Η ΔΙΩΞΗ ΤΩΝ ΟΜΟΦΥΛΟΦΙΛΩΝ ΣΤΟ Γ ΡΑΙΧ
Θύματα πολέμου και ειρήνης
Βγαίνοντας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι ελάχιστοι επιζήσαντες ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι βρέθηκαν σε έναν κόσμο εχθρικό που δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να τους συμπεριλάβει στα θύματα του ναζισμού. Η γερμανική νομοθεσία όριζε ούτως ή άλλως ρητά ότι οι ομοφυλόφιλοι τέως κρατούμενοι έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως παραβάτες του κοινού ποινικού δικαίου. Η Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία κατήργησε τη ναζιστική εκδοχή της παραγράφου 175 το 1967 και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας την τροποποίησε σε δύο φάσεις, το 1969 και το 1973. Εως τότε, δεκαετίες μετά τον πόλεμο, οι κρατούμενοι με το ροζ τρίγωνο κινδύνευαν να κατηγορηθούν -και να τιμωρηθούν- για τον ίδιο λόγο που τους οδήγησε κάποτε στα στρατόπεδα του θανάτου.
Είναι σήμερα γνωστό ότι, αμέσως μετά την ήττα του Τρίτου Ράιχ, αμερικανοί και βρετανοί δικαστές των στρατευμάτων κατοχής στη Γερμανία έκριναν ότι το διάστημα της κράτησης των ομοφυλόφιλων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν έπρεπε να υπολογιστεί ως φυλάκιση και να προσμετρηθεί στην ποινή τους. Αν, για παράδειγμα, κάποιος είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση οκτώ ετών, παρέμεινε πέντε χρόνια στη φυλακή και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο για τρία χρόνια, έπρεπε τώρα να επιστρέψει για τρία ακόμη χρόνια στη φυλακή. Υπάρχουν επίσης μαρτυρίες για τις ηθικοπλαστικές διαλέξεις στις οποίες αμερικανοί ανώτεροι αξιωματικοί υπέβαλαν τους απελευθερωμένους ομοφυλόφιλους κρατούμενους, εξηγώντας τους ότι η "ανήθικη συμπεριφορά" τους συνιστά και στις Ηνωμένες Πολιτείες ποινικά κολάσιμη πράξη.
Ούτε ένας από τους επιζήσαντες γερμανούς ομοφυλόφιλους κρατουμένους δεν επρόκειτο να συμπεριληφθεί στα "επίσημα" θύματα του ναζισμού και να αποζημιωθεί για την περίοδο που έζησε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η ίδια ακριβώς τύχη περίμενε και τη δεύτερη μεγάλη ομάδα κρατουμένων με το ροζ τρίγωνο, εκείνους που προέρχονταν από την Αυστρία. Εξαιρετικά εύγλωττη είναι η περίπτωση του Αυστριακού Γιόζεφ Κ., του ανθρώπου στον οποίον οφείλουμε την πρώτη μαρτυρία για την εμπειρία των ομοφυλόφιλων κρατουμένων. Μετά την απελευθέρωσή του, ο Γιόζεφ Κ. συνειδητοποίησε σύντομα ότι μόνον αν άλλαζε το τρίγωνό του από ροζ σε κόκκινο, αν δηλαδή δήλωνε ψευδώς ότι υπήρξε πολιτικός κρατούμενος, είχε ελπίδες να αντιμετωπιστεί σοβαρά η υπόθεσή του. Το ίδιο τον συμβούλευαν και οι υπεύθυνοι των κομμάτων, προσφέροντάς του την υποστήριξή τους με αντάλλαγμα την κομματική τους ταυτότητα. Ούτως ή άλλως, ο νόμος για την προστασία των θυμάτων που ψηφίστηκε από το αυστριακό κοινοβούλιο το 1947 προέβλεπε τη χορήγηση αποζημίωσης μόνο στους διωχθέντες για φυλετικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους.
Στα 1988, πεντηκοστή επέτειο του "Ανσλους" (της προσάρτησης της Αυστρίας), το αυστριακό κοινοβούλιο απέρριψε επερώτηση των Πρασίνων και της Πρωτοβουλίας Ομοφυλοφίλων (HOSI) που ζητούσε να συμπεριληφθούν και οι ομοφυλόφιλοι στα θύματα του ναζισμού. Το αίτημα αρνήθηκαν να στηρίξουν και οι τρεις αναγνωρισμένοι σύλλογοι θυμάτων του ναζισμού που πρόσκεινται στο σοσιαλδημοκρατικό, το λαϊκό και το κομμουνιστικό κόμμα. Ο Γιόζεφ Κ. συνέχισε τις προσπάθειές του, ζητώντας αυτή τη φορά να του αναγνωριστούν ως συντάξιμα τα χρόνια που πέρασε στα στρατόπεδα. Πέθανε στις 15 Μαρτίου του 1994, χωρίς να να έχει αποζημιωθεί για τα χρόνια της κράτησής του στο Ζαξενχάουζεν και το Φλόσενμπιργκ.
Οι άντρες με το ροζ τρίγωνο
Ο νεαρός Αυστριακός Γιόζεφ Κ. συνελήφθη από την Γκεστάπο ως ομοφυλόφιλος στα 1939, καταδικάστηκε σε εξάμηνα καταναγκαστικά έργα και στη συνέχεια στάλθηκε στα στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζαξενχάουζεν και Φλόσενμπιργκ, όπου παρέμεινε ως το 1945. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Γιόζεφ Κ. αγωνίστηκε για την αποκατάσταση των ομοφυλόφιλων κρατουμένων, αλλά συνάντησε την άρνηση τόσο των κομμάτων όσο και των οργανώσεων των θυμάτων του ναζισμού. Από το 1965 ως το 1967, ο Γιόζεφ Κ. αφηγήθηκε την εμπειρία του στο συμπατριώτη του Χάιντς Χέγκερ (ψευδώνυμο του Χανς Νόιμαν), ο οποίος την κατέγραψε σε βιβλίο με τον τίτλο "Οι άντρες με το ροζ τρίγωνο". Το βιβλίο εκδόθηκε το 1972, ύστερα από πολύχρονες προσπάθειες του συγγραφέα του. Το σύντομο απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί μικρό δείγμα της μαρτυρίας του Γιόζεφ Κ. που κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά:
Δουλειά μας (σημ. στο στρατόπεδο Ζαξενχάουζεν) ήταν να κουβαλάμε με το καρότσι χώμα και λάσπη, πίσω από τα ήδη στημένα στόχαστρα του σκοπευτηρίου, για να σηκώσουμε ένα λόφο που θα εμπόδιζε τις σφαίρες. Στην αρχή όλα πήγαιναν καλά. Εμείς κουβαλούσαμε το χώμα με το καρότσι και σιγά-σιγά σχηματιζόταν ένας χωμάτινος τοίχος. Ωστόσο, σε λίγες κιόλας μέρες κι ενώ δεν είχαμε ακόμη τελειώσει με το κουβάλημα, ήρθαν ομάδες Ες-Ες στο σκοπευτήριο για άσκηση. Εμείς φυσικά αρνηθήκαμε να δουλέψουμε κατά τη διάρκεια της άσκησης για να μη μας πετύχουν οι σφαίρες. Οι κάπο όμως και οι Ες-Ες μάς ανάγκασαν να συνεχίσουμε, σπάζοντάς μας στο ξύλο και απειλώντας με μαστίγωμα. Τώρα οι σφαίρες σφύριζαν ανάμεσά μας και πολλοί σύντροφοί μου έπεφταν στο έδαφος, άλλοι απλώς τραυματισμένοι, άλλοι ήδη νεκροί. Σύντομα διαπιστώσαμε ότι οι Ες-Ες το διασκέδαζαν πιο πολύ να ρίχνουν πάνω στους κρατούμενους παρά στους στόχους και ότι έβαζαν σημάδι κατευθείαν τους εργάτες με τα καρότσια.
Κάθε πρωί ξεκινούσαμε για τη δουλειά γεμάτοι φόβο και αγωνία, ξέροντας με σιγουριά ότι και σήμερα κάποιοι από μας θα σκοτωνόντουσαν. Το μόνο που δεν ξέραμε ήταν το ποιος. [...] Την εντολή της ναζιστικής κυβέρνησης για ολοκληρωτική εκκαθάριση των ομοφυλόφιλων από το Ράιχ, "των εκφυλισμένων του γερμανικού λαού", για την εξόντωση και την εξαφάνισή τους, εκτελούσαν κατά γράμμα και με σαδιστική ικανοποίηση οι ναζί μπάτσοι, οι Ες-Ες. Δεν ήθελαν όμως να μας εξοντώσουν στα γρήγορα. Όχι. Έπρεπε να πεθάνουμε άγρια και σκληρά από την πείνα και τα καταναγκαστικά έργα, από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια.
Για δυο ολόκληρες μέρες κατάφερα σαν από θαύμα να βγω αλώβητος ενώ οι σφαίρες της άσκησης έπεφταν γύρω μου σαν βροχή. Μετά μου πρότεινε ένας "πράσινος" κάπο να με βάλει απλώς να γεμίζω τα καρότσια και να μην κουβαλάω πια, αν δεχόμουν να γίνω ο φίλος του και να πηγαίνω με τα νερά του. Έτσι δεν θα έπαιζα πια τη ζωή μου κορόνα-γράμματα από τις σφαίρες των Ες-Ες σκοπευτών στον χωμάτινο τοίχο. Δίστασα για λίγο, αλλά τελικά δέχτηκα, γιατί η θέλησή μου για ζωή ήταν πολύ πιο δυνατή από κάθε αίσθημα ηθικής και ακεραιότητας χαρακτήρα. Κι όποιος θέλει ας με καταδικάσει. Η θέα των νεκρών και των βαριά τραυματισμένων συγκρατούμενών μου, όπως και να 'χει το πράγμα, μου είχε προκαλέσει σοκ. Επιπλέον φοβόμουν. Φοβόμουν τρομερά. Γιατί να μην εκμεταλλευτώ μια ευκαιρία που με υποβίβαζε μεν ως άνθρωπο, μου έσωζε όμως τη ζωή;
(Ελευθεροτυπία, 25/6/2000)
Θύματα πολέμου και ειρήνης
Βγαίνοντας από τα στρατόπεδα συγκέντρωσης, οι ελάχιστοι επιζήσαντες ομοφυλόφιλοι κρατούμενοι βρέθηκαν σε έναν κόσμο εχθρικό που δεν είχε την παραμικρή πρόθεση να τους συμπεριλάβει στα θύματα του ναζισμού. Η γερμανική νομοθεσία όριζε ούτως ή άλλως ρητά ότι οι ομοφυλόφιλοι τέως κρατούμενοι έπρεπε να αντιμετωπιστούν ως παραβάτες του κοινού ποινικού δικαίου. Η Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία κατήργησε τη ναζιστική εκδοχή της παραγράφου 175 το 1967 και η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας την τροποποίησε σε δύο φάσεις, το 1969 και το 1973. Εως τότε, δεκαετίες μετά τον πόλεμο, οι κρατούμενοι με το ροζ τρίγωνο κινδύνευαν να κατηγορηθούν -και να τιμωρηθούν- για τον ίδιο λόγο που τους οδήγησε κάποτε στα στρατόπεδα του θανάτου.
Είναι σήμερα γνωστό ότι, αμέσως μετά την ήττα του Τρίτου Ράιχ, αμερικανοί και βρετανοί δικαστές των στρατευμάτων κατοχής στη Γερμανία έκριναν ότι το διάστημα της κράτησης των ομοφυλόφιλων στα στρατόπεδα συγκέντρωσης δεν έπρεπε να υπολογιστεί ως φυλάκιση και να προσμετρηθεί στην ποινή τους. Αν, για παράδειγμα, κάποιος είχε καταδικαστεί σε φυλάκιση οκτώ ετών, παρέμεινε πέντε χρόνια στη φυλακή και στη συνέχεια μεταφέρθηκε σε στρατόπεδο για τρία χρόνια, έπρεπε τώρα να επιστρέψει για τρία ακόμη χρόνια στη φυλακή. Υπάρχουν επίσης μαρτυρίες για τις ηθικοπλαστικές διαλέξεις στις οποίες αμερικανοί ανώτεροι αξιωματικοί υπέβαλαν τους απελευθερωμένους ομοφυλόφιλους κρατούμενους, εξηγώντας τους ότι η "ανήθικη συμπεριφορά" τους συνιστά και στις Ηνωμένες Πολιτείες ποινικά κολάσιμη πράξη.
Ούτε ένας από τους επιζήσαντες γερμανούς ομοφυλόφιλους κρατουμένους δεν επρόκειτο να συμπεριληφθεί στα "επίσημα" θύματα του ναζισμού και να αποζημιωθεί για την περίοδο που έζησε σε στρατόπεδο συγκέντρωσης. Η ίδια ακριβώς τύχη περίμενε και τη δεύτερη μεγάλη ομάδα κρατουμένων με το ροζ τρίγωνο, εκείνους που προέρχονταν από την Αυστρία. Εξαιρετικά εύγλωττη είναι η περίπτωση του Αυστριακού Γιόζεφ Κ., του ανθρώπου στον οποίον οφείλουμε την πρώτη μαρτυρία για την εμπειρία των ομοφυλόφιλων κρατουμένων. Μετά την απελευθέρωσή του, ο Γιόζεφ Κ. συνειδητοποίησε σύντομα ότι μόνον αν άλλαζε το τρίγωνό του από ροζ σε κόκκινο, αν δηλαδή δήλωνε ψευδώς ότι υπήρξε πολιτικός κρατούμενος, είχε ελπίδες να αντιμετωπιστεί σοβαρά η υπόθεσή του. Το ίδιο τον συμβούλευαν και οι υπεύθυνοι των κομμάτων, προσφέροντάς του την υποστήριξή τους με αντάλλαγμα την κομματική τους ταυτότητα. Ούτως ή άλλως, ο νόμος για την προστασία των θυμάτων που ψηφίστηκε από το αυστριακό κοινοβούλιο το 1947 προέβλεπε τη χορήγηση αποζημίωσης μόνο στους διωχθέντες για φυλετικούς, πολιτικούς και θρησκευτικούς λόγους.
Στα 1988, πεντηκοστή επέτειο του "Ανσλους" (της προσάρτησης της Αυστρίας), το αυστριακό κοινοβούλιο απέρριψε επερώτηση των Πρασίνων και της Πρωτοβουλίας Ομοφυλοφίλων (HOSI) που ζητούσε να συμπεριληφθούν και οι ομοφυλόφιλοι στα θύματα του ναζισμού. Το αίτημα αρνήθηκαν να στηρίξουν και οι τρεις αναγνωρισμένοι σύλλογοι θυμάτων του ναζισμού που πρόσκεινται στο σοσιαλδημοκρατικό, το λαϊκό και το κομμουνιστικό κόμμα. Ο Γιόζεφ Κ. συνέχισε τις προσπάθειές του, ζητώντας αυτή τη φορά να του αναγνωριστούν ως συντάξιμα τα χρόνια που πέρασε στα στρατόπεδα. Πέθανε στις 15 Μαρτίου του 1994, χωρίς να να έχει αποζημιωθεί για τα χρόνια της κράτησής του στο Ζαξενχάουζεν και το Φλόσενμπιργκ.
Οι άντρες με το ροζ τρίγωνο
Ο νεαρός Αυστριακός Γιόζεφ Κ. συνελήφθη από την Γκεστάπο ως ομοφυλόφιλος στα 1939, καταδικάστηκε σε εξάμηνα καταναγκαστικά έργα και στη συνέχεια στάλθηκε στα στρατόπεδο συγκέντρωσης Ζαξενχάουζεν και Φλόσενμπιργκ, όπου παρέμεινε ως το 1945. Τα χρόνια που ακολούθησαν, ο Γιόζεφ Κ. αγωνίστηκε για την αποκατάσταση των ομοφυλόφιλων κρατουμένων, αλλά συνάντησε την άρνηση τόσο των κομμάτων όσο και των οργανώσεων των θυμάτων του ναζισμού. Από το 1965 ως το 1967, ο Γιόζεφ Κ. αφηγήθηκε την εμπειρία του στο συμπατριώτη του Χάιντς Χέγκερ (ψευδώνυμο του Χανς Νόιμαν), ο οποίος την κατέγραψε σε βιβλίο με τον τίτλο "Οι άντρες με το ροζ τρίγωνο". Το βιβλίο εκδόθηκε το 1972, ύστερα από πολύχρονες προσπάθειες του συγγραφέα του. Το σύντομο απόσπασμα που ακολουθεί αποτελεί μικρό δείγμα της μαρτυρίας του Γιόζεφ Κ. που κυκλοφορεί για πρώτη φορά στα ελληνικά:
Δουλειά μας (σημ. στο στρατόπεδο Ζαξενχάουζεν) ήταν να κουβαλάμε με το καρότσι χώμα και λάσπη, πίσω από τα ήδη στημένα στόχαστρα του σκοπευτηρίου, για να σηκώσουμε ένα λόφο που θα εμπόδιζε τις σφαίρες. Στην αρχή όλα πήγαιναν καλά. Εμείς κουβαλούσαμε το χώμα με το καρότσι και σιγά-σιγά σχηματιζόταν ένας χωμάτινος τοίχος. Ωστόσο, σε λίγες κιόλας μέρες κι ενώ δεν είχαμε ακόμη τελειώσει με το κουβάλημα, ήρθαν ομάδες Ες-Ες στο σκοπευτήριο για άσκηση. Εμείς φυσικά αρνηθήκαμε να δουλέψουμε κατά τη διάρκεια της άσκησης για να μη μας πετύχουν οι σφαίρες. Οι κάπο όμως και οι Ες-Ες μάς ανάγκασαν να συνεχίσουμε, σπάζοντάς μας στο ξύλο και απειλώντας με μαστίγωμα. Τώρα οι σφαίρες σφύριζαν ανάμεσά μας και πολλοί σύντροφοί μου έπεφταν στο έδαφος, άλλοι απλώς τραυματισμένοι, άλλοι ήδη νεκροί. Σύντομα διαπιστώσαμε ότι οι Ες-Ες το διασκέδαζαν πιο πολύ να ρίχνουν πάνω στους κρατούμενους παρά στους στόχους και ότι έβαζαν σημάδι κατευθείαν τους εργάτες με τα καρότσια.
Κάθε πρωί ξεκινούσαμε για τη δουλειά γεμάτοι φόβο και αγωνία, ξέροντας με σιγουριά ότι και σήμερα κάποιοι από μας θα σκοτωνόντουσαν. Το μόνο που δεν ξέραμε ήταν το ποιος. [...] Την εντολή της ναζιστικής κυβέρνησης για ολοκληρωτική εκκαθάριση των ομοφυλόφιλων από το Ράιχ, "των εκφυλισμένων του γερμανικού λαού", για την εξόντωση και την εξαφάνισή τους, εκτελούσαν κατά γράμμα και με σαδιστική ικανοποίηση οι ναζί μπάτσοι, οι Ες-Ες. Δεν ήθελαν όμως να μας εξοντώσουν στα γρήγορα. Όχι. Έπρεπε να πεθάνουμε άγρια και σκληρά από την πείνα και τα καταναγκαστικά έργα, από τις κακουχίες και τα βασανιστήρια.
Για δυο ολόκληρες μέρες κατάφερα σαν από θαύμα να βγω αλώβητος ενώ οι σφαίρες της άσκησης έπεφταν γύρω μου σαν βροχή. Μετά μου πρότεινε ένας "πράσινος" κάπο να με βάλει απλώς να γεμίζω τα καρότσια και να μην κουβαλάω πια, αν δεχόμουν να γίνω ο φίλος του και να πηγαίνω με τα νερά του. Έτσι δεν θα έπαιζα πια τη ζωή μου κορόνα-γράμματα από τις σφαίρες των Ες-Ες σκοπευτών στον χωμάτινο τοίχο. Δίστασα για λίγο, αλλά τελικά δέχτηκα, γιατί η θέλησή μου για ζωή ήταν πολύ πιο δυνατή από κάθε αίσθημα ηθικής και ακεραιότητας χαρακτήρα. Κι όποιος θέλει ας με καταδικάσει. Η θέα των νεκρών και των βαριά τραυματισμένων συγκρατούμενών μου, όπως και να 'χει το πράγμα, μου είχε προκαλέσει σοκ. Επιπλέον φοβόμουν. Φοβόμουν τρομερά. Γιατί να μην εκμεταλλευτώ μια ευκαιρία που με υποβίβαζε μεν ως άνθρωπο, μου έσωζε όμως τη ζωή;
(Ελευθεροτυπία, 25/6/2000)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου