Παδούρα Λεονάρδο : «Ζω στην Κούβα... γιατί έτσι κάνω κέφι»Της: Μικέλας Χαρτουλάρη (Τα Νέα, 15/1/2011)
Είναι Κουβανός μέχρι το κόκαλο, εκφράζει την πρώτη γενιά που μεγάλωσε με την κουβανική επανάσταση και 20 χρόνια τώρα φωτίζει με τα αστυνομικά του μυθιστορήματα τη σκληρή πραγματικότητα στη χώρα του Κάστρο, που «δεν είναι Παράδεισος ούτε όμως Κόλαση». Σήμερα μιλά στο «Νσυν» για μια από τις πιο μελανές σελίδες της Ιστορίας της.
Βρισκόμαστε στην Κούβα το 1989, όταν ένας τραβεστί βρίσκεται στραγγαλισμένος στο δάσος της Αβάνας. Είναι ο γιος ενός ανώτερου κομματικού στελέχους, του εκπροσώπου της χώρας στη UΝΙCΕF, και φοράει ένα κόκκινο φουστάνι. Ενα ρούχο που είχε χρησιμοποιηθεί το 1971 από έναν εξέχοντα κουβανό θεατράνθρωπο για μια παράσταση που θα ανέβαινε στην Αβάνα και το Παρίσι, αλλά ματαιώθηκε. Επειτα από αυτό ο θεατράνθρωπος, που έλαμπε στους κύκλους της αριστερής γκέι ιντελιγκέντσιας, εξαφανίστηκε από το προσκήνιο και κατέληξε βιβλιοθηκάριος. Γύρω του, γνωστοί, συνεργάτες και εραστές έκαναν τα στραβά μάτια. Τώρα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει και ο θεατράνθρωπος θέλει να μιλήσει...
Πίσω από αυτήν την υπόθεση κρύβεται η μακριά ιστορία των διώξεων των ομοφυλόφιλων στην Κούβα μεταξύ 1965-1995. Αυτήν σκαλίζει ο διάσημος πλέον 55χρονος κουβανός συγγραφέας Λεονάρδο Παδούρα, παλιός μαχητικός δημοσιογράφος, με πτυχίο στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, σε ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του με ήρωα τον υπαστυνόμο Μάριο Κόντε, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (Εκδ. Καστανιώτης, μτφ.σημειώσεις Κώστας Αθανασίου). Είναι οι «Μάσκες»... που κρύβουν την άλλη αλήθεια ανθρώπων και πραγμάτων, τη γυναικεία φύση των αντρών, την υποκρισία των διανοουμένων, το αντεπαναστατικό πρόσωπο της επανάστασης κ.ο.κ. Το ευρύτερο κοινό έχει πάρει μια γεύση του ζητήματος μέσα από τις ταινίες «Φράουλα και σοκολάτα» (1993) και «Πριν πέσει η νύχτα» (2000), βασισμένες στα βιβλία του Σενέλ Πας και του Ρεϊνάλντο Αρένας αντίστοιχα, αλλά ο Παδούρα είναι πιο διεισδυτικός και πιο σφαιρικός, παραπέμποντας και στις περιπτώσεις κορυφαίων γκέι συγγραφέων, όπως ο Χοσέ Λεσάμα Λίμα, ο Σεβέρο Σαρντούι, ο Βιρχίλιο Πινιέρο (κυρίως) κ.α.
Με αυτήν την αφορμή «ΤΑ ΝΕΑ» του έθεσαν ερωτήματα για το χθες και το σήμερα της Κούβας. Κι εκείνος απάντησε ευθέως:
«Εχω βιώσει πολλές φορές την εμπειρία της συναίνεσης και της σιωπής της κοινωνίας μπροστά στις αυθαιρεσίες της εξουσίας. Βλέπετε, η κουβανέζικη κοινωνία είναι οικοδομημένη σαν μια πυραμίδα, στην οποία κατεβαίνουν από πάνω οι πολιτικές, οι προσανατολισμοί, οι αποφάσεις και, παρ΄ όλο που σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει διαβούλευση με τον “λαό”, αυτή γίνεται σχεδόν πάντα με τρόπο αρκετά τυπικό, αφού οι αληθινές αποφάσεις παίρνονται στις ανώτερες σφαί ρες. Και έχουν υπάρξει πολλές τέτοιες αποφάσεις που μας έχουν φανεί λάθος, αλλά δεν υπάρχουν μηχανισμοί επαρκείς μέσα από τους οποίους να προσπαθήσει κανείς να τις ανατρέψει».
- Μέχρι πού μπορούν να φτάσουν σήμερα τα όρια της κριτικής στην Κούβα;
- Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα η δυνατότητα να εκφράζει κανείς κάποια κριτική άποψη για οτιδήποτε, έχει αυξηθεί σε απίστευτο βαθμό. Αν απαντούσα το 1980 τις ερωτήσεις σας, όπως το κάνω τώρα, θα είχα πάρα πολλά προβλήματα. Επιπλέον, το 1980 δεν θα είχα γράψει τις «Μάσκες», απλώς δεν θα μου είχε περάσει καν από το μυαλό... Δεν υπήρχε περίπτωση να κάνεις κριτική στον Λένιν ή στον «νέο άνθρωπο». Σήμερα δεν έχουμε ακόμα απόλυτη ελευθερία έκφρασης, τα ΜΜΕ ανήκουν στο κράτος, αλλά υπάρχει ένα περιθώριο απείρως μεγαλύτερο από παλιότερα για να εκφράσει κανείς τις ιδέες του.
-Μιλώντας για ελευθερία της έκφρασης, πώς αξιολογείτε το γεγονός ότι άρχισαν να απελευθερώνονται ορισμένοι πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ άλλοι παραμένουν έγκλειστοι;
- Η απελευθέρωση αυτών των φυλακισμένων αποτελεί αναμφίβολα ένα βήμα ανοίγματος, ένα σημαντικό γεγονός στη σημερινή συγκυρία. Επιπλέον, αφήνει περιθώρια να γίνουν αποδεκτές θέσεις ενάντιες στην κυβέρνηση. Εφόσον δηλαδή αυτά τα μέλη της αντιπολίτευσης απελευθερωθούν - ακόμη κι αν αυτό συμβεί με «εξωδικαστική διευθέτηση»-, η βαρύτητα των πιθανών «αδικημάτων» τους δεν θα είναι πια η ίδια. Πρόκειται λοιπόν για τη λύση μιας σύγκρουσης που δεν έπρεπε να έχει δημιουργηθεί ποτέ, τουλάχιστον με τον τρόπο που δημιουργήθηκε. Οταν θα ολοκληρωθεί η αποφυλάκιση αυτών των κρατουμένων, στους οποίους έχουν προστεθεί κι άλλοι, που απ΄ ό,τι φαίνεται κατηγορούνται για αδικήματα πιο βαριά, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας, φαίνεται πως στις κουβανικές φυλακές θα απομείνουν λίγοι «πολιτικοί» (με την ουσιαστική έννοια του όρου) κρατούμενοι. Σε αυτήν την περίπτωση όντως θα ρωτούσα: γιατί αυτοί μέσα κι εκείνοι έξω; Τελικά, τι σας έχει κληροδοτήσει μισός αιώνας επανάστασης; Τι μένει από τα οράματα και το πάθος της;
- Η Κούβα βρίσκεται σήμερα σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού του μοντέλου της. Σε πολιτικό επίπεδο τίποτα δεν έχει αλλάξει, αλλά σε επίπεδο κοινωνικό και οικονομικό διαμορφώνεται μια καινούργια χώρα που αναδύεται, μέσα από πενήντα χρόνια σοσιαλιστικής επανάστασης, φορτωμένη με αντιφάσεις. Σίγουρα είναι μια χώρα πιο καλλιεργημένη, με λιγότερες διακρίσεις, με καλύτερους δείκτες στην υγεία, αλλά επίσης είναι μια χώρα οικονομικά κατεστραμμένη, όπου η ανεργία θα φτάσει σε ασυνήθιστα επίπεδα, όπου το κόστος ζωής θα είναι εξαιρετικά υψηλό, όπου το ηθικό των ανθρώπων είναι στραπατσαρισμένο, μια χώρα που έχει μεγάλη διασπορά στο εξωτερικό... Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως, μετά τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο, η Κούβα θα υποκύψει στον πιο άγριο νεοφιλελευθερισμό...
- Αυτή είναι μια πιθανότητα, ένας κίνδυνος αδιαμφισβήτητος. Αλλά πιστεύω επίσης ότι και η στασιμότητα των προηγούμενων χρόνων δεν ήταν βιώσιμη και ότι τα μέτρα-σοκ που παίρνονται σήμερα, ως αποτέλεσμα αυτής της στασιμότητας και της έλλειψης οικονομικού ρεαλισμού, θα δημιουργήσουν στην Κούβα ένα είδος «άγριου σοσιαλισμού», με θύματα τους λιγότερο επιδέξιους, τους λιγότερο αποδοτικούς, τους λιγότερο διεφθαρμένους.
- Στα βιβλία σας στέκεστε κριτικά απέναντι στην κατάσταση στην Κούβα. Και ως διάσημος συγγραφέας, θα μπορούσατε να την έχετε εγκαταλείψει. Γιατί δεν το κάνετε;
Ζω στην Κούβα επειδή είμαι Κουβανός, επειδή θέλω να ζω στη χώρα μου, επειδή ανήκω σε μια κουλτούρα και σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Επειδή έχω εδώ το κέντρο της οικογένειάς μου (τους γονείς μου), επειδή ζω στο σπίτι και στη γειτονιά που γεννήθηκα. Επειδή η πνευματική και καλλιτεχνική μου τροφή βρίσκεται στην Κούβα. Και επειδή έτσι κάνω κέφι... Σκέφτομαι πάντα σαν Κουβανός και συμπεριφέρομαι σαν τέτοιος, παρ΄ όλο που από πολλές απόψεις μπορεί να μην είμαι τυπικό δείγμα.
Η επανάσταση κυνήγησε τους ομοφυλόφιλους
- Κατά τη δεκαετία του ΄70 οι ομοφυλόφιλοι διώκονταν ανελέητα στην Κούβα και υπήρχαν αυστηροί περιορισμοί στα δικαιώματά τους. Ησασταν πολύ νέος τότε. Πώς έφτανε μέχρι εσάς ο απόηχος εκείνων των γεγονότων;
- Θυμάμαι πολύ καλά κάτι που έμαθα από μικρό παιδί: η ομοφοβία που αποτελούσε (θέλω να πιστεύω ότι η χρήση του παρατατικού είναι σωστή) μέρος της οικογενειακής και κοινωνικής παιδείας στην Κούβα είχε επίσης και μια συναίνεση πολιτική. Μεγάλωσα σε έναν κόσμο όπου η οικογένεια έβλεπε την ομοφυλοφιλία ως εκφυλισμό. Αυτή η νοοτροπία είχε καταβολές που χάνονταν στις ίδιες τις ρίζες της κουβανικής κοινωνίας, στην επίδραση της δυτικής, ισπανικής, ιουδαϊκο-χριστιανικής κουλτούρας και στις φαλλοκρατικές αντιλήψεις των αφρικανικών θρησκειών, που με το πέρασμα του χρόνου έγιναν αφροκουβανικές. Ωστόσο, δίπλα στην κοινωνική απόρριψη υπήρχε και η πολιτική απόρριψη του ομοφυλόφιλου, αφού «επισήμως» η ομοφυλοφιλία εθεωρείτο στάση, αν όχι αντεπαναστατική, τουλάχιστον μη επαναστατική, αντίθετη προς τον «νέο άνθρωπο» που (ανεπιτυχώς) επιδιώχθηκε να δημιουργηθεί στην Κούβα από τη δεκαετία του 1960 και ύστερα. Ετσι, την εποχή που σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, στα μέσα του ΄70, θυμάμαι πως παραβρέθηκα στις «διαδικασίες εμβάθυνσης της επαναστατικής συνείδησης». Και άκουσα, ως μια από τις πιο φοβερές κατηγορίες, ότι ορισμένοι σύντροφοι είχαν «ομοφυλοφιλικές τάσεις»... λόγος που υπήρξε αρκετός ώστε κάποιοι να εξοστρακιστούν.
- Ηταν σκληρότερη η αντιμετώπιση των ομοφυλόφιλων που ήταν διανοούμενοι ή καλλιτέχνες;
- Ηταν διαφορετική στο βαθμό που ήταν διαφορετικός ο ρόλος τους και η κοινωνική τους προβολή, αλλά στην ουσία ήταν ίδια για έναν μαέστρο, έναν εργάτη και έναν φοιτητή... Η διαφορά, όσον αφορά τους καλλιτέχνες, ήταν ότι μετά το τρομακτικό Συνέδριο Παιδείας και Πολιτισμού του 1971 επιβλήθηκε επιπλέον η απαγόρευση να «εκπροσωπούν» τη χώρα σε διεθνή γεγονότα, η αποβολή τους από ομάδες θεάτρου και χορού, η απόφαση να σταλούν σε Κέντρα Παραγωγικής Εργασίας για να επανεκπαιδευτούν μαζί με τους εργάτες... Πάμπολλοι ηθοποιοί, μουσικοί, ζωγράφοι και συγγραφείς, ακόμα και πρώτου επιπέδου, περιθωριοποιήθηκαν επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι. Και αυτό συνέβη στην Κούβα πριν από 40 χρόνια, αλλά επαναλήφθηκε πολλές φορές, για πολύ καιρό.
- Πριν από μερικούς μήνες, ο Φιντέλ Κάστρο, ανέλαβε την ευθύνη για τις διώξεις των ομοφυλόφιλων εκείνη την εποχή, λέγοντας πως ήταν λάθος. Σήμερα υπάρχει στην Κούβα ένα Εθνικό Κέντρο για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση, με διευθύντρια τη Μαριέλα Κάστρο, και οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις έχουν αποποινικοποιηθεί από το 1979. Αυτές οι αλλαγές στο επίπεδο του κράτους έχουν καθόλου θεραπεύσει την κοινωνική ομοφοβία;
- Σήμερα όλες οι πιέσεις έχουν μειωθεί ή έχουν εκλείψει. Το πιο σημαντικό δεν είναι ότι έχει εξαφανιστεί η πολιτική κατηγορία περί «αναξιοπιστίας» των ομοφυλόφιλων, αλλά, κυρίως, ότι σε επίπεδο κοινωνικό, οικογενειακό και ατομικό η ανεκτικότητα έχει αυξηθεί σε βαθμό αξιοσημείωτο, παρά κάποια ιστορικοπολιτισμικά κατάλοιπα τα οποία ακόμα μπορεί να συναντήσει κανείς. Είναι γεγονός ότι σήμερα πολλοί άνθρωποι ομολογούν την ομοφυλοφιλική επιλογή τους, ότι σε όλη τη χώρα ζουν ζευγάρια αντρών ή γυναικών ομοφυλόφιλων, χωρίς αυτό να αποτελεί σκάνδαλο. Αυτή η αλλαγή αποτελεί σημαντικό μέρος των πολλών αλλαγών που έχουν συντελεστεί στη συνείδηση των Κουβανών τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι οποίες ήταν πολύ σκληρές για την καθημερινότητα των ανθρώπων, με πολλές στερήσεις, αλλά και με κερδισμένες ελευθερίες, οι οποίες δεν θεσπίστηκαν «από τα πάνω», αλλά αποκτήθηκαν μέσα από την καθημερινή πράξη.
- Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ένα «αριστερό καθεστώς» και μια «επαναστατική κοινωνία» αποδέχτηκαν μια κατάσταση καταστολής και διακρίσεων για λόγους σεξουαλικής επιλογής;
- Η εξήγηση είναι διπλή: από τη μια υπήρχαν οι ιστορικές αιτίες που σας ανέφερα προηγουμένως και από την άλλη το ότι ο σοσιαλισμός είχε παντού την ίδια στάση απόρριψης των ομοφυλόφιλων, επειδή θέλησε να οικοδομηθεί στη βάση της ομοιομορφίας και όχι στη βάση της αποδοχής της διαφοράς και της ανεκτικότητας απέναντι στον άλλον. Αυτό ήταν ένα τεράστιο λάθος, που ξεκίνησε από τον Λένιν και το οποίο ακολούθησαν όλα τα σοσιαλιστικά συστήματα. Προκειμένου να εδραιωθούν στην εξουσία, εξόντωναν εχθρούς και καταπίεζαν τα «μαλθακά κομμάτια» της κοινωνίας (ομοφυλόφιλους, θρησκευόμενους κ.λπ.).
Βρισκόμαστε στην Κούβα το 1989, όταν ένας τραβεστί βρίσκεται στραγγαλισμένος στο δάσος της Αβάνας. Είναι ο γιος ενός ανώτερου κομματικού στελέχους, του εκπροσώπου της χώρας στη UΝΙCΕF, και φοράει ένα κόκκινο φουστάνι. Ενα ρούχο που είχε χρησιμοποιηθεί το 1971 από έναν εξέχοντα κουβανό θεατράνθρωπο για μια παράσταση που θα ανέβαινε στην Αβάνα και το Παρίσι, αλλά ματαιώθηκε. Επειτα από αυτό ο θεατράνθρωπος, που έλαμπε στους κύκλους της αριστερής γκέι ιντελιγκέντσιας, εξαφανίστηκε από το προσκήνιο και κατέληξε βιβλιοθηκάριος. Γύρω του, γνωστοί, συνεργάτες και εραστές έκαναν τα στραβά μάτια. Τώρα όμως τα πράγματα έχουν αλλάξει και ο θεατράνθρωπος θέλει να μιλήσει...
Πίσω από αυτήν την υπόθεση κρύβεται η μακριά ιστορία των διώξεων των ομοφυλόφιλων στην Κούβα μεταξύ 1965-1995. Αυτήν σκαλίζει ο διάσημος πλέον 55χρονος κουβανός συγγραφέας Λεονάρδο Παδούρα, παλιός μαχητικός δημοσιογράφος, με πτυχίο στη λατινοαμερικανική λογοτεχνία, σε ένα από τα καλύτερα μυθιστορήματά του με ήρωα τον υπαστυνόμο Μάριο Κόντε, που μόλις κυκλοφόρησε στα ελληνικά (Εκδ. Καστανιώτης, μτφ.σημειώσεις Κώστας Αθανασίου). Είναι οι «Μάσκες»... που κρύβουν την άλλη αλήθεια ανθρώπων και πραγμάτων, τη γυναικεία φύση των αντρών, την υποκρισία των διανοουμένων, το αντεπαναστατικό πρόσωπο της επανάστασης κ.ο.κ. Το ευρύτερο κοινό έχει πάρει μια γεύση του ζητήματος μέσα από τις ταινίες «Φράουλα και σοκολάτα» (1993) και «Πριν πέσει η νύχτα» (2000), βασισμένες στα βιβλία του Σενέλ Πας και του Ρεϊνάλντο Αρένας αντίστοιχα, αλλά ο Παδούρα είναι πιο διεισδυτικός και πιο σφαιρικός, παραπέμποντας και στις περιπτώσεις κορυφαίων γκέι συγγραφέων, όπως ο Χοσέ Λεσάμα Λίμα, ο Σεβέρο Σαρντούι, ο Βιρχίλιο Πινιέρο (κυρίως) κ.α.
Με αυτήν την αφορμή «ΤΑ ΝΕΑ» του έθεσαν ερωτήματα για το χθες και το σήμερα της Κούβας. Κι εκείνος απάντησε ευθέως:
«Εχω βιώσει πολλές φορές την εμπειρία της συναίνεσης και της σιωπής της κοινωνίας μπροστά στις αυθαιρεσίες της εξουσίας. Βλέπετε, η κουβανέζικη κοινωνία είναι οικοδομημένη σαν μια πυραμίδα, στην οποία κατεβαίνουν από πάνω οι πολιτικές, οι προσανατολισμοί, οι αποφάσεις και, παρ΄ όλο που σε ορισμένες περιπτώσεις υπάρχει διαβούλευση με τον “λαό”, αυτή γίνεται σχεδόν πάντα με τρόπο αρκετά τυπικό, αφού οι αληθινές αποφάσεις παίρνονται στις ανώτερες σφαί ρες. Και έχουν υπάρξει πολλές τέτοιες αποφάσεις που μας έχουν φανεί λάθος, αλλά δεν υπάρχουν μηχανισμοί επαρκείς μέσα από τους οποίους να προσπαθήσει κανείς να τις ανατρέψει».
- Μέχρι πού μπορούν να φτάσουν σήμερα τα όρια της κριτικής στην Κούβα;
- Από τη δεκαετία του 1980 μέχρι σήμερα η δυνατότητα να εκφράζει κανείς κάποια κριτική άποψη για οτιδήποτε, έχει αυξηθεί σε απίστευτο βαθμό. Αν απαντούσα το 1980 τις ερωτήσεις σας, όπως το κάνω τώρα, θα είχα πάρα πολλά προβλήματα. Επιπλέον, το 1980 δεν θα είχα γράψει τις «Μάσκες», απλώς δεν θα μου είχε περάσει καν από το μυαλό... Δεν υπήρχε περίπτωση να κάνεις κριτική στον Λένιν ή στον «νέο άνθρωπο». Σήμερα δεν έχουμε ακόμα απόλυτη ελευθερία έκφρασης, τα ΜΜΕ ανήκουν στο κράτος, αλλά υπάρχει ένα περιθώριο απείρως μεγαλύτερο από παλιότερα για να εκφράσει κανείς τις ιδέες του.
-Μιλώντας για ελευθερία της έκφρασης, πώς αξιολογείτε το γεγονός ότι άρχισαν να απελευθερώνονται ορισμένοι πολιτικοί κρατούμενοι, ενώ άλλοι παραμένουν έγκλειστοι;
- Η απελευθέρωση αυτών των φυλακισμένων αποτελεί αναμφίβολα ένα βήμα ανοίγματος, ένα σημαντικό γεγονός στη σημερινή συγκυρία. Επιπλέον, αφήνει περιθώρια να γίνουν αποδεκτές θέσεις ενάντιες στην κυβέρνηση. Εφόσον δηλαδή αυτά τα μέλη της αντιπολίτευσης απελευθερωθούν - ακόμη κι αν αυτό συμβεί με «εξωδικαστική διευθέτηση»-, η βαρύτητα των πιθανών «αδικημάτων» τους δεν θα είναι πια η ίδια. Πρόκειται λοιπόν για τη λύση μιας σύγκρουσης που δεν έπρεπε να έχει δημιουργηθεί ποτέ, τουλάχιστον με τον τρόπο που δημιουργήθηκε. Οταν θα ολοκληρωθεί η αποφυλάκιση αυτών των κρατουμένων, στους οποίους έχουν προστεθεί κι άλλοι, που απ΄ ό,τι φαίνεται κατηγορούνται για αδικήματα πιο βαριά, συμπεριλαμβανομένης της τρομοκρατίας, φαίνεται πως στις κουβανικές φυλακές θα απομείνουν λίγοι «πολιτικοί» (με την ουσιαστική έννοια του όρου) κρατούμενοι. Σε αυτήν την περίπτωση όντως θα ρωτούσα: γιατί αυτοί μέσα κι εκείνοι έξω; Τελικά, τι σας έχει κληροδοτήσει μισός αιώνας επανάστασης; Τι μένει από τα οράματα και το πάθος της;
- Η Κούβα βρίσκεται σήμερα σε μια διαδικασία επαναπροσδιορισμού του μοντέλου της. Σε πολιτικό επίπεδο τίποτα δεν έχει αλλάξει, αλλά σε επίπεδο κοινωνικό και οικονομικό διαμορφώνεται μια καινούργια χώρα που αναδύεται, μέσα από πενήντα χρόνια σοσιαλιστικής επανάστασης, φορτωμένη με αντιφάσεις. Σίγουρα είναι μια χώρα πιο καλλιεργημένη, με λιγότερες διακρίσεις, με καλύτερους δείκτες στην υγεία, αλλά επίσης είναι μια χώρα οικονομικά κατεστραμμένη, όπου η ανεργία θα φτάσει σε ασυνήθιστα επίπεδα, όπου το κόστος ζωής θα είναι εξαιρετικά υψηλό, όπου το ηθικό των ανθρώπων είναι στραπατσαρισμένο, μια χώρα που έχει μεγάλη διασπορά στο εξωτερικό... Πολλοί άνθρωποι πιστεύουν πως, μετά τον θάνατο του Φιντέλ Κάστρο, η Κούβα θα υποκύψει στον πιο άγριο νεοφιλελευθερισμό...
- Αυτή είναι μια πιθανότητα, ένας κίνδυνος αδιαμφισβήτητος. Αλλά πιστεύω επίσης ότι και η στασιμότητα των προηγούμενων χρόνων δεν ήταν βιώσιμη και ότι τα μέτρα-σοκ που παίρνονται σήμερα, ως αποτέλεσμα αυτής της στασιμότητας και της έλλειψης οικονομικού ρεαλισμού, θα δημιουργήσουν στην Κούβα ένα είδος «άγριου σοσιαλισμού», με θύματα τους λιγότερο επιδέξιους, τους λιγότερο αποδοτικούς, τους λιγότερο διεφθαρμένους.
- Στα βιβλία σας στέκεστε κριτικά απέναντι στην κατάσταση στην Κούβα. Και ως διάσημος συγγραφέας, θα μπορούσατε να την έχετε εγκαταλείψει. Γιατί δεν το κάνετε;
Ζω στην Κούβα επειδή είμαι Κουβανός, επειδή θέλω να ζω στη χώρα μου, επειδή ανήκω σε μια κουλτούρα και σε έναν συγκεκριμένο τρόπο ζωής. Επειδή έχω εδώ το κέντρο της οικογένειάς μου (τους γονείς μου), επειδή ζω στο σπίτι και στη γειτονιά που γεννήθηκα. Επειδή η πνευματική και καλλιτεχνική μου τροφή βρίσκεται στην Κούβα. Και επειδή έτσι κάνω κέφι... Σκέφτομαι πάντα σαν Κουβανός και συμπεριφέρομαι σαν τέτοιος, παρ΄ όλο που από πολλές απόψεις μπορεί να μην είμαι τυπικό δείγμα.
Η επανάσταση κυνήγησε τους ομοφυλόφιλους
- Κατά τη δεκαετία του ΄70 οι ομοφυλόφιλοι διώκονταν ανελέητα στην Κούβα και υπήρχαν αυστηροί περιορισμοί στα δικαιώματά τους. Ησασταν πολύ νέος τότε. Πώς έφτανε μέχρι εσάς ο απόηχος εκείνων των γεγονότων;
- Θυμάμαι πολύ καλά κάτι που έμαθα από μικρό παιδί: η ομοφοβία που αποτελούσε (θέλω να πιστεύω ότι η χρήση του παρατατικού είναι σωστή) μέρος της οικογενειακής και κοινωνικής παιδείας στην Κούβα είχε επίσης και μια συναίνεση πολιτική. Μεγάλωσα σε έναν κόσμο όπου η οικογένεια έβλεπε την ομοφυλοφιλία ως εκφυλισμό. Αυτή η νοοτροπία είχε καταβολές που χάνονταν στις ίδιες τις ρίζες της κουβανικής κοινωνίας, στην επίδραση της δυτικής, ισπανικής, ιουδαϊκο-χριστιανικής κουλτούρας και στις φαλλοκρατικές αντιλήψεις των αφρικανικών θρησκειών, που με το πέρασμα του χρόνου έγιναν αφροκουβανικές. Ωστόσο, δίπλα στην κοινωνική απόρριψη υπήρχε και η πολιτική απόρριψη του ομοφυλόφιλου, αφού «επισήμως» η ομοφυλοφιλία εθεωρείτο στάση, αν όχι αντεπαναστατική, τουλάχιστον μη επαναστατική, αντίθετη προς τον «νέο άνθρωπο» που (ανεπιτυχώς) επιδιώχθηκε να δημιουργηθεί στην Κούβα από τη δεκαετία του 1960 και ύστερα. Ετσι, την εποχή που σπούδαζα στο Πανεπιστήμιο της Αβάνας, στα μέσα του ΄70, θυμάμαι πως παραβρέθηκα στις «διαδικασίες εμβάθυνσης της επαναστατικής συνείδησης». Και άκουσα, ως μια από τις πιο φοβερές κατηγορίες, ότι ορισμένοι σύντροφοι είχαν «ομοφυλοφιλικές τάσεις»... λόγος που υπήρξε αρκετός ώστε κάποιοι να εξοστρακιστούν.
- Ηταν σκληρότερη η αντιμετώπιση των ομοφυλόφιλων που ήταν διανοούμενοι ή καλλιτέχνες;
- Ηταν διαφορετική στο βαθμό που ήταν διαφορετικός ο ρόλος τους και η κοινωνική τους προβολή, αλλά στην ουσία ήταν ίδια για έναν μαέστρο, έναν εργάτη και έναν φοιτητή... Η διαφορά, όσον αφορά τους καλλιτέχνες, ήταν ότι μετά το τρομακτικό Συνέδριο Παιδείας και Πολιτισμού του 1971 επιβλήθηκε επιπλέον η απαγόρευση να «εκπροσωπούν» τη χώρα σε διεθνή γεγονότα, η αποβολή τους από ομάδες θεάτρου και χορού, η απόφαση να σταλούν σε Κέντρα Παραγωγικής Εργασίας για να επανεκπαιδευτούν μαζί με τους εργάτες... Πάμπολλοι ηθοποιοί, μουσικοί, ζωγράφοι και συγγραφείς, ακόμα και πρώτου επιπέδου, περιθωριοποιήθηκαν επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι. Και αυτό συνέβη στην Κούβα πριν από 40 χρόνια, αλλά επαναλήφθηκε πολλές φορές, για πολύ καιρό.
- Πριν από μερικούς μήνες, ο Φιντέλ Κάστρο, ανέλαβε την ευθύνη για τις διώξεις των ομοφυλόφιλων εκείνη την εποχή, λέγοντας πως ήταν λάθος. Σήμερα υπάρχει στην Κούβα ένα Εθνικό Κέντρο για τη Σεξουαλική Εκπαίδευση, με διευθύντρια τη Μαριέλα Κάστρο, και οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις έχουν αποποινικοποιηθεί από το 1979. Αυτές οι αλλαγές στο επίπεδο του κράτους έχουν καθόλου θεραπεύσει την κοινωνική ομοφοβία;
- Σήμερα όλες οι πιέσεις έχουν μειωθεί ή έχουν εκλείψει. Το πιο σημαντικό δεν είναι ότι έχει εξαφανιστεί η πολιτική κατηγορία περί «αναξιοπιστίας» των ομοφυλόφιλων, αλλά, κυρίως, ότι σε επίπεδο κοινωνικό, οικογενειακό και ατομικό η ανεκτικότητα έχει αυξηθεί σε βαθμό αξιοσημείωτο, παρά κάποια ιστορικοπολιτισμικά κατάλοιπα τα οποία ακόμα μπορεί να συναντήσει κανείς. Είναι γεγονός ότι σήμερα πολλοί άνθρωποι ομολογούν την ομοφυλοφιλική επιλογή τους, ότι σε όλη τη χώρα ζουν ζευγάρια αντρών ή γυναικών ομοφυλόφιλων, χωρίς αυτό να αποτελεί σκάνδαλο. Αυτή η αλλαγή αποτελεί σημαντικό μέρος των πολλών αλλαγών που έχουν συντελεστεί στη συνείδηση των Κουβανών τις τελευταίες δύο δεκαετίες, οι οποίες ήταν πολύ σκληρές για την καθημερινότητα των ανθρώπων, με πολλές στερήσεις, αλλά και με κερδισμένες ελευθερίες, οι οποίες δεν θεσπίστηκαν «από τα πάνω», αλλά αποκτήθηκαν μέσα από την καθημερινή πράξη.
- Πώς εξηγείτε το γεγονός ότι ένα «αριστερό καθεστώς» και μια «επαναστατική κοινωνία» αποδέχτηκαν μια κατάσταση καταστολής και διακρίσεων για λόγους σεξουαλικής επιλογής;
- Η εξήγηση είναι διπλή: από τη μια υπήρχαν οι ιστορικές αιτίες που σας ανέφερα προηγουμένως και από την άλλη το ότι ο σοσιαλισμός είχε παντού την ίδια στάση απόρριψης των ομοφυλόφιλων, επειδή θέλησε να οικοδομηθεί στη βάση της ομοιομορφίας και όχι στη βάση της αποδοχής της διαφοράς και της ανεκτικότητας απέναντι στον άλλον. Αυτό ήταν ένα τεράστιο λάθος, που ξεκίνησε από τον Λένιν και το οποίο ακολούθησαν όλα τα σοσιαλιστικά συστήματα. Προκειμένου να εδραιωθούν στην εξουσία, εξόντωναν εχθρούς και καταπίεζαν τα «μαλθακά κομμάτια» της κοινωνίας (ομοφυλόφιλους, θρησκευόμενους κ.λπ.).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου