ΑΥΤΟΛΟΓΟΚΡΙΝΟΜΕΝΟΙ

Αυτολογοκρίνοντας το ένοχο μυστικό
Του ΛΟΥΚΑ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΥ* (Ελευθεροτυπία 5-2-2002)
Οταν μιλάμε για ομοφυλοφιλία και καλλιτεχνική δημιουργία οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η ομοφυλοφιλία, στη σύνδεσή της με την πνευματική ή καλλιτεχνική δημιουργία, δεν είναι παρά η ιστορία της καταπίεσής της.
Απλώς η καταπίεση και οι τρόποι της πρακτικής της εφαρμογής εξαρτώνται από την ιστορική περίοδο και τη χρονική συγκυρία, μπορούν δε να ασκούνται άμεσα ως κρατική καταστολή, με φυλακίσεις εξορίες, βαριές καταδίκες, ακόμα και με θάνατο, είτε έμμεσα ως αυτολογοκρισία.
Στην πρώτη περίπτωση υπάγονται τα ολοκληρωτικά και θεοκρατικά καθεστώτα, καθώς και οι κάθε είδους δικτατορίες. Είναι γνωστές οι διώξεις κατά το Μεσαίωνα, όταν οι ομοφυλόφιλοι στέλνονταν στην πυρά μαζί με τις μάγισσες από την Ιερά Εξέταση· είναι γνωστές οι αιματηρές εκκαθαρίσεις στη ναζιστική Γερμανία με τη «Νύχτα των μεγάλων μαχαιριών» που απαθανάτισε ο Βισκόντι στους «Καταραμένους» και με τις χιλιάδες των ομοφυλόφιλων που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης και που οι επίσημοι ιστορικοί αποσιώπησαν εσκεμμένα, για να 'ρθουν στο φως μονάχα χάρη στις έρευνες των ομοφυλοφιλικών κινημάτων κατά τη διάρκεια των ετών της Αμφισβήτησης· είναι γνωστές οι απηνείς διώξεις στη σταλινική1 Σοβιετική Ενωση όπου οι άσημοι ομοφυλόφιλοι κλείνονταν στα ψυχιατρεία και υποβάλλονταν στη βάρβαρη «θεραπεία αποστροφής»2 ή στέλνονταν στη Σιβηρία μαζί με τους «αντιδραστικούς» καλλιτέχνες -ομοφυλόφιλους ή μη-που δεν δέχονταν να υπηρετήσουν το καθεστώς· είναι γνωστή, τέλος (για να 'ρθουμε και στα δικά μας) η αντιομοφυλόφιλη μανία των κυβερνήσεων της Δεξιάς και των συνταγματαρχών με τις περιβόητες «επιχειρήσεις Αρετή» και το φασιστικής έμπνευσης νομοσχέδιο «Περί της εξ αφροδισίων νόσων προστασίας και άλλων συναφών θεμάτων», που άφησαν κληρονομιά στις δύο πρώτες μεταπολιτευτικές κυβερνήσεις Καραμανλή, ενάντια στο οποίο αγωνίστηκε το ΑΚΟΕ πετυχαίνοντας σημαντικά τη βελτίωσή του.
Η δεύτερη περίπτωση (της αυτολογοκρισίας) είναι προφανές ότι αναφέρεται στα φιλελεύθερα καθεστώτα της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας. Εδώ ο ομοφυλόφιλος έχει δικαίωμα ύπαρξης και ανάλογα με την ποινική νομοθεσία της κάθε χώρας απολαμβάνει κάποιες ελευθερίες. Από την άλλη μεριά ωστόσο, ζώντας μέσα στο ανδροκρατικό κλίμα μιας πατριαρχικής κοινωνίας με βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις, δεν έχει τη δυνατότητα ούτε ν' αναπτύξει ελεύθερα την προσωπικότητά του ούτε να διεκδικήσει το ελάχιστο μερίδιο χαράς που του αναλογεί. Κατατρυχόμενος συνήθως από αισθήματα ενοχής, προσπαθεί να εξισορροπήσει με το περιβάλλον του (σπίτι, δουλειά, φιλικές σχέσεις) αποκρύπτοντας όσο μπορεί καλύτερα την ιδιαιτερότητά του και πασχίζοντας να περάσει στο έδαφος της ποθητής νομιμότητας, είτε κάνοντας κάποιον επισφαλή γάμο είτε καταπνίγοντας όσο γίνεται τις σεξουαλικές ανάγκες του με αποτέλεσμα να ζει μια μίζερη ερωτική ζωή.
Μιλάμε φυσικά για τους απλούς -που είναι και οι περισσότεροι- ομοφυλόφιλους· για κείνους που έχουν άγνοια για το τι ακριβώς τους συμβαίνει και οι οποίοι συχνά συγχέουν τις ενδεχόμενες ψυχολογικές διαταραχές τους -αποτέλεσμα της καταπίεσης που δέχονται- με την ίδια τη σεξουαλική τους τάση, πιστεύοντας ότι είναι «άρρωστοι» ή «ανώμαλοι», όπως τους βεβαιώνει ένα μεγάλο τμήμα της ετεροφυλόφιλης κοινωνίας. Αν σκεφτεί κανείς ότι ακόμα και σήμερα, ύστερα από τόσους αγώνες των ομοφυλόφιλων οργανώσεων για την ενημέρωση του κοινού και την απενοχοποίηση των ίδιων των ομοφυλόφιλων, τη διαγραφή της ομοφυλοφιλίας από τον κατάλογο των ασθενειών της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας, εξακολουθούν να υπάρχουν άνθρωποι που καταφεύγουν (πιεζόμενοι συνήθως από τις οικογένειές τους) στους ψυχίατρους για να τους «λύσουν» το πρόβλημα και ψυχίατροι που δέχονται να παίξουν αυτό το ρόλο, εκμεταλλευόμενοι τη δεινή θέση των πελατών τους, καταλαβαίνει τι τρομερή επίδραση μπορεί να έχει η νοοτροπία ενός λαού στη διατήρηση της μισαλλοδοξίας ενάντια σε μια σεξουαλική μειονότητα, καθώς η στάση αυτή αναπαράγεται εξ απαλών ονύχων μέσα στους κόλπους της οικογένειας και τρέφεται καθημερινά από τα πρότυπα που προβάλλουν τα ΜΜΕ και η διαφήμιση.
Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι τις τελευταίες δεκαετίες έχει επιτευχθεί σημαντική πρόοδος και ότι μια μεγάλη μερίδα του κοινού -ιδίως οι νέοι- έχει αλλάξει στάση απέναντι στο θέμα, με την προϋπόθεση συνήθως ότι αυτό δεν τους αφορά και ότι οι ομοφυλόφιλοι κρατούν τα προσχήματα. Το «κακό» της σεξουαλικής απελευθέρωσης είναι ότι απενοχοποιώντας τους ομοφυλόφιλους, κατά κάποιον τρόπο τους γκετοποίησε, αποκόβοντάς τους ώς ένα σημείο από το υπόλοιπο ετεροφυλοφιλικό σώμα. Κάτω απ' αυτές τις συνθήκες και εφόσον το παγκόσμιο σύστημα, παρά τις σημαντικές παραχωρήσεις που έχει κάνει προς τη γυναίκα,3 εξακολουθεί να παραμένει ανδροκρατικό, δεν μπορεί να μιλάει κανείς για ριζική λύση του προβλήματος, για εξομοίωση δηλαδή ομοφυλόφιλων-ετεροφυλόφιλων στο θέμα των ανθρώπινων δικαιωμάτων, αλλά μονάχα για βελτίωση των όρων της ζωής τους. Και η τελευταία αυτή μονάχα με μια επιστημονικά σωστή και δίκαιη εισαγωγή του μαθήματος σεξουαλικής αγωγής στα σχολεία θα μπορούσε να επιτευχθεί, όπως έχει γίνει σε ορισμένες δυτικές χώρες.
Στην περίπτωση των «υποψιασμένων» ομοφυλόφιλων, εκείνων δηλαδή που έχουν επίγνωση του «προβλήματός» τους και δεν χρειάζεται να καταφύγουν στα «φώτα» των ψυχιάτρων, τα πράγματα είναι κάπως διαφορετικά. Ξέροντας ότι θα ζήσουν με το «πρόβλημα» όλη τους τη ζωή, συμμορφώνονται όσο μπορούν -ή όσο η δημόσια εικόνα τούς το επιτρέπει- με τις κοινωνικές νόρμες, αποκρύπτοντας τις σεξουαλικές προτιμήσεις τους και διοχετεύοντας τις δραστηριότητές τους σε χώρους που επιδέχονται ή υπόσχονται μεγαλύτερη ελευθερία κινήσεων: καλλιτεχνικά επαγγέλματα (μόδιστροι, χορευτές, ηθοποιοί κ.λπ.). Κατά ένα κοινωνικό και λογικό παράδοξο -εφόσον η θρησκεία καταδικάζει αυστηρά την ομοφυλοφιλία- πολλοί ομοφυλόφιλοι καταφεύγουν στην ιεροσύνη, με ολέθριες μερικές φορές συνέπειες. Δεν θα 'ταν άσκοπο επίσης να επισημάνουμε ότι αρκετοί ομοφυλόφιλοι -συνειδητοί ή λανθάνοντες- υπακούοντας στα κοινωνικά πρότυπα ή ικανοποιώντας βαθύτερες ψυχολογικές ανάγκες, προχωρούν ακόμη πιο πέρα: παντρεύονται και κάνουν παιδιά, πράγμα κατά κανόνα επικίνδυνο κάτω από τις παρούσες συνθήκες.
Στο χώρο της λογοτεχνίας -και γενικά στο χώρο των τεχνών- συναντούμε πολλούς ομοφυλόφιλους. Κι εδώ ωστόσο, προϋπόθεση για την επιβίωσή τους όχι μονάχα τη βιολογική, αλλά και την καλλιτεχνική, είναι η απόκρυψη της ομοφυλόφιλης ιδιότητας. Τα παραδείγματα είναι άπειρα, όπως άπειρες είναι και οι τραγικές συνθήκες με τις οποίες τελείωσαν τη ζωή τους πολλοί ομοφυλόφιλοι δημιουργοί. Ο Οσκαρ Ουάιλντ, που ήταν παντρεμένος και είχε δύο παιδιά, αναγκάστηκε να μιλήσει για την ομοφυλοφιλία του μόνο όταν βρέθηκε κλεισμένος στις φυλακές του Ρίντινγκ, κυνηγημένος από το λόρδο Κουίνσμπερι, γράφοντας το περίφηφο «De Profundis»4 όπου εξιστορεί τις περιπέτειές του με το γιο του λόρδου. Αυτά συνέβαιναν την τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα μέσα στο κλίμα της πουριτανικής βικτωριανής Αγγλίας, όταν ο Μπέρναρ Σο μάταια έψαχνε να βρει ανθρώπους στον πνευματικό χώρο πρόθυμους να δώσουν την υπογραφή τους για την υποστήριξη του συγγραφέα τού «Ντόριαν Γκρέι». Πολύ αργότερα, ο Φόρστερ δεν θα τολμήσει να δημοσιεύσει τον «Μορίς», πράγμα που θα γίνει μονάχα αφού πεθάνει, ενώ στη Γαλλία ο Κοκτό εκδίδει ανώνυμα το «Λευκό Βιβλίο» και ο Προυστ αλλάζει το φύλο των ηρώων του από το αρσενικό στο θηλυκό. Την ίδια μέθοδο ακολουθούν πολλοί ομοφυλόφιλοι ξένοι συγγραφείς, ακόμα και δικοί μας, νοθεύοντας έτσι τη γνησιότητα του έργου τους. Γενικά μιλώντας, θα μπορούσε κανείς να πει ότι οι λογοτέχνες συγγραφείς, ακολουθώντας τη σοφή συμβουλή του Καβάφη, «βάζουν του ερωτισμού τους τα οράματα/ μισοκρυμμένα μες στις φράσεις τους». Συχνά βέβαια ακολουθεί και το εξής φαινόμενο: ο λογοτέχνης ή ο ποιητής ωριμάζοντς (δηλαδή αποκτώντας αυτοπεποίθηση ή απενοχοποιούμενος) περνάει από τον υπαινικτικό τρόπο γραφής στην άμεση αποκάλυψη των ομοφυλοφιλικών του τάσεων, πράγμα που τα τελευταία χρόνια όχι μόνο δεν έχει δυσμενείς επιπτώσεις, αλλά είναι και στοιχείο «αβανταδόρικο» μέσα στο σκανδαλοθηρικό κλίμα που επικρατεί πάνω σ' αυτό το θέμα.Υπάρχουν ωστόσο και συγγραφείς που σε ορισμένες παλιότερες εποχές διακινδυνεύουν πραγματικά τη φήμη ή το μέλλον τους, όπως για παράδειγμα ο Αντρέ Ζιντ, που κόντεψε να χάσει το βραβείο Νόμπελ εξαιτίας του βιβλίου του «Corydon» για την ομοφυλοφιλία5 ή άλλοι, όπως ο περίφημος μαρκήσιος ντε Σαντ που πέρασε αρκετά χρόνια της ζωής του στις φυλακές, ο Ζορζ Μπατάιγ ή ο Ζαν Ζενέ, που αυτό καθαυτό το έργο τους τινάζει στον αέρα τα κατεστημένα πρότυπα και ήθη. Κι εδώ αγγίζουμε ένα πολύ βασικό ζήτημα: την πολιτικοποίηση του προβλήματος της σεξουαλικότητας και κυρίως της ομοφυλοφιλίας, που είναι η πιο διαδεδομένη παραλλαγή της και που μόνο με την απερίφραση δήλωσή της μπορεί να επιτευχθεί. Τι σημαίνει όμως η πολιτικοποίηση αυτή και τι συνεπάγεται η άμεση δήλωση είναι κάτι που ξεπερνάει τα στενά όρια αυτού του άρθρου. Το μόνο που θα μπορούσε να ειπωθεί εδώ είναι ότι η δήλωση προϋποθέτει την απενοχοποίηση του ομοφυλόφιλου υποκειμένου και απαιτεί τη στράτευση και τη συστράτευσή του με τις άλλες καταπιεζόμενες κοινωνικές ομάδες -κυρίως τις γυναίκες- για την αγωνιστική διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Το παράδειγμα των Αμερικανών ομοφυλόφιλων που, μετά την πρώτη τους σύγκρουση με την αστυνομία το 1969 στο μπαρ Stonewall, κατάφεραν με τους αγώνες τους να γίνουν μια τόσο υπολογίσιμη εκλογική δύναμη, ώστε κανένα κόμμα να μην μπορεί να τους αγνοήσει, είναι αρκετά εύγλωττο σχετικά με το τι μπορεί να πετύχει μια εξαιρετικά δυσφημισμένη μειονότητα ακόμα και μέσα στο πλαίσιο μιας πουριτανικής κοινωνίας.
Ανέφερα τον Καφάβη. Είναι περίεργο, από μια άποψη, ένας τόσο ξεκάθαρα ομοφυλόφιλος ποιητής όχι μόνο να μην έχει γίνει αντικείμενο σχετικής μελέτης, αλλά αντίθετα να καταβάλλεται κάθε προσπάθεια ν' αποσιωπηθεί το «ντροπιασμένο μυστικό». Δεν ξέρω τι γίνεται σήμερα στα γυμνάσια και τα λύκεια, αλλά παλιότερα έφταναν στο σημείο να λογοκρίνουν ακόμη και σχετικά ανώδυνα αποσπάσματα από τα ποιήματά του (την «Ιθάκη» για παράδειγμα με κείνα «τα ηδονικά μυρωδικά κάθε λογής/ όσο μπορείς πιο άφθονα ηδονικά μυρωδικά»), δεν έκαναν καμιά νύξη για τα ερωτικά του ποιήματα και δεν έλεγαν κουβέντα για τη σεξουαλική του ιδιαιτερότητα.6
Αυτός λοιπόν ο ποιητής, που η παγκόσμια απήχηση του έργου του τον καθιστά έναν απ' τους μεγαλύτερους του κόσμου, αφού πέρασε διά πυρός και σιδήρου τα νεανικά του χρόνια, κατατρυχόμενος από αβυσσαλέες τύψεις και μετανιωμούς· αφού διένυσε τα στάδια προς την απενοχποίηση που αναφέραμε, έφτασε στην τελευταία δεκαετία του 19ου αιώνα(!) να γράφει ποιήματα που το περιεχόμενό τους θα μπορούσε ακόμα και σήμερα ν' αποτελεί ένα είδος ομοφυλοφιλικού μανιφέστου. Αξίζει νομίζω να παραθέσουμε, τελειώνοντας, το πιο χαρακτηριστικό απ' αυτά, που δημοσίευσε ο Γ.Π. Σαββίδης στο αφιέρωμα για τον Καβάφη στο περιοδικό «Η λέξη» το 1983.
Το Σύνταγμα της Ηδονής
«Μη ομιλείτε περί ενοχής, μη ομιλείτε περί ευθύνης. Οταν περνά το Σύνταγμα της Ηδονής με μουσικήν και σημαίας, όταν ριγούν και τρέμουν αι αισθήσεις, άφρων και ασεβής είναι αυτός που μένει μακράν, όστις δεν ορμά εις την καλήν εκστρατείαν, την βαίνουσαν επί την κατάκτησιν των απολαύσεων και των παθών.
Ολοι οι νόμοι της ηθικής -κακώς νοημένοι, κακώς εφαρμοζόμενοι- είναι μηδέν και δεν ειμπορούν να σταθούν ουδέ στιγμήν, όταν περνά το Σύνταγμα της Ηδονής με μουσικήν και σημαίας. Μη αφήσης καμμίαν σκιεράν αρετήν να σε βαστάξη. Μη πιστεύεις ότι καμιά υποχρέωσις σε δένει. Το χρέος σου είναι να ενδίδης, να ενδίδης πάντοτε εις τας Επιθυμίας, που είναι τα τελειότατα πλάσματα των τελείων θεών. Το χρέος σου είναι να καταταχθής πιστός στρατιώτης, με απλότητα καρδίας, όταν περνά το Σύνταγμα της Ηδονής με μουσικήν και σημαίας.
Μη κλείεσαι εν τω οίκω σου και πλανάσαι με θεωρίας δικαιοσύνης με τας περί αμοιβής προλήψεις της κακώς καμωμένης κοινωνίας. Μη λέγης, Τόσον αξίζει ο κόπος μου και τόσον οφείλω ν' απολαύσω. Οπως η ζωή είναι κληρονομία και δεν έκαμες τίποτε διά να την κερδίσης ως αμοιβήν, ούτω κληρονομία πρέπει να είναι και η Ηδονή. Μη κλείεσαι εν τω οίκω σου· αλλά κράτει τα παράθυρα ανοικτά, ολάνοικτα, διά να ακούσης τους πρώτους ήχους της διαβάσεως των στρατιωτών όταν φθάνει το Σύνταγμα της Ηδονής με μουσικήν και σημαίας.
Μη απατηθής από τους βλασφήμους όσοι σε λέγουν ότι η υπηρεσία είναι επικίνδυνος και επίπονος. Η υπηρεσία της Ηδονης είναι χαρά διαρκής. Σε εξαντλεί, αλλά σε εξαντλεί με θεσπεσίας μέθας. Και επί τέλους όταν πέσης εις τον δρόμον, και τότε είναι η τύχη σου ζηλευτή. Οταν περάση η κηδεία σου, αι Μορφαί τας οποίας έπλασαν αι επιθυμίαι σου, θα ρίψουν λείρια και ρόδα λευκά επί του φερέτρου σου, θα σε σηκώσουν εις τους ώμους των έφηβοι θεοί του Ολύμπου, και θα σε θάψουν εις το Κοιμητήριον του Ιδεώδους όπου ασπρίζουν τα μαυσωλεία της ποιήσεως».7
Υποσημειώσεις:
1. Την εποχή του Λένιν, ο Γκριγκόρι Μπάτκις, επίσημος σεξολόγος και διευθυντής του Ινστιτούτου Κοινωνικής Υγιεινής της Μόσχας, σ' ένα δοκίμιό του με τίτλο «Η σεξουαλική επανάσταση στη Ρωσία» γράφει το 1923: «Οσο για την ομοφυλοφιλία ή άλλες μορφές σεξουαλικής ικανοποίησης που οι ευρωπαϊκές νομοθεσίες ορίζουν σαν εγκλήματα κατά της δημόσιας ηθικής, η σοβιετική νομοθεσία τις θεωρεί ακριβώς ισότιμες με τη λεγόμενη "φυσική σχέση". Ολες οι μορφές σεξουαλικών σχέσεων αποτελούν ιδιωτικό θέμα. Ανάγκη ποινικής διαδικασίας παρατηρείται μόνο σε περίπτωση βίας ή εξαναγκασμού».
2. Κατά την οποία ο «ασθενής» υποβάλλεται σε διαρκή ηλεκτροσόκ και βομβαρδίζεται με εικόνες ετεροφυλόφιλων ερωτικών ζευγαριών, οι οποίες υποτίθεται ότι μπορούν ν' αλλάξουν τον ομοφυλόφιλο ψυχισμό του!!!
3. Εκείνο που τελικά καταλογίζεται στους ομοφυλόφιλους είναι τα κάποια θηλυκά γνωρίσματα που φέρουν μερικοί απ' αυτούς (ο τραβεστισμός είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση), καθώς και το γεγονός ότι αναγνωρίζουν και τη θηλυκή πλευρά του εαυτού τους -πλευρά που υπάρχει βέβαια σε όλους τους άντρες, ομοφυλόφιλους ή μη. Η υποτίμηση των γυναικών και η αντικειμενοποίησή τους, ο χαρακτηρισμός τους «δεύτερο φύλο», τις καθιστά εξ αντικειμένου συμμάχους των ομοφυλόφιλων.
4. Δεν θα 'ταν περιττό να υπενθυμίσουμε ότι ελάχιστα αποσπάσματα από το «De Profundis» είχαν δημοσιευτεί μέχρι το 1930 όχι μόνο στην Αγγλία, αλλά και στο εξωτερικό.
5. Εισαγωγή-Μετάφραση Νίκου Σπάνια, Εκδ. «Γνώση», δεύτερη έκδοση, 1984.
6. Γνωστό μου παιδί της Β' Λυκείου με πληροφορεί ότι σε συζήτηση μεταξύ συμμαθητών του για τους νεοέλληνες ποιητές, όταν κάποιος απ' αυτούς εξέφρασε την προτίμησή του για τον Καβάφη, ένας άλλος τον αποδοκίμασε λέγοντας: «Μα, αυτός είναι πούστης...».
7. Είναι ήδη εμφανέστατα τα προμηνύματα του ύφους που θα οδηγήσουν αργότερα στο εκπληκτικό «Απολείπειν ο θεός Αντώνιον»...
* Ο ΛΟΥΚΑΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ είναι ποιητής, πεζογράφος και μεταφραστής. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος του «Απελευθερωτικού Κινήματος Ομοφυλόφιλων Ελλάδας» (ΑΚΟΕ) και υπεύθυνος έκδοσης του περιοδικού «ΑΜΦΙ» από το 1979 μέχρι το 1984.