ΓΙΑΝΝΗΣ ΤΣΑΡΟΥΧΗΣ, ΓΙΑ ΤΗ ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΡΩΤΑ

Ενας ατέρμονος χορός με τον έρωτα και τη ζωγραφική
Του Θανάση Θ. Νιάρχου (Τα Νέα, 17/4/2010)
Ο τόσο γνωστός μας, αλλά και τόσο τόσο «άγνωστος» μετρ της τέχνης και των αποφθεγμάτων αποκαλύπτεται σε μια πρωτότυπη έκδοση που «ΤΑ ΝΕΑ» θα προσφέρουν στους αναγνώστες τους το ερχόμενο Σάββατο
Με ιδιαίτερη συγκίνηση, χαρά και περηφάνια, τα «ΝΕΑ» προσφέρουν στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό τον τόμο «Γιάννης Τσαρούχης, για τη ζωγραφική και τον έρωτα».
Δεν είναι ασφαλώς το πρώτο μεγάλο βιβλίο για τον ελληνα εικαστικό δημιουργό που βλέπει το φως της δημοσιότητας, είναι όμως το πρώτο μεγάλο βιβλίο που παραμένει ασύγκριτο σε σχέση με οτιδήποτε άλλο έχει προηγηθεί.
Οπως είναι γνωστό, εξίσου ισχυρή με το ζωγραφικό τάλαντο του Γιάννη Τσαρούχη υπήρξε η στοχαστική διάσταση τόσο του καλλιτέχνη όσο και του ίδιου του ανθρώπου, γεγονός που τεκμηριώνεται με τα εκατοντάδες κείμενα, μελετήματα καθώς και άρθρα ποικίλου περιεχομένου που έχει γράψει. Χωρίς να αναφερθούμε στις μεταφράσεις αρχαίων τραγωδιών που έχει φιλοτεχνήσει, τα ημερολόγιά του που παραμένουν ανέκδοτα, τις εκατοντάδες συνεντεύξεις που είχε δώσει όσο ζούσε, ενώ μια φήμη που διαιωνίζεται ώς τις μέρες μας θέλει τον Κώστα Ταχτσή να έχει εμπνευστεί και γράψει το «Τρίτο στεφάνι» μετά την ανάγνωση ενός ανέκδοτου, επίσης, μυθιστορήματος του Γιάννη Τσαρούχη, με τον τίτλο «Καφενείον το Νέον».
Μια τόσο πλούσια και ποικίλη τελικά καλλιτεχνική δραστηριότητα που έκανε τον εξίσου σπουδαίο συνάδελφο του Τσαρούχη, τον Γιάννη Μόραλη, να έχει πει για τον δημιουργό των «Τεσσάρων Εποχών» πως «στους μελλοντικούς καιρούς θα ξεκινάμε, όσον αφορά στην Ιστορία μας, από τον Αισχύλο για να καταλήξουμε στον Γιάννη Τσαρούχη».
Ο τόμος «Γιάννης Τσαρούχης, για τη ζωγραφική και τον έρωτα» θέλησε ακριβώς να αποτελέσει μια, όσο γίνεται, πιο καίρια και ουσιαστική σύζευξη αυτής της πολυσχιδούς καλλιτεχνικής δημιουργίας και να μας γνωρίσει μαζί με τον δημιουργό και τον ίδιο τον άνθρωπο. Εναν δημιουργό που όσο και αν υψώνεται ήδη σε ένα απρόσβλητο βάθρο, ο μύθος όπως περιπλέκεται γύρω από τη μορφή του, είκοσι ένα μόλις χρόνια μετά τον θάνατό του, κάνει να ακούγεται σχεδόν σαν παραμύθι η περιπέτεια της ένσαρκης παρουσίας του. Σε βαθμό που αν δεν είχε επιλεγεί ως τίτλος, που προστίθεται δίπλα στο όνομά του, το «Για την ζωγραφική και τον έρωτα», άνετα θα μπορούσε να το αντικαταστήσει κανείς με το «Παραμύθι μιας ζωής».
Μια ζωή δηλαδή που διαβάζεται σαν παραμύθι ενώ υπήρξε μια ζωή δύσκολη, βασανισμένη, κινδυνώδης, με προβλήματα, και αντιξοότητες και καταδρομές, που οποιονδήποτε άλλον θα τον είχανε τσακίσει. Αντιλαμβάνεται κανείς, ακόμη και χάριν αυτής της ανορθοδόξου οδού, το εσωτερικό μέγεθος του Γιάννη Τσαρούχη ώστε αν και αφάνταστα εύθραυστος και ευάλωτος, όχι μόνον να μην έχει συντριβεί, αλλά να έχει κατορθώσει να συνθέσει σ΄ ένα μεγαλειώδες εικαστικό και συγγραφικό έργο τη σύγκρουσή του με τα παντοειδή κατεστημένα της εποχής του, κοινωνικά, ηθικά και καλλιτεχνικά.
Οπως έβλεπε κανείς στην πρόσφατη έκθεση με τα έργα του Τσαρούχη στο Μουσείο Μπενάκη τις ουρές των ανθρώπων, με τις πάσης φύσεως ηλικίες, να στέκονται ευλαβικά και εκστατικά μπροστά σε ερωτικές απεικονίσεις αναμφισβήτητα τολμηρές και προκλητικές, αντιλαμβανόταν ταυτόχρονα πως η σχεδιαστική μεγαλοσύνη του Γιάννη Τσαρούχη μεταβαλλόταν σε μια ταπεινή δοξολόγηση της σύμφυτης με το γυμνό ανθρώπινο σώμα αθωότητας.
Ο τόμος «Γιάννης Τσαρούχης, για τη ζωγραφική και τον έρωτα», επιχειρεί, ακριβώς, στην τριπλή υπόστασή του, να μας γνωρίσει, χωρίς μεσολαβητές, ένα εικαστικό έργο όπως το θεωρεί και το τοποθετεί ο άνθρωπος που το πραγματοποίησε. Γι΄ αυτόν ακριβώς τον λόγο έχουν επιλεγεί ολόκληρα κείμενά του ή καίρια αποσπάσματα κειμένων του, ώστε χάρη στην άμεση μαρτυρία του να μπορούμε ελεύθερα να κρίνουμε κατά πόσο τα ίδια τα ζωγραφικά έργα «επικοινωνούν» με την πηγή που τα υπαγόρευσε. Ωστε ό,τι θα αποκομίσει ο αναγνώστης τελικά να είναι η, όσο το δυνατόν, πληρέστερη εικόνα που προκύπτει όταν η εικαστική δημιουργία ρίχνει το ιδιότυπο φως της πάνω στη λογοτεχνική της απεικόνιση, αλλά και ο ίδιος ο λόγος, η γλώσσα, διευρύνει την εικαστική δημιουργία στα όρια ενός σύμπαντος ακόμη πιο απροσμέτρητου.
Αν για το πρώτο μέρος του τόμου έχουν επιλεγεί οι- κατά το δυνατόν- πιο άγνωστες φωτογραφίες του να συνοδεύουν ή να πλαισιώνουν τα θεωρητικά του κείμενα, για το δεύτερο μέρος του που το συγκροτεί ένα εξαιρετικά χαρακτηριστικό σύνολο από κορυφαία έργα του όλων των «εποχών», προτιμήθηκε ο, όσο γίνεται, συνοπτικότερος λόγος του που σχεδόν, δίκην λεζάντας, να τα χαρακτηρίζει.
Ενας λόγος συνοπτικός που δεν χρειάζεται να είναι μάντις κανείς για να προβλέψει ότι του προοιωνίζεται ένα μέλλον αθανασίας, όπως συμβαίνει ήδη με τόσες ρήσεις και αποφάνσεις του Γιάννη Τσαρούχη και που έκανε τον ίδιον περίσκεπτα, αλλά και χαριτωμένα, να αποφαίνεται πως «Στο μέλλον θα είμαι ένα είδος Ναστρεντίν Χότζα που κανείς δεν θα ξέρει αν κάτι το έχω πραγματικά πει ή δεν το έχω πει».
Αλλά και το τρίτο μέρος θα μπορούσε να το χαρακτηρίσει κανείς ως «τα σα εκ των σων».Από τα εκατοντάδες μελετήματα που έχουν γραφεί για τον Γιάννη Τσαρούχη, προτιμήθηκαν δέκα κείμενα που να υπογράφονται όλα από συναδέλφους του- στη συγκεκριμένη περίπτωση από δέκα εξέχοντες εικαστικούς δημιουργούς. Κείμενα που παρά τις διαφορές τους στο ύφος της γραφής τους, έχουν ένα κοινό χαρακτηριστικό στοιχείο: όσο κι αν προσπαθούν να διατρήσουν το κέλυφος που προστατεύει το μυστικό της καλλιτεχνικής δημιουργίας, η προσέγγιση του Γιάννη Τσαρούχη γίνεται με τόσο σεβασμό, τόση αγάπη και τόση αίσθηση μαγείας που νιώθεις το μυστικό αυτό να γίνεται ακόμη πιο βαθύ και αξεδιάλυτο.
«Η δόξα είναι πικρό πράγμα»
Ο Γιάννης Τσαρούχης για τη δημοσιότητα, σε απόσπασμα από το βιβλίο: «Πολλοί θέλουν να δουν τη φωτογραφία τους στην εφημερίδα και το όνομά τους από ματαιοδοξία. Αλλά όταν εγώ ζητούσα τη δημοσιότητα στη νεότητά μου ήταν γιατί ήθελα να θριαμβεύσει η θεωρία μου, να επιβάλλω κάτι το δύσκολο. Ηθελα να μη με αδικούνε. Η δημοσιότητα τώρα δεν με διασκεδάζει. Δημιουργούνται αμέσως αντιζηλίες και σαμποτάζ από τους ανθρώπους με τους οποίους συνεργάζομαι. Θέλουν να ΄ναι αυτοί που ακούγονται και όχι εγώ. Η δόξα είναι πικρό πράγμα. Διότι δέχεσαι να είσαι όπως σε θέλει ο κόσμος, ενώ όταν είσαι ανώνυμος παραμένεις ο εαυτός σου.
Αισθάνομαι πως πρέπει κάθε τόσο να πω μια έξυπνη κουβέντα, πρέπει να κάνω κάτι για να ευχαριστήσω το κοινό, ώστε να το έχω πάντοτε δικό μου. Κι αυτό είναι κουραστικό και εξοργιστικό για έναν άνθρωπο που έχει δώσει δείγματα ότι αγαπά την αλήθεια και όχι την ψεύτικη δόξα. Σήμερα οι άνθρωποι αγαπούν την αδικία, καθετί το πολύπλοκο και το αρρωστημένο. Ενα έργο που παριστάνει έναν κακούργο θεωρείται πιο ενδιαφέρον από κάποιο άλλο που παριστάνει έναν απλό, ήρεμο άνθρωπο. Για να αποκτήσεις δόξα, πρέπει να σε παρουσιάσουνε ως άνθρωπο πολύπλοκο».
«Ο φόβος μάς κάνει να φοράμε βάτες στους ώμους»
«Πιστεύω πως είμαι ένας ερευνητής που ψάχνω να βρω μέσα μου την αληθινή μου πίστη και πάνω στα έργα μου τον τρόπο που θα ήταν πιο σύμφωνος με τον εαυτό μου» έγραφε ο Γιάννης Τσαρούχης. «Πολλές φορές απογοητεύομαι και αναρωτιέμαι αν έχω το δικαίωμα να λέγομαι ζωγράφος, όχι τόσο επειδή υπήρξε κάποτε ο Ραφαήλ και ο Ρέμπραντ, όσο γιατί υπάρχουν τόσο ωραία έργα άγνωστων μικρών ζωγράφων που δεν ξέρουμε καν το όνομά τους και που μας γεμίζουν χαρά την ψυχή όταν τα συναντήσουμε στο παλαιοπωλείο ή σε κάποιο σπίτι». Για να προσθέσει: «Τα καλά παραδείγματα στην τέχνη υπάρχει πάντα κίνδυνος να μας κάνουν μιμητές. Ο φόβος μας και η φιλοδοξία μας μάς κάνει να φοράμε βάτες στους ώμους. Ισως να έχω άδικο, μα πολλές φορές πίστεψα με φανατισμό πως πρέπει να αρκούμαστε στον αληθινό μας ώμο. Ο αληθινός ώμος ενός ζωγράφου είναι τα μάτια του και τα αισθήματά του. Τα καλά παραδείγματα πρέπει να ξέρουμε να τα ερμηνεύουμε σύμφωνα με την περίπτωσή μας, αλλιώς καταντούν καταστρεπτικά».
Περί έρωτος
«Εχω την εντύπωση», έγραφε ο Γιάννης Τσαρούχης, «ότι κάθε ανθρώπινο πλάσμα είναι ομοφυλόφιλο, όχι όμως στον ίδιο βαθμό. Ολοι οι άνθρωποι έχουν αμυγδαλές, όλοι όμως δεν έχουν αμυγδαλίτιδα. Η ομοφυλοφιλία μπορεί να κακοφορμίσει όπως όλα τα πράγματα. Ο,τι και να ΄ναι η ομοφυλοφιλία, της οφείλει πολλά ο πολιτισμός. Είναι παράλογο λοιπόν να την κατηγορούμε, χωρίς να καταδικάζουμε και ένα μεγάλο μέρος του πολιτισμού που προέρχεται από αυτήν».

ΙΝFΟ
Ο τόμος «Γιάννης Τσαρούχης, για τη ζωγραφική και τον έρωτα» θα κυκλοφορήσει μαζί με «ΤΑ ΝΕΑΣαββατοκύριακο» το ερχόμενο Σάββατο 24 Απριλίου.