ΤΟΥ ΓΚΕΪ ΓΑΜΟΥ ΤΟ ΠΑΡΑΔΟΞΟ

.

Θρίαμβος του συντηρητισμού ή αφετηρία ενός νέου τρόπου οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων;
Του γκέι γάμου το παράδοξο
Δημήτρης Παπανικολάου (ΤΑ ΝΕΑ, 14/6/2008)

ΜΑ ΕΙΝΑΙ ΔΥΝΑΤΟΝ ΤΟΣΟΙ ΑΓΩΝΕΣ, ΤΟΣΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ, ΕΝΑΣ ΑΙΩΝΑΣ ΡΙΖΟΣΠΑΣΤΙΚΗ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΗ ΣΚΕΨΗ, ΤΟΣΟΣ ΠΟΘΟΣ ΡΙΓΜΕΝΟΣ ΣΤΑ ΜΕΛΑΝΙΑ ΚΑΙ ΤΟΥΣ ΔΡΟΜΟΥΣ, ΝΑ ΚΑΤΑΛΗΓΕΙ ΣΕ ΜΙΑ ΗΛΕΚΤΡΙΚΗ ΣΚΟΥΠΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΗΜΕΝΗ ΜΕ ΕΥΡΥΓΩΝΙΟ;
Σ΄ένα πρόσφατο αφιέρωμα των « Νew Υork Τimes» για τον γκέι γάμο, νέα γκέι ζευγάρια φωτογραφίζονται στο στυλ γυναικείων περιοδικών του ΄50, ρετούς, πλαστικά χρώματα, λευκότατα δόντια, ατσάκιστα πουκάμισα και η ευτυχία της ηλεκτρικής σκούπας. Είναι όλοι λευκοί, όλοι νεώτατοι, υγιέστατοι και γεροδεμένοι, όλοι απόφοιτοι πανεπιστημίων. Πρότυπα σεξουαλικής ησυχίας, δυνατότητες ευτυχίας στην περιοχή της καπιταλιστικής ευδαιμονίας. Κάπου εδώ, το μυαλό όποιου έχει μια στοιχειωδώς αριστερόστροφη σκέψη αρχίζει να γίνεται τσίρκο ηλεκτρικό. Το επιχείρημα δεν είναι ούτε καινούργιο, ούτε σίγουρα αμελητέο· στην καλύτερή του μορφή μπορεί κανείς να το βρει στο βιβλίο του Μichael Warner Τhe Τrouble with Νormal: Sex, Ρolitics,and the Εthics of Queer Life (Το πρόβλημα με την κανονικότητα: Σεξ, πολιτική και η ηθική του ομοφυλόφιλου βίου). Για τον Warner ο γκέι γάμος φέρνει το φάντασμα του συντηρητισμού πάνω από μια ομάδα πληθυσμού που ήθελε κανείς να πιστεύει ότι είναι στη βάση της αντικανονιστική και ριζοσπαστική. Η ομοφυλόφιλη ταυτότητα ξεχνάει τη σεξουαλικότητα και ανακαλύπτει εκ νέου την αιδώ. Ο γκέι γάμος δείχνει εξάλλου πόσο ο καπιταλισμός από τη μια, και η παγκοσμιοποίηση από την άλλη, έχουν βγει στη γύρα και ψάχνουν καινούργιους πελάτες. Όπως και να το κάνουμε, οι τηλεοπτικές εικόνες δεκάδων ομοφυλόφιλων ζευγαριών σε ξένες χώρες, που κάνουν ουρά στα δημαρχεία για να παντρευτούν, φέρνουν λίγο στον νου τις εικόνες των τέως σοβιετικών πολιτών να κάνουν ουρά το ΄89 έξω από τα «ΜακΝτόναλντς». Τόση ιστορική αγωνία, και στον επίλογο ένα χάμπουργκερ.
Η ελληνική εμπειρία
Από την άλλη όμως, όπως η πρόσφατη ελληνική εμπειρία έδειξε πολύ καλά, ο γκέι γάμος έχει ακριβώς τη δυνατότητα να απελευθερώσει μια δυναμική που καλό θα ήταν να μην υποτιμάμε. Ίσως μάλιστα οι κοινωνικές, πολιτισμικές και πολιτικές προεκτάσεις του να είναι πολύ πιο ριζοσπαστικές από όσο νομίζουμε. Εν ολίγοις, για να συνοψίσω και τη βάση μιας συζήτησης που γίνεται εδώ και χρόνια στη διεθνή βιβλιογραφία, αξίζει να αναρωτηθούμε εάν ο γκέι γάμος είναι μια μίμηση του παραδοσιακού ετεροφυλόφιλου γάμου, συντηρητικός θεσμός, μορφή επιτήρησης και κανονικοποίησης. Ή αν, αντίθετα, είναι μια κίνηση που προτείνει και αναδεικνύει νέες στρατηγικές διαπραγμάτευσης της σχέσης των ατόμων με την εξουσία, την ταυτότητα, τα ανθρώπινα δικαιώματα, τη νεωτερικότητα. Πρόκειται για τον θρίαμβο της συντηρητικής παράδοσης ή μήπως για την αρχή ενός νέου, μεταμοντέρνου τρόπου οργάνωσης των κοινωνικών σχέσεων; Δηλώνει την κρίση της πολιτικής ή τη σημασία των νέων πολιτικών στρατηγικών;

Η απάντηση δεν είναι εύκολη και σε κάθε περίπτωση μπορεί να βρίσκεται κάπου στη μέση (όλων αυτών). Πάντως η εμπειρία της Ελλάδας αναδεικνύει κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες πτυχές. Είναι πολύ ενδιαφέρον, π.χ., το γεγονός ότι αντί για μετωπική αντιπαράθεση μια ομάδα ανθρώπων κατάφερε να ξεφύγει από το γράμμα του νόμου ουσιαστικά διά του ίδιου του γράμματος: η κειμενική αποδόμηση γίνεται κινηματική στρατηγική.

Ο γκέι γάμος έχει επίσης τη δυνατότητα να ξεσκεπάσει φοβικές αντιδράσεις, να μας κάνει να σκεφτούμε πως οι ίδιες αυτές βρίσκονται εκτός των πλαισίων της νομιμότητας και της κοινωνικής συνοχής που υποτίθεται ότι ευαγγελίζονται. Γιατί λ.χ. δεν ελέγχεται ποινικά, από το κράτος που τον πληρώνει, ο κάθε μητροπολίτης που ρατσιστικά μιλάει για ανθρωποειδή ή διαδίδει ψευδώς ότι η ομοφυλοφιλία αντιμετωπίζεται από την επιστήμη ως ασθένεια; Η προοδευτική όψη του γκέι γάμου, σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, έγκειται στο ότι μπορεί να αποσταθεροποιήσει τον συχνά παρανοϊκό τρόπο με τον οποίο ορίζουμε το τι επιτρέπεται να λέγεται και τι όχι.

Εδώ κολλάει και το επιχείρημα ότι «η ελληνική κοινωνία δεν είναι ακόμα έτοιμη». Αν για κάτι δεν είναι έτοιμη η ελληνική κοινωνία, αυτό είναι το να χάσει τη σημειωτική της βολή, τον τρόπο με τον οποίο χειρίζεται τη σεξουαλική διαφορά. Της αρέσουν οι δεδομένοι ρόλοι, οι τηλεαδερφές που πλαισιώνουν τις τηλεκουτσομπόλες στις μεσημεριανές εκπομπές επιδιδόμενες μαζί τους σε όργιο μικροαστικού συντηρητισμού, οι ελεγκάν τηλεκομμωτές, οι τηλεμόδιστροι, οι τηλεγερομόδιστροι, οι «διακριτικοί» τηλεκωμικοί και οι μαχητικές τηλεβουλευτίνες. Γι΄ αυτούς είναι έτοιμη. Ακριβώς όμως επειδή ο γκέι γάμος είναι ό,τι όλοι αυτοί δεν θα διανοούνταν ποτέ να τολμήσουν, ακριβώς γι΄ αυτό καθίσταται στην Ελλάδα δυνατότητα εξαιρετικά προοδευτική.
ΠΡΟΚΛΗΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΡΙΣΤΕΡΑ
Μια από τις πιο ενδιαφέρουσες όψεις του γκέι γάμου είναι ο τρόπος με τον οποίο εξελίσσεται σε ουσιαστική πολιτική πρόκληση για την Αριστερά. Σε ένα από τα πιο ενδιαφέροντα βιβλία των τελευταίων χρόνων με θέμα τις προκλήσεις για την Αριστερά, μια ομάδα Αμερικανών πανεπιστημιακών (Βrown, Ηalley, Βutler) τοποθετεί το θέμα του γκέι γάμου και των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων στο κέντρο της συνολικότερης επανατοποθέτησης της Αριστεράς στα ζητήματα των ατομικών δικαιωμάτων, των μειονοτήτων, της πολυπολιτισμικότητας. Ποια είναι η διαφορά, σε όλα αυτά τα θέματα, μιας αριστερής και μιας φιλελεύθερης πολιτικής; Η Αριστερά, απαντούν οι συγγραφείς, δεν αρκεί να μιλάει απλώς για ελευθερία, ισότητα, δικαιοσύνη. Αυτά τα κάνει και ο φιλελευθερισμός. Ο λόγος της Αριστεράς πρέπει να είναι βαθιά κριτικός· να αναλύει «για ποια ελευθερία μιλάμε», να σκέφτεται πόση άλλη καταπίεση μπορεί να κρύβεται πίσω από ένα δυτικοκεντρικό αίτημα για «ισονομία», να δείχνει τα βαθιά ιδεολογικά προβλήματα που μπορεί να έχουν κάποιοι θεσμοί. Και πρέπει να τα κάνει αυτά αναλύοντας και τη δική της ιστορία καταπίεσης συγκεκριμένων στάσεων, τον δικό της εγγενή συντηρητισμό (κάτι που συζητήθηκε πολύ τα τελευταία χρόνια στη Γαλλία σε σχέση με το ίδιο θέμα). Ο γκέι γάμος, ακριβώς επειδή αποτελεί ένα ιδεολογικό παράδοξο, είναι μια καλή πλατφόρμα για να αναλύσει κριτικά η Αριστερά τη σχέση της με το μέλλον.

* Ο Δημήτρης Παπανικολάου είναι λέκτορας Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης