Duane Michals
.
Οι περιπέτειες του Καβάφη
Στη σειρά φωτογραφιών με τίτλο Οι περιπέτειες του Κωνσταντίνου Καβάφη του αμερικάνου φωτογράφου Duane Michals ο αλεξανδρινός ποιητής «ζει» τα ποιήματά του στους δρόμους της Νέας Υόρκης.
Κείμενο: Δημήτρης Μαστρογιαννίτης
Οι περιπέτειες του Καβάφη
Στη σειρά φωτογραφιών με τίτλο Οι περιπέτειες του Κωνσταντίνου Καβάφη του αμερικάνου φωτογράφου Duane Michals ο αλεξανδρινός ποιητής «ζει» τα ποιήματά του στους δρόμους της Νέας Υόρκης.
Κείμενο: Δημήτρης Μαστρογιαννίτης
.
O Καβάφης είναι ο Έλληνας ποιητής που έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και έχει επηρεάσει μεγάλο αριθμό ποιητών (ή συγγραφέων), αλλά και έδωσε έμπνευση σε ζωγράφους όπως ο David Hockney ή φωτογράφους όπως ο Duane Michals. Ο τόμος Συνομιλώντας με τον Καβάφη- Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων (Εκδόσεις Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας) μας δίνει μια ιδέα του μεγέθους της επιρροής του –ανθολογώντας από δεκαεννιά γλώσσες, ποιήματα εκατόν τριάντα πέντε ποιητών από είκοσι μία χώρες (χωρίς να σημαίνει πώς δεν υπάρχουν και ποιητές από άλλες χώρες), που έχουν ως αφετηρία την ποίηση του Καβάφη ή που συνομιλούν με ποιήματά του ή που έχουν ως πρωταγωνιστή τον ίδιο τον ποιητή. Τι είναι όμως, αυτό που τράβηξε τόσους ανθρώπους στα ποιήματα του Καβάφη;
Ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρόπουλος, τιτλούχος της έδρας Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, «Κωνσταντίνος Καβάφης», σε συνέντευξή του στη Μικέλα Χαρτουλάρη (Τα Νέα) απαντά: «Λίγο πολύ ο ίδιος Καβάφης ενδιαφέρει τους πάντες, Αμερικανούς, Άγγλους, Νιγηριανούς και... Ιάπωνες: Ο σημερινός, ο δικός μας Καβάφης, δηλαδή ένας Καβάφης πολυ-πολιτισμικός, αντι-εξουσιαστικός, διασπορικός (κι όχι εθνικός), ιστοριογραφικός (κι όχι "ιστορικός"), "ελληνικός" (κι όχι Έλληνας) και γενικά ένας Καβάφης πολλαπλός και πολυσήμαντος που δεν κλείνεται σε ένα ερμηνευτικό κουτί (όπως ο "διδακτικός" ή ο "πολιτικός") ούτε σε μία παραλληλία π.χ. Καβάφης και Έλιοτ/ Μπρεχτ/ Μπόρχες/ Σεφέρης κ.λπ.».
Όμως, απ’ ότι φαίνεται υπάρχει «ένας» Καβάφης που απασχολεί/προκαλεί/εμπνέει περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο. Αυτός που περιγράφει ο Γιώργος Βέλτσος (Η λέξη, τ.23) «…Ο Καβάφης είναι ο ηδονικός Καβάφης. Ούτε ο ιστορικός ούτε ο πολιτικός. Έγραψε για να αγαπηθεί. Και το κατόρθωσε. Ένας μεγάλος ερωτικός ποιητής» ή όπως λέει ο Δ. Τζιόβας, Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας (To Βήμα) «…Παλαιότερα ήταν ο ηδονικός, ο πολιτικός, ο διδακτικός, ο ειρωνικός Καβάφης, ενώ σήμερα πρωτοστατεί, κυρίως εκτός Ελλάδος, ο ομοφυλόφιλος (queer), ο διασπορικός και ο συγκρητικός Καβάφης. Πόσο χρήσιμοι είναι αυτοί οι προσδιορισμοί-ετικέτες δεν είναι του παρόντος να συζητήσουμε, αλλά ενώ από την Ελλάδα προβάλλεται με ειδωλοπλαστικό ζήλο και εθνική έπαρση ο οικουμενικός και διαχρονικός Καβάφης ως σταθερή αξία ή ως ο ποιητής που μιλάει εξακολουθητικά στους αναγνώστες και επηρεάζει ομοτέχνους του, από το εξωτερικό μας συστήνεται ένας Καβάφης πιο προσγειωμένος και επίκαιρος, που συνομιλεί με τις πολιτισμικές και ταυτοτικές ανησυχίες της εποχής μας, καθώς η ποίησή του παρουσιάζεται ως ρευστή, ανοιχτή και διαθέσιμη για να αναγνωρίσουν σε αυτήν οι αναγνώστες τους εαυτούς τους».
Ο Αμερικανός φωτογράφος Duane Michals είναι από αυτούς που «αναγνώρισαν στον Καβάφη τον εαυτό τους». Χρησιμοποιώντας τον ηθοποιό Τζόελ Γκρέι (ο ηθοποιός που έπαιζε τον κομπέρ στο Καμπαρέ), και νεαρούς ηθοποιούς «που επιλέχθηκαν γιατί είχαν την κατάλληλη εμφάνιση για να υποδυθούν τους ήρωές μου», δημιούργησε μια σειρά φωτογραφικών ενοτήτων με τον ποιητή να «ζει» τα ποιήματά του, αλλά και στιγμές της ζωής του στους σημερινούς δρόμους της Αμερικής.
Πότε ξεκίνησε η σχέση σας με τον Καβάφη και τι ήταν αυτό που σας τράβηξε στην ποίησή του;
Ανακάλυψα για πρώτη φορά τα ποιήματά του, από μια αγγλική μετάφραση, το 1975. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η αμεσότητα, η ειλικρίνεια, η τόλμη κι αυτή η εκλεπτυσμένη απλότητα της γραφής του. Η ποίησή του μου προκάλεσε την περιέργεια να μάθω το ποιος ήταν κι έτσι καταπιάστηκα να μάθω γι’ αυτόν… μελετώντας αρκετά βιβλία, βιογραφίες και ανθολογίες με ποιήματά του.
Είκοσι δύο χρόνια μετά την πρώτη επαφή σας με την ποίησή του, επιστρέψατε σ’ αυτόν. Γιατί συνέβη τώρα αυτό;
Ένα καλό ποίημα έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Όσο μεγαλώνεις λοιπόν, ανακαλύπτεις πράγματα που δεν ήσουν σε θέση να καταλάβεις παλιότερα. Ωριμάζεις κατά κάποιον τρόπο και φτάνεις σ’ ένα τέτοιο επίπεδο, που μπορείς πια ν’ αντιληφθείς το εύρος των νοημάτων του ποιητή. Έτσι σήμερα, ένοιωσα περισσότερο έτοιμος να δώσω τη δική μου «σάρκα» τόσο στον ποιητή, όσο και στην ποίησή του.
Ποιος πιστεύετε πώς είναι ο κύριος δίαυλος επικοινωνίας της ποίησης του Καβάφη μ’ ένα ξένο;
Κυρίως πιστεύω η ερωτική της πλευρά˙ είναι πιο αναγνωρίσιμη.
Οι περιπέτειες του Καβάφη είναι περισσότερο μια δουλειά με αφορμή το έργο του ή μια δουλειά - «απεικόνιση» της ποίησής του;
Γενικά θα έλεγα ότι ταυτίζομαι με το γράψιμό του. Η δουλειά μου είναι ένας φόρος τιμής στο συνολικό του έργο, όχι κάποια προσπάθεια απεικόνισης συγκεκριμένων ποιημάτων. Με δυο λόγια, έχω την αίσθηση ότι κολυμπάμε στα ίδια νερά.
Ποια ποιήματα ή περιστατικά της ζωής του ποιητή προκάλεσαν την έμπνευση;
Στην πραγματικότητα αντλώ έμπνευση για τις ιστορίες μου από τη φαντασία και τα προσωπικά μου βιώματα˙ όχι από τη ζωή του ποιητή. Εκείνος πέθανε το 1933. Εγώ γεννήθηκα το 1932. Συνυπήρξαμε στον κόσμο για έναν μόνο χρόνο. Αν είχαμε γνωριστεί, πιστεύω ότι αν μη τι άλλο, θα κάναμε μια καταπληκτική συζήτηση.
Σ’ ένα από τα θέματά σας τον παρουσιάζετε ως προτεστάντη ιερέα. Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε σ’ αυτή την ενότητα φωτογραφιών;
Με αυτή τη σειρά φωτογραφιών δεν προσπαθώ να… αποκαλύψω τη θρησκευόμενη πλευρά του Καβάφη. Εκείνο που θέλω να δείξω είναι ότι του άρεσε να φοράει ράσα παριστάνοντας τον κληρικό για ν’ ακούει τις αμαρτίες των νεαρών αντρών που έρχονταν να εξομολογηθούν. «Το ν’ ακούς τις αμαρτίες των νέων είναι σχεδόν το ίδιο καλό με το να τις διαπράττεις ο ίδιος» τον φαντάζομαι να λέει.
Που εκτέθηκε η δουλειά σας και ποια ήταν η αντίδραση του κοινού και της κριτικής;
Η δουλειά μου παρουσιάστηκε στην γκαλερί Pace Macgill της Νέας Υόρκης και η υποδοχή του κόσμου ήταν θετική.
(Αναδημοσίευση από το περιοδικό 4essera, τεύχος 2)
O Καβάφης είναι ο Έλληνας ποιητής που έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου και έχει επηρεάσει μεγάλο αριθμό ποιητών (ή συγγραφέων), αλλά και έδωσε έμπνευση σε ζωγράφους όπως ο David Hockney ή φωτογράφους όπως ο Duane Michals. Ο τόμος Συνομιλώντας με τον Καβάφη- Ανθολογία ξένων καβαφογενών ποιημάτων (Εκδόσεις Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας) μας δίνει μια ιδέα του μεγέθους της επιρροής του –ανθολογώντας από δεκαεννιά γλώσσες, ποιήματα εκατόν τριάντα πέντε ποιητών από είκοσι μία χώρες (χωρίς να σημαίνει πώς δεν υπάρχουν και ποιητές από άλλες χώρες), που έχουν ως αφετηρία την ποίηση του Καβάφη ή που συνομιλούν με ποιήματά του ή που έχουν ως πρωταγωνιστή τον ίδιο τον ποιητή. Τι είναι όμως, αυτό που τράβηξε τόσους ανθρώπους στα ποιήματα του Καβάφη;
Ο καθηγητής Βασίλης Λαμπρόπουλος, τιτλούχος της έδρας Κλασικών Σπουδών και Συγκριτικής Φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν, «Κωνσταντίνος Καβάφης», σε συνέντευξή του στη Μικέλα Χαρτουλάρη (Τα Νέα) απαντά: «Λίγο πολύ ο ίδιος Καβάφης ενδιαφέρει τους πάντες, Αμερικανούς, Άγγλους, Νιγηριανούς και... Ιάπωνες: Ο σημερινός, ο δικός μας Καβάφης, δηλαδή ένας Καβάφης πολυ-πολιτισμικός, αντι-εξουσιαστικός, διασπορικός (κι όχι εθνικός), ιστοριογραφικός (κι όχι "ιστορικός"), "ελληνικός" (κι όχι Έλληνας) και γενικά ένας Καβάφης πολλαπλός και πολυσήμαντος που δεν κλείνεται σε ένα ερμηνευτικό κουτί (όπως ο "διδακτικός" ή ο "πολιτικός") ούτε σε μία παραλληλία π.χ. Καβάφης και Έλιοτ/ Μπρεχτ/ Μπόρχες/ Σεφέρης κ.λπ.».
Όμως, απ’ ότι φαίνεται υπάρχει «ένας» Καβάφης που απασχολεί/προκαλεί/εμπνέει περισσότερο απ’ οποιοδήποτε άλλο. Αυτός που περιγράφει ο Γιώργος Βέλτσος (Η λέξη, τ.23) «…Ο Καβάφης είναι ο ηδονικός Καβάφης. Ούτε ο ιστορικός ούτε ο πολιτικός. Έγραψε για να αγαπηθεί. Και το κατόρθωσε. Ένας μεγάλος ερωτικός ποιητής» ή όπως λέει ο Δ. Τζιόβας, Καθηγητής Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Birmingham της Αγγλίας (To Βήμα) «…Παλαιότερα ήταν ο ηδονικός, ο πολιτικός, ο διδακτικός, ο ειρωνικός Καβάφης, ενώ σήμερα πρωτοστατεί, κυρίως εκτός Ελλάδος, ο ομοφυλόφιλος (queer), ο διασπορικός και ο συγκρητικός Καβάφης. Πόσο χρήσιμοι είναι αυτοί οι προσδιορισμοί-ετικέτες δεν είναι του παρόντος να συζητήσουμε, αλλά ενώ από την Ελλάδα προβάλλεται με ειδωλοπλαστικό ζήλο και εθνική έπαρση ο οικουμενικός και διαχρονικός Καβάφης ως σταθερή αξία ή ως ο ποιητής που μιλάει εξακολουθητικά στους αναγνώστες και επηρεάζει ομοτέχνους του, από το εξωτερικό μας συστήνεται ένας Καβάφης πιο προσγειωμένος και επίκαιρος, που συνομιλεί με τις πολιτισμικές και ταυτοτικές ανησυχίες της εποχής μας, καθώς η ποίησή του παρουσιάζεται ως ρευστή, ανοιχτή και διαθέσιμη για να αναγνωρίσουν σε αυτήν οι αναγνώστες τους εαυτούς τους».
Ο Αμερικανός φωτογράφος Duane Michals είναι από αυτούς που «αναγνώρισαν στον Καβάφη τον εαυτό τους». Χρησιμοποιώντας τον ηθοποιό Τζόελ Γκρέι (ο ηθοποιός που έπαιζε τον κομπέρ στο Καμπαρέ), και νεαρούς ηθοποιούς «που επιλέχθηκαν γιατί είχαν την κατάλληλη εμφάνιση για να υποδυθούν τους ήρωές μου», δημιούργησε μια σειρά φωτογραφικών ενοτήτων με τον ποιητή να «ζει» τα ποιήματά του, αλλά και στιγμές της ζωής του στους σημερινούς δρόμους της Αμερικής.
Πότε ξεκίνησε η σχέση σας με τον Καβάφη και τι ήταν αυτό που σας τράβηξε στην ποίησή του;
Ανακάλυψα για πρώτη φορά τα ποιήματά του, από μια αγγλική μετάφραση, το 1975. Με συγκίνησε ιδιαίτερα η αμεσότητα, η ειλικρίνεια, η τόλμη κι αυτή η εκλεπτυσμένη απλότητα της γραφής του. Η ποίησή του μου προκάλεσε την περιέργεια να μάθω το ποιος ήταν κι έτσι καταπιάστηκα να μάθω γι’ αυτόν… μελετώντας αρκετά βιβλία, βιογραφίες και ανθολογίες με ποιήματά του.
Είκοσι δύο χρόνια μετά την πρώτη επαφή σας με την ποίησή του, επιστρέψατε σ’ αυτόν. Γιατί συνέβη τώρα αυτό;
Ένα καλό ποίημα έχει πολλά επίπεδα ανάγνωσης. Όσο μεγαλώνεις λοιπόν, ανακαλύπτεις πράγματα που δεν ήσουν σε θέση να καταλάβεις παλιότερα. Ωριμάζεις κατά κάποιον τρόπο και φτάνεις σ’ ένα τέτοιο επίπεδο, που μπορείς πια ν’ αντιληφθείς το εύρος των νοημάτων του ποιητή. Έτσι σήμερα, ένοιωσα περισσότερο έτοιμος να δώσω τη δική μου «σάρκα» τόσο στον ποιητή, όσο και στην ποίησή του.
Ποιος πιστεύετε πώς είναι ο κύριος δίαυλος επικοινωνίας της ποίησης του Καβάφη μ’ ένα ξένο;
Κυρίως πιστεύω η ερωτική της πλευρά˙ είναι πιο αναγνωρίσιμη.
Οι περιπέτειες του Καβάφη είναι περισσότερο μια δουλειά με αφορμή το έργο του ή μια δουλειά - «απεικόνιση» της ποίησής του;
Γενικά θα έλεγα ότι ταυτίζομαι με το γράψιμό του. Η δουλειά μου είναι ένας φόρος τιμής στο συνολικό του έργο, όχι κάποια προσπάθεια απεικόνισης συγκεκριμένων ποιημάτων. Με δυο λόγια, έχω την αίσθηση ότι κολυμπάμε στα ίδια νερά.
Ποια ποιήματα ή περιστατικά της ζωής του ποιητή προκάλεσαν την έμπνευση;
Στην πραγματικότητα αντλώ έμπνευση για τις ιστορίες μου από τη φαντασία και τα προσωπικά μου βιώματα˙ όχι από τη ζωή του ποιητή. Εκείνος πέθανε το 1933. Εγώ γεννήθηκα το 1932. Συνυπήρξαμε στον κόσμο για έναν μόνο χρόνο. Αν είχαμε γνωριστεί, πιστεύω ότι αν μη τι άλλο, θα κάναμε μια καταπληκτική συζήτηση.
Σ’ ένα από τα θέματά σας τον παρουσιάζετε ως προτεστάντη ιερέα. Τι ήταν αυτό που σας οδήγησε σ’ αυτή την ενότητα φωτογραφιών;
Με αυτή τη σειρά φωτογραφιών δεν προσπαθώ να… αποκαλύψω τη θρησκευόμενη πλευρά του Καβάφη. Εκείνο που θέλω να δείξω είναι ότι του άρεσε να φοράει ράσα παριστάνοντας τον κληρικό για ν’ ακούει τις αμαρτίες των νεαρών αντρών που έρχονταν να εξομολογηθούν. «Το ν’ ακούς τις αμαρτίες των νέων είναι σχεδόν το ίδιο καλό με το να τις διαπράττεις ο ίδιος» τον φαντάζομαι να λέει.
Που εκτέθηκε η δουλειά σας και ποια ήταν η αντίδραση του κοινού και της κριτικής;
Η δουλειά μου παρουσιάστηκε στην γκαλερί Pace Macgill της Νέας Υόρκης και η υποδοχή του κόσμου ήταν θετική.
(Αναδημοσίευση από το περιοδικό 4essera, τεύχος 2)
.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου