ΑΝ ΔΕΝ ΕΣΑΙ ΣΤΡΕΪΤ, ΤΟΝ ΠΟΥΛΟ!

.
Νίκος Δρυδάκης: Αν δεν είσαι στρέιτ, τον πούλο!
του Δημήτρη Αγγελίδη (10%)
Ο Νίκος Δρυδάκης είναι επιστημονικός συνεργάτης του τμήματος Οικονομικών του Πανεπιστημίου Κρήτης και Επιστημονικά Υπεύθυνος Πειραματικών Οικονομικών του εργαστηρίου B.E.NE.TeC. του ίδιου πανεπιστημίου. Έκανε ένα πείραμα, το πρώτο στην Ελλάδα, θέλοντας να δει αν οι οδηγίες της ΕΕ για την αγορά εργασίας, που απαγορεύουν, μεταξύ άλλων, τις διακρίσεις με βάση τον σεξουαλικό προσανατολισμό, εφαρμόζονται στη χώρα μας.
Σε 1.714 επιχειρήσεις που προσέφεραν εργασία, έστειλε τα βιογραφικά δύο υποτιθέμενων εργαζομένων. Στο ένα, ο εργαζόμενος σημείωνε ότι έχει εργαστεί εθελοντικά σε μια γκέι οργάνωση. Τα αποτελέσματα έκρυβαν πολλές εκπλήξεις.
Ο Νίκος Δρυδάκης παρουσιάζει το πείραμα στο 10% και εξηγεί γιατί, για να πάψουν οι διακρίσεις, δεν φτάνουν οι ευρωπαϊκές οδηγίες.
(Αυτή και άλλες έρευνες του Νίκου Δρυδάκη για τις διακρίσεις στην αγορά εργασίας θα βρείτε εδώ)
Διπλή ζωή
Οι έρευνες δείχνουν ότι η ομοφυλοφιλία, όταν γίνεται φανερή στην εργασία, οδηγεί σε διακρίσεις. Γι’ αυτό άλλωστε οι γκέι άνδρες, στην προσπάθειά τους ν΄ αποφύγουν τις διακρίσεις, κάνουν διπλή ζωή: εκτός εργασίας σηματοδοτούνται ως γκέι και στο εργασιακό περιβάλλον ως στρέιτ. Αυτή την υπόθεση θελήσαμε να ερευνήσουμε στην ελληνική αγορά εργασίας, χρησιμοποιώντας τα λεγόμενα πειράματα πεδίου (discrimination tests), που παρέχουν μια μοναδική ευκαιρία για την αμερόληπτη καταγραφή τάσεων διάκρισης μέσω μιας μεθοδολογίας που συνίσταται στην προσομοίωση επικοινωνίας μεταξύ εργοδότη και εργάτη.
Το πείραμα
Το πείραμα διεξήχθη από τον Δεκέμβριο του 2006 μέχρι τον Σεπτέμβριο του 2007 σε 1.714 επιχειρήσεις στην Αθήνα, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα εργασιών: δουλειές γραφείου, βιομηχανίες, υπηρεσίες σε καφετέριες και εστιατόρια, πωλήσεις σε καταστήματα. Δημιουργήσαμε δύο υποθετικούς εργάτες, που έστελναν τα βιογραφικά τους στην ίδια επιχείρηση, από διαφορετικούς αριθμούς φαξ, μέσα σε ένα εικοσιτετράωρο από τη στιγμή που η επιχείρηση δημοσίευε μικρή αγγελία. Τα χαρακτηριστικά των εργατών ήταν ταυτόσημα: 29 ετών, απόφοιτοι Λυκείου, ανύπαντροι, χωρίς στρατιωτικές υποχρεώσεις, με εννιά χρόνια προϋπηρεσία σε σχετική θέση, από περιοχές με ίδια κοινωνικά χαρακτηριστικά και με παρόμοια χόμπι. Επιπλέον, σε περίπτωση που ο εργοδότης τηλεφωνούσε για διευκρινίσεις ή για συνέντευξη, τα χαρακτηριστικά της φωνής τους ήταν παρόμοια, ώστε να σηματοδοτούν το ίδιο επίπεδο αρρενωπότητας. Η μόνη διαφορά τους ήταν ότι στα βιογραφικά ο ένας σημείωνε ότι είχε εργαστεί εθελοντικά σε μια περιβαλλοντική οργάνωση και ο άλλος σε μια ομοφυλοφιλική οργάνωση, για να σηματοδοτήσει ότι είναι γκέι.
Λιγότερες πιθανότητες να βρουν δουλειά
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα, οι γκέι αντιμετωπίζουν 26% λιγότερες πιθανότητες να κληθούν για συνέντευξη από ό,τι οι στρέιτ, και άρα ξοδεύουν περισσότερο χρόνο και ενέργεια για μια θέση στην αγορά εργασίας. Μάλιστα, παρότι έρευνες από τις ΗΠΑ και την Αγγλία δείχνουν ότι νέοι μη-ειδικευμένοι γκέι άνδρες προτιμώνται στις θεωρούμενες γκέι-φρέντλι εργασίες, όπως στις πωλήσεις και στις καφετέριες, στη δική μας έρευνα οι γκέι δέχονται στατιστικά σημαντικές διακρίσεις και στους τέσσερις κλάδους. Στις δουλειές γραφείου, οι γκέι έχουν 30% λιγότερες πιθανότητες να κληθούν για συνέντευξη, στις πωλήσεις 28%, στη βιομηχανία 24% και στα εστιατόρια και τις καφετέριες 21%.
Χαμηλότεροι μισθοί
Επιπλέον, σε ό,τι αφορά τους μισθούς και την κοινωνική ασφάλιση, τα αποτελέσματα δείχνουν μεροληπτικές διαφορές, αν και στατιστικά ασήμαντες. Οι γκέι αντιμετωπίζουν μέσο μισθό 2,6% χαμηλότερο από εκείνο των στρέιτ και περίπου 3% λιγότερες πιθανότητες να τους προταθεί ΙΚΑ. Δεν υπήρξε ούτε μία περίπτωση να δοθεί χαμηλότερος μισθός στους στρέιτ από ό,τι στους γκέι.
Όταν ο εργοδότης είναι άνδρας
Παράλληλα, η μελέτη φανέρωσε ότι το φύλο των εργοδοτών παίζει ρόλο στη μεροληψία. Οι άνδρες εργοδότες είναι πιο διστακτικοί απέναντι στους γκέι. Αν ο εργοδότης είναι άνδρας, οι γκέι αντιμετωπίζουν 35% λιγότερες πιθανότητες να κληθούν για συνέντευξη, ένα στατιστικά σημαντικό αποτέλεσμα, και μέσο μισθό 3,2% χαμηλότερο σε σχέση με τους στρέιτ. Αν ο εργοδότης είναι γυναίκα, οι γκέι έχουν 0,6% υψηλότερο μέσο μισθό, αποτέλεσμα χαμηλό και ποσοστιαία και σε απόλυτους αριθμούς, που δεν είναι στατιστικά σημαντικό ούτε δείχνει τάση μεροληψίας.
Παρενόχληση και ύβρεις
Τέλος, αυτό που μας έκανε εντύπωση, είναι ότι καθ’ όλη τη διάρκεια του πειράματος, οι γκέι έπεσαν θύματα παρενόχλησης και λεκτικών ύβρεων. Καθημερινά, και ιδίως τις μεταμεσονύκτιες ώρες το Σαββατοκύριακο, το τηλέφωνο του γκέι αιτούντος, το οποίο είχε χρησιμοποιηθεί μόνο στο πλαίσιο της έρευνας, δεχόταν κλήσεις και χλευαστικά μηνύματα, γεγονός που μας προϊδεάζει για τα καθημερινά προβλήματα που υφίστανται οι γκέι άνδρες στον εργασιακό χώρο. Μάλιστα, εκμεταλλευόμενοι την ευκαιρία, συλλέξαμε ενδιαφέροντα στατιστικά σημαντικά στοιχεία για τα δημογραφικά στοιχεία και τα κίνητρα αυτών που παρενοχλούσαν.
Από τη σκοπιά της οικονομίας
Τα πεδία έρευνας στα ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού υπό το πρίσμα της οικονομικής επιστήμης είναι ανεξάντλητα. Στην Ελλάδα, όμως, όταν μιλάμε για οικονομία, εννοούμε την κίνηση των μετοχών, την ανεργία, τον πληθωρισμό, τα επιτόκια. Με ρωτούσαν πώς ένας οικονομολόγος ασχολείται με ζητήματα διακρίσεων στην αγορά εργασίας! Μα ποιος θα ασχοληθεί αν όχι ο οικονομολόγος; Πρόκειται για καθαρά οικονομικά μεγέθη. Διότι πράγματι η κοινωνιολογία και η ψυχολογία έχει ασχοληθεί εκτεταμένα για τους λόγους για τους οποίους οι μειονότητες δέχονται διακρίσεις. Όμως, επί του πρακτέου τι γίνεται; Αυτό θελήσαμε να δούμε.
Διακρίσεις επί των διακρίσεων
Το πρώτο που σου έρχεται στο μυαλό, όταν ξεκινάς ν’ ασχοληθείς ερευνητικά με θέματα διακρίσεων, είναι οι μετανάστες. Όταν όμως αρχίσεις να το σκέφτεσαι καλύτερα, βλέπεις ότι οι γκέι και οι λεσβίες, και ακόμη περισσότερο οι τρανσεξουαλικοί και οι τρανσεξουαλικές, έχουν διπλό μειονέκτημα. Είναι μόνοι τους και έξω και μέσα στην οικογένειά τους. Επιπλέον, ανήκουν στις πληθυσμιακές ομάδες με τις οποίες κανείς δεν θέλει να ασχοληθεί. Γιατί και ο ερευνητής είναι στον μικρόκοσμό του. Λέει: αν ασχοληθώ μ’ αυτή την ομάδα, οι άλλοι ερευνητές τι θα πουν για μένα; Μπορεί βέβαια κανείς να μη σου πει τίποτα. Αλλά φοβάσαι τι σηματοδότηση δίνεις στο βιογραφικό σου. Στην Αμερική ή στην Αγγλία, αν πας σ’ ένα τμήμα όπου ασχολούνται μ’ αυτά τα ζητήματα δεν τρέχει τίποτα. Στην Ελλάδα έχεις και λίγο τον φόβο της ρετσινιάς στο πίσω μέρος του μυαλού σου κι επιπλέον τον φόβο ότι, αν ασχοληθείς μόνο μ’ αυτά τα ζητήματα, δεν θα μπορείς να επιβιώσεις.
Ο ορισμός της παρέκκλισης
Πώς έχουν παγιωθεί τα στερεότυπα γύρω από την ομοφυλοφιλία; Γιατί θεωρείται νοσηρή; Σύμφωνα με τη θεωρία της παρέκκλισης, ορισμένες κοινωνικές ομάδες, για παράδειγμα η ιθύνουσα τάξη, οι νομοθέτες και η Εκκλησία, έχουν τη δύναμη να ορίζουν και να θεσμοθετούν κανονιστικά πρότυπα, η παραβίαση των οποίων σηματοδοτείται ως παρέκκλιση από το φυσιολογικό. Η παρέκκλιση δηλαδή είναι ζήτημα ορισμού και άρα μεροληπτική και αυθαίρετη. Κάποια στιγμή, κάποιοι θέτουν τα όρια του φυσιολογικού - ό,τι βρίσκεται εκτός αυτής της περιοχής, θεωρείται παρεκκλίνον και δέχεται κυρώσεις. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα μια διπλή ανάγνωση της πραγματικότητας: ο ετεροφυλόφιλος απολαμβάνει τα πλεονεκτήματα της θέσης του και λοιδορεί τους παρεκκλίνοντες ομοφυλόφιλους, ενώ ο ομοφυλόφιλος είτε συνθηκολογεί είτε αντιδρά. Το βλέπουμε και εμπειρικά: όποτε δόθηκε η δυνατότητα στους αποδιοπομπαίους ομοφυλόφιλους να αποδείξουν ότι δεν είναι τα μυθικά τέρατα που απειλούν την αρετή, το κοινωνικό σύστημα όχι μόνο δεν κατέρρευσε, αλλά αντίθετα λειτούργησε απαλλαγμένο από κατασκευασμένες δοξασίες και ρατσιστικά πρότυπα.
Το δικαίωμα δεν εκχωρείται
Πολλοί μιλάνε για ανεκτικές κοινωνίες και εκχώρηση δικαιωμάτων. Αλλά ένα δικαίωμα ανήκει ισότιμα σε όλους. Μπορείς να το στερήσεις από κάποιον, όχι όμως να το παραχωρήσεις. Αν η αναγνώριση του δικαιώματος γίνεται με τυμπανοκρουσίες, αυτό κάτι σηματοδοτεί. Διότι δεν κάνεις χάρη σε κάποιον να του αναγνωρίσεις το δικαίωμά του. Πρέπει αντιθέτως να μεταμεληθείς που τόσα χρόνια του το είχες στερήσει.
Ευρωπαϊκές οδηγίες
Δεν γίνεσαι ανθρωπιστής επειδή στο επιβάλλουν. Όταν η αναγνώριση δικαιωμάτων στους ομοφυλόφιλους δεν αποτελεί πρωτίστως πρωτοβουλία της χώρας, και μάλιστα δεν συνοδεύεται από παραδοχή της καθυστέρησης στην αναγνώριση και μεταμέλεια, ο σεβασμός και η ισότητα απλώς μένουν στα χαρτιά. Δεν φτάνουν οι προσταγές των Ευρωπαϊκών οδηγιών. Το 2007 ήταν το πανευρωπαϊκό έτος κατά των διακρίσεων. Ποια σημαντική παρακαταθήκη άφησε δίνοντας τη θέση του στο 2008; Είναι πλέον οι πολίτες περισσότερο ενημερωμένοι, κοινωνικά ευαισθητοποιημένοι και έτοιμοι να συνυπάρξουν ισότιμα με τις μειονότητες σε σχέση με τα προγενέστερα έτη;
Πολιτικός Γάμος
Εμπειρικά, οποιαδήποτε παρέκκλιση από τον πολιτικό γάμο συνεπάγεται έκπτωση δικαιωμάτων για τους ομοφυλόφιλους. Δεν πρόκειται μόνο για ένα παιχνίδι ορισμού, που είναι βέβαια πολύ σημαντικός για λόγους αξιοπρέπειας και ισότητας, αλλά έχει πρακτική σημασία. Όταν κατοχυρωθεί ο πολιτικός γάμος, τότε η ομοφυλόφιλη πληθυσμιακή ομάδα παίρνει σάρκα και οστά και εμφανίζεται στο προσκήνιο, διότι δημιουργούνται οι πρώτες ορατές κοινότητες. Τότε αρχίζει η πραγματική δράση και βέβαια η αντίδραση από την κοινωνία. Διαφορετικά, διαιωνίζονται πληθυσμιακές ομάδες φαντασμάτων, αόρατες ομάδες με μεροληπτικά χαρακτηριστικά και ταυτότητα.
Η μεροληπτική αντιμετώπιση της επιστήμης
Η άρνηση της πολιτείας να θεσπίσει για τους ομοφυλόφιλους το δικαίωμα στον πολιτικό γάμο και στην υιοθεσία ερμηνεύεται αφενός ως δυσαρέσκεια και ρατσισμός της ιθύνουσας τάξης, που δεν συνάδει με την αρχή της ίσης μεταχείρισης, και αφετέρου ως φόβος, που δεν συνάδει με τα πορίσματα της επιστήμης. Από τη στιγμή που σήμερα η επιστήμη έχει τοποθετηθεί με σαφήνεια στο θέμα της υιοθεσίας, το να επικαλούνται κάποιοι μελέτες της δεκαετίας του ’50, μια εποχή άλλωστε όπου δεν υπήρχαν εμπειρικά δεδομένα, αποτελεί επιλεκτική και μεροληπτική αντιμετώπιση της επιστήμης και συνιστά δυο φορές σκοταδισμό.
.

Διαβάστε ολόκληρο το καινούργιο τεύχος του περιοδικού πιέζοντας εδώ:

10% (τεύχος 21)