μαστιγώσεις, φυλάκιση δύο χρόνων και πενταετή εξορία, στον Πέτρο Martini επιβλήθηκε το 1456 ποινή 50 μαστιγώσεων, φυλάκιση δύο χρόνων και δεκαετής εξορία. Σε άλλη περίπτωση το 1460 αποφεύχθηκε η επιβολή σωματικής ποινής και επιβλήθηκε φυλάκιση μόνο έξη μηνών και εξορία, με τη διευκρίνιση ότι εάν συλλαμβανόταν ως παραβάτης του όρου της εξορίας θα φυλακιζόταν για ένα χρόνο και θα εξοριζόταν πάλι. Τον ίδιο χρόνο επιβλήθηκε σε επτά ενόχους ερήμην και σε δύο που είχαν ομολογήσει την ενοχή τους η ποινή πενταετούς εξορίας (πάντα με τη διευκρίνιση της φυλάκισης για ένα έτος και νέας εξορίας εάν συλλαμβάνονταν ως παραβάτες) και σε ένα ακόμη η ποινή δεκαετούς εξορίας με τους ίδιους όρους**. Η σωματική ποινή 25 μαστιγώσεων σε συνδυασμό με δύο χρόνια εξορίας επιβλήθηκε το 1464 σε άλλον ένοχο και η μαστίγωση ορίστηκε να εκτελεστεί in camera tormenti' αποφασίστηκε επίσης ότι εάν συλλαμβανόταν ως παραβάτης θα φυλακιζόταν πάλι για ένα χρόνο και θα μαστιγωνόταν άλλες 25 φορές, ενώ όποιος θα τον συλλάμβανε θα αμειβόταν με 50 λίρες από την περιουσία του καταδίκου. Η ίδια σωματική ποινή αλλά δεκαπενταετής εξορία επιβλήθηκε τέσσερα χρόνια αργότερα σε άλλον παθητικό, ενώ σε νεαρό παθητικό ηλικίας δεκαοκτώ ετών επιβλήθηκε το 1474 απλή ποινή 25 μαστιγώσεων. Γι' αυτόν ειδικότερα είχε αντιπροταθεί, εφόσον ήταν ενήλικος {attenta eius grandi etate), να ρινοτμηθεί στον ίδιο τόπο και την ίδια ώρα που ο ενεργητικός συνεργός του θα αποκεφαλιζόταν και θα καιγόταν στην πυρά και να παραμείνει μία ώρα σε κοινή θέα για παραδειγματισμό.

Διαφορετικού τύπου ήταν η ποινή που επιβλήθηκε σε ένα δούλο παθητικό το 1446. Αποφασίστηκε η μαστίγωση του ενόχου κατά τη διαδρομή από τον Άγιο Μάρκο μέχρι το Ριάλτο, η τριπλή σφράγιση του προσώπου του με «πύρινες σφραγίδες» στις παρειές και στο μέτωπο, που έπρεπε να εκτελεστεί ανάμεσα στους δύο στύλους του Αγίου Μάρκου {in medio duarum columnarum bulletur tribus bullis igneis in genis et fronte) και τέλος η άμεση απομάκρυνσή-του απο τη Βενετία, ενώ εάν τυχόν θα επέστρεφε στη Βενετία θα ξανασφραγιζόταν. Ηπιότερη ήταν η ποινή που επιβλήθηκε στον Παύλο από το Δυρράχιο- ο ένοχος έπρεπε να οδηγηθεί δέσμιος από τη φυλακή ως την εκκλησιά του Αγίου Φαντίνου και να υποστεί μαστίγωση στη διαδρομή από το καμπαναριό της μέχρι το καμπαναριό της εκκλησιάς του Αγίου Αγγέλου, ενώ στη συνέχεια θα εξοριζόταν για δέκα χρόνια. Η απλή διαπόμπευση εφαρμόστηκε επίσης ως παραδειγματική τιμωρία σε παθητικούς. Το 1480 δύο παθητικοί, συνεργοί του ενεργητικού Φραγκίσκου Corvato που είχε καταδικαστεί σε διαπόμπευση και θάνατο, καταδικάστηκαν και αυτοί σε διαπόμπευση και ισόβια εξορία. Αφού τους περιέφεραν στην πόλη ντυμένους με κίτρινο μανδύα (tella zalla) και με τον κήρυκα να διαλαλεί το έγκλημά τους, υποχρεώθηκαν να παρακολουθήσουν την εκτέλεση του Φραγκίσκου και στη συνέχεια οδηγήθηκαν με βάρκα εκτός Βενετίας, με απειλή κάθειρξης σε περίπτωση παραβίασης της εξορίας. Στα τέλη του αιώνα αποφασίστηκε να εφαρμοστεί αυστηρότερη τακτική με την εξομοίωση των ποινών των ενήλικων παθητικών αντρών και γυναικών με εκείνες που επιβάλλονταν στους ενεργητικούς. Σύμφωνα με σχετικό ψήφισμα του Συμβουλίου των Δέκα, οι παθητικοί άντρες με ηλικία μεγαλύτερη των είκοσι ετών και οι γυναίκες πάνω από δεκαοκτώ ετών υπόκεινταν στην ποινή του θανάτου. Απέναντι στους ανήλικους παθητικούς η δικαιοσύνη θεωρητικά εξαντλούσε κάθε δυνατότητα επιείκειας. Όπως αναφέρθηκε πρωτύτερα και για τους ενεργητικούς, το ελαφρυντικό της «μη νόμιμης ηλικίας» αποτελούσε βασικό κριτήριο για την απαλλαγή των ανηλίκων, αφού ως ανώριμα παιδιά ενεργούσαν άκριτα και ανεύθυνα. Η απόφαση του Συμβουλίου των Δέκα της 20 Σεπτεμβρίου 1424, για την άρση της ατιμωρησίας των ανηλίκων, μολονότι αναφέρεται γενικά στους ανηλίκους, αφήνει να εννοηθεί ότι έχει αφετηρία την περίπτωση των παθητικών. Στην περίπτωση των ανήλικων παθητικών που ήταν μικρότεροι των δέκα ετών το Συμβούλιο είχε τη δυνατότητα να προβεί κατά την κρίση του στην απαλλαγή τους, εφόσον ήταν παιδιά (tamquam pueri) και κατά συνέπεια δεν είχαν πλήρη ευθύνη για την πράξη τους. Η συνηθισμένη ποινή που επιβαλλόταν στους ανήλικους παθητικούς ήταν η μαστίγωση. Ήδη πριν από το ψήφισμα του 1424 έχει καταγραφεί περίπτωση τιμωρίας ανηλίκου με την επιβολή σωματικής ποινής. Η ποινή διαφοροποιείται στα μετέπειτα χρόνια κατά περίπτωση. Το 1433 επιβλήθηκε σε ανήλικο (minorem etatis) παθητικό ποινή 50 μαστιγώσεων, φυλάκισης δύο χρόνων και ισόβιας εξορίας. Στα επόμενα χρόνια οι ποινές μετριάζονται.

Με εξαίρεση μία περίπτωση, όπου επιβλήθηκε μικτή ποινή 12 μαστιγώσεων και τριών μηνών φυλάκισης, απαντούν μία περίπτωση με ποινή 15 μαστιγώσεων, μία με ποινή 20 μαστιγώσεων και πέντε με ποινή 25 μαστιγώσεων. Σε δύο άλλες περιπτώσεις η σωματική ποινή των 25 μαστιγώσεων συνοδεύεται από τρίμηνη φυλάκιση ή εγκλεισμό σε απομόνωση, σε δεκαπενταετή παθητικό επιβλήθηκε το 1477 αντίστοιχη σωματική ποινή και εξορία, ενώ σε δεκατετράχρονο ευγενή, επιβλήθηκε τον ίδιο χρόνο μόνο πενταετής εξορία. Αντίθετα, επιείκεια χαρακτηρίζει την τιμωρία του ανήλικου παθητικού Βερναρδίνου, που του επιβλήθηκε η ποινή 15 μαστιγώσεων. Εξάλλου, η μικρή ηλικία εντεκάχρονου παθητικού επηρέασε το 1474 την απόφαση να τιμωρηθεί secundum etatem, όπως τονίζεται στη σχετική απόφαση, με 10 μόνο μαστιγώσεις.

Μια διαφορετική λογική εκφράζεται το 1459 με την αποφυγή της επιβολής σωματικής ποινής και τιμωρία του ενόχου με φυλάκιση ενός έτους και εξορία. Η απόφαση αυτή θα πρέπει να θεωρηθεί ως αυστηρότερη σε σχέση με τη σωματική ποινή, μολονότι δηλώνεται ότι επιβλήθηκε considerata tenera etate, είναι ωστόσο σημαντικό ότι απορρίφθηκε πρόταση για επιβολή της θανατικής ποινής στον ανήλικο παθητικό.

Η σωματική ποινή συνήθως έπρεπε να εκτελεστεί στην αίθουσα των βασανιστηρίων και στον εκτελεστή της ποινής υπενθυμιζόταν ότι έπρεπε να προβεί στη μαστίγωση του ανηλίκου έχοντας υπόψη την ηλικία του (quod frustet eum secundum etatem). Βέβαια, απαντούν επίσης προτάσεις με περισσότερη εκζήτηση, που αποβλέπουν στην παραδειγματική τιμωρία του ενόχου. Για παράδειγμα, το 1465 είχε προταθεί η ποινή της μαστίγωσης του ανήλικου Ιωάννη να εκτελεστεί in camera αλλά presente pâtre suo1^. Άλλοτε, πάλι, προτάθηκε χωρίς να γίνει αποδεκτή από την πλειοψηφία η επιβολή μέτριας ποινής 10 μαστιγώσεων μέσα στη φυλακή και η διαπόμπευση με περιφορά του καταδίκου από τους φύλακες επί δύο Σάββατα και δύο Τετάρτες ντυμένου με κίτρινο μανδύα και με ακάλυπτο το πρόσωπο σε πολυσύχναστα σημεία της πόλης, ώστε να τον δουν όλοι (quod ab omnibus videatur), ενώ στο μεταξύ θα έπρεπε να μένει στον προθάλαμο της φυλακής. Επίσης απορρίφθηκε το 1468 ανάλογη πρόταση διαπόμπευσης άλλου ανήλικου παθητικού. Σύμφωνα με την πρόταση ο ένοχος θα ντυνόταν με κίτρινο μανδύα (vestiat clamidem coloris calli) και για δέκα συναπτά χρόνια θα ήταν υποχρεωμένος να περιφέρεται συγκεκριμένη ώρα στο κέντρο της πόλης, με ποινή κάθειρξης ενός έτους σε αντίθετη περίπτωση. Είναι φανερό, ότι στις περιπτώσεις ανηλίκων υπερίσχυσε η άποψη επιβολής σωματικής ποινής και εξορίας αλλά όχι ο διασυρμός του ενόχου.

* Ο Γεώργιος από τη Μεθώνη, που συγκατοικούσε με δύο άλλους Έλληνες ύποπτους για σοδομία, ήταν το 1446 στη φυλακή επειδή ένα παιδί είχε καταγγείλει ότι το χάιδεψε στο πρόσωπο με την πρόθεση να το φιλήσει (d'ictus Georgius posuit sibi manum supra personam pro volendo osculari eum). Όμως, έπειτα από επιμελή ανάκριση βρέθηκε αθώος και αποφυλακίστηκε έχοντας μείνει στη φυλακή δύο μήνες και είκοσι μέρες· ASV, Consiglio dei Dieci, Parti miste, reg. 13, φ. 27v, 30 Μαρτίου 1446

* Καταδικάζονται με πενταετή εξορία ο Έλληνας Νικόλαος Bono, ο Αλοΰσιος Barbaro, …

Ν. Γ. Μοσχονάς: Έλεγχος και καταστολή της ερωτικής παρέκκλισης στη Βενετία του 15ου αιώνα
στο Ανοχή και καταστολή στους Μέσους Χρόνους (Εθνικό Ίδρυμα Ερευνών, 2002)