ΒΙΝΚΕΛΜΑΝ Ή ΤΟ ΠΕΠΡΩΜΕΝΟ 2

«Για τη ρωμαϊκή περίοδο έχουμε άλλα δύο ντοκουμέντα», είπε καθώς καθόταν σε μία πολυθρόνα. «Το 1762 ο Βίνκελμαν γνώρισε στενότερα έναν νεαρό θαυμαστή του από τη Ρίγα, τον βαρόνο Φρήντριχ Ράιχολντ φον Μπεργκ, έναν πλούσιο γαιοκτήμονα, για χάρη του οποίου έγραψε ένα εκτενές δοκίμιο με τον τίτλο Πραγματεία για την ικανότητα της αίσθησης του Ωραίου στην τέχνη, και του το αφιέρωσε. “Το περιεχόμενο της μελέτης μου το πήρα από σας”, του έγραψε αργότερα.
“Μόλις σας αντίκρισα για πρώτη φορά, ένιωσα πόσο συμφωνούσαν τα πνεύματά μας. Η μορφή σας με έκανε να συμπεράνω αυτό που επιθυμούσα, και βρήκα σ’ ένα ωραίο κορμί μια ψυχή καμωμένη για την αρετή, προικισμένη με την αίσθηση του Ωραίου”. Το ειδύλλιο διήρκεσε μόνο μερικές εβδομάδες, αλλά ο Βίνκελμαν τον ερωτεύτηκε παράφορα. Σε επιστολές του ομολογεί πως είναι ερωτευμένος με έναν Λεττονό! Όσο ήταν μαζί τον παρότρυνε να διαβάσει όμηρο, Πλούταρχο, τον Φαίδρο του Πλάτωνα, αλλά και τον αναγεννησιακό Μονταίνιο, του Αλεξάντερ Πόουπ και, κυρίως, τον Κάουλυ»

Αλέξανδρος Ίσαρης: Βίνκελμαν ή το Πεπρωμένο (Κίχλη, 2010)


Το πρώτο σκέλος του τίτλου, δηλαδή το όνομα Βίνκελμαν, είναι μόλις η δεύτερη φορά που εμφανίζεται στην ελληνική πεζογραφία, παρότι ο γερμανός ιστορικός της τέχνης και αρχαιολόγος Ιωάννης-Ιωακείμ Βίνκελμαν υπήρξε πολύ σημαντικός γι' αυτόν τον τόπο. Η πρώτη ήταν προ τριετίας, στο μυθιστόρημα του Τάκη Θεοδωρόπουλου, «Το αριστερό χέρι της Αφροδίτης». Εκεί, ο αφηγητής αναφέρει τους πιστούς της «Λευκής Ελλάδας» του Βίνκελμαν και την άποψή του ότι «το κλασικό κάλλος είναι συνώνυμο του φυσικού κάλλους». Στην ιστορία του Ισαρη παρατίθενται πλείστα όσα γύρω από την αισθητική του «πατέρα της Αρχαιολογίας», όπως τον αποκάλεσαν. Από την πίστη του ότι η ελληνική τέχνη ενσαρκώνει το ιδανικό κάλλος και ότι ο μόνος τρόπος για να γίνουν μεγάλα έργα, που θα φέρουν μια δεύτερη Αναγέννηση, είναι μιμούμενοι τους Ελληνες, μέχρι την επίδραση που είχε στους μεταγενέστερούς του. Ομως, όλα αυτά αποτελούν μάλλον το διάνθισμα παρά το κυρίως θέμα.
Κεντρικός ήρωας της ιστορίας είναι ένας σκηνοθέτης, που έχει αρχίσει να γράφει το σενάριο της καινούριας ταινίας του με θέμα τον Βίνκελμαν. Τον κεντρίζει η υπόθεση της δολοφονίας του από έναν λαϊκό τύπο, με κίνητρο την κλοπή. Μια υπόθεση, που μένει σκοτεινή, όπως εκείνη του Πιερ Πάολο Παζολίνι. Σύμφωνα με την αφήγηση, στην επιλογή του θέματος φτάνει τυχαία. Εκ των υστέρων, ωστόσο, όλα δείχνουν σαν προδιαγεγραμμένα. Ο ξαφνικός θάνατος της ιταλίδας συζύγου ενός φίλου του είναι αυτό που τον φέρνει από την οδό Βίνκελμαν του Μετς στη Βία Βίνκελμαν της Τεργέστης. Εκεί ρωτάει για την ονοματοθεσία του δρόμου τον συνοδό του, που συμπτωματικά ονομάζεται Πιερ Πάολο, όπως παιδί είχε ρωτήσει τον πατέρα του. Εχει ήδη μισοτελειωμένο ένα άλλο σενάριο. Σε εκείνο, η πρώτη ιδέα ήταν ο έρωτας δύο αδελφών. Αρχισε, όμως, να παγιώνεται μόνον όταν διάβασε την ιδεατή μορφή που δίνει ο Μούζιλ στον έρωτα αδελφού και αδελφής. Γι' αυτόν, όπως αφήνεται να διαφανεί, το ενδιαφέρον στοιχείο δεν είναι η αιμομιξία, αλλά η σύζευξη απαγορευμένου και ιδεατού. Σύζευξη που βρίσκει και στην περίπτωση του Βίνκελμαν. Αφ' ενός μεν, στην εποχή του Βίνκελμαν, δηλαδή στα μέσα του 18ου αιώνα, ο ομοφυλόφιλος έρωτας ήταν απαγορευμένος και όσοι ενέδιδαν καταδικάζονταν, ακόμη τότε, στον διά πυράς θάνατο, αφ' ετέρου, για εκείνον, ο έρωτας ήταν ταυτόσημος με τον έρωτα για το Ωραίο.
Αρχάγγελος ήταν το επίθετο του δολοφόνου τού Βίνκελμαν. Και ο ήρωας είχε γυρίσει μια ταινία μικρού μήκους, με θέμα έναν άνθρωπο, που καλεί σπίτι του για συντροφιά έναν άγνωστο, όπως ο Βίνκελμαν, ο Παζολίνι και μια σειρά άλλων επιφανών. Ο άγνωστος της ταινίας τού αποκαλύπτεται ότι ήταν ο ψυχοπομπός άγγελος, με άλλα λόγια ο ίδιος ο θάνατος. Ο ήρωας εξομολογείται στη γυναίκα του ότι η ιστορία του Βίνκελμαν «τον αφορά προσωπικά». Προσπαθεί να εκλογικεύσει τους φόβους του, αραδιάζοντας αριθμητικές και άλλες συμπτώσεις. Τελικά, τα δυσοίωνα προαισθήματά του επαληθεύονται μ' ένα παράδοξο ατύχημα που έρχεται ως κατάληξη, δίνοντας έτσι μεταφυσική διάσταση στην ιστορία. Ταυτόχρονα, η αφήγηση υποβάλλει και τις διεργασίες του ασυνείδητου. Ο σκηνοθέτης δεν πληροφορήθηκε για την ομοφυλοφιλία του Βίνκελμαν από το λήμμα νεότερης εγκυκλοπαίδειας, το οποίο αναπαράγει με αποκομμένη την επίμαχη πρόταση. Τη διαισθάνθηκε, γιατί ανήκει κι αυτός «στον κόσμο του Βίνκελμαν». Από τον ίδιο κόσμο προέρχονται και οι δύο τεργεστίνοι μελετητές του, που συμβιώνουν αρμονικά μία δεκαετία και οι οποίοι του αποκαλύπτουν, όχι μόνον άγνωστες πτυχές του βίου του, αλλά και όσα λεπτομερώς διαδραματίστηκαν κατά τη δολοφονία του στην Τεργέστη. Σήμερα που η ομοφυλοφιλία είναι ζήτημα ελεύθερης επιλογής, οι ήρωες των ιστοριών αφήνουν λανθάνουσες τις ομοφυλοφιλικές παρορμήσεις τους στα ενύπνια και στις καλλιτεχνικές τους επιλογές.
Μ. Θεοδοσοπούλου (Ελευθεροτυπία, 7/2010)