ΤΟ ΦΙΛΙ ΤΗΣ ΛΥΡΙΚΗΣ 1

.
Το φιλί της Λυρικής
Νίκος Μπακουνάκης Το Βήμα, 13 /3/ 2009
Δεν με πείραξε το ομοφυλοφιλικό φιλί στην παράσταση της όπερας του Ντβόρζακ «Ρούσαλκα» στην Εθνική Λυρική Σκηνή. Δεν με ενόχλησαν τα γιούχα και οι αντιδράσεις των θεατών. Ούτε θεώρησα εξαιρετική κοινωνική αντίδραση την κινητοποίηση ακτιβιστών για τα δικαιώματα των ομοφυλοφίλων. Ολα αυτά είναι «επεισόδια» κατάλληλα για τα δελτία ειδήσεων των οκτώ. Αλίμονο αν στις μέρες μας, που γίνονται γάμοι ομοφυλοφίλων, που συζητείται διεθνώς το θέμα της υιοθεσίας παιδιών από γονείς του ίδιου φύλου, και που οι ομοφυλόφιλοι, τουλάχιστον στις δυτικές κοινωνίες, έχουν πάρει τη θέση τους (παρά τον υποφώσκοντα ρατσισμό), αλίμονο λοιπόν αν κρίναμε ένα θέαμα με τέτοια κριτήρια. Αλλωστε τα παιχνίδια των φύλων και της ταυτότητας είναι ένα στοιχείο καταγωγής της όπερας, όπως δείχνει όλη η παράδοση των καστράτων τραγουδιστών ή των ανδρικών ρόλων που ερμηνεύονται από γυναικείες φωνές. (Υπάρχει πιο λεσβιακό ζευγάρι απ΄ αυτό του Ρωμαίου και της Ιουλιέτας στην όπερα του Μπελίνι «Καπουλέτοι και Μοντέκοι», όπου ο Ρωμαίος είναι μετζοσοπράνο;)
Εκείνο που με ενόχλησε στην παράσταση της Λυρικής ήταν το... φιλί της ορχήστρας, δηλαδή το φιλί της προδοσίας προς την όπερα, προς την τέχνη και γενικότερα προς την ελευθερία της τέχνης και του δημιουργού. Είναι γνωστό ότι η ορχήστρα της Λυρικής με απόφαση του Διοικητικού Συμβουλίου της διένειμε στους θεατές πριν από την παράσταση ένα τρυκ, ένα είδος προκήρυξης με την οποία εξέφραζε τη διαφωνία της για τη σκηνοθεσία. Προκατέλαβε έτσι τους θεατές, δίνοντάς τους τη στήριξη να αντιδράσουν αρνητικά, σχεδόν πειθαναγκάζοντάς τους. «Οπως θα διαπιστώσετε παρακολουθώντας την παράσταση, η συγκεκριμένη σκηνοθετική απόδοση, εκτός του ότι αλλοιώνει το λιμπρέτο, προσδίδει στον κεντρικό ήρωα του έργου ομοφυλοφιλικές τάσεις με ακραίες σκηνές, κάτι για το οποίο διαμαρτυρηθήκαμε εγγράφως στη Διοίκηση της ΕΛΣ».
Ολη η σύγχρονη δημιουργία στηρίζεται στην ελευθερία της άποψης του καλλιτέχνη. Είτε είναι ο καλλιτέχνης που δημιουργεί μόνος του στο εργαστήριό του, είτε είναι ο συγγραφέας που γράφει στο στούντιό του, είτε είναι ο σκηνοθέτης που έχει ένα σκηνοθετικό όραμα, μια άποψη, είτε είναι ο μαέστρος που θέλει να ερμηνεύσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο την παρτιτούρα. Βλέπουμε, ακούμε και κρίνουμε απόψεις και οπτικές, ερμηνευτικές προτάσεις που σφραγίζονται από έναν άνθρωπο. Τις επικροτούμε, τις απορρίπτουμε, τις γιουχάρουμε. Είναι δικαίωμά μας. Αλλά δεν είναι δικαίωμα μέλους μιας ορχήστρας, του ηθοποιού ενός θιάσου να ζητήσει από τον σκηνοθέτη να μην εφαρμόσει την άποψή του, και πολύ περισσότερο να τη λογοκρίνει. Αυτό είναι φασισμός.
Το κείμενο του Διοικητικού Συμβουλίου δεν έχει όμοιό του. Για συγκρίσεις πρέπει να ψάξουμε στα χρονικά του πιο καταθλιπτικού σοσιαλιστικού ρεαλισμού, στην ΕΣΣΔ, εκεί όπου ο πόλεμος κατά της γνώμης είχε επίσης σχέση και με την εξόντωση ανθρώπων, των διαφωνούντων. Θα ήταν πιο τίμιο για το Διοικητικό Συμβούλιο της Ορχήστρας της Λυρικής, δηλαδή τους συνδικαλιστές, να εισηγηθούν μια και καλή την... κολεκτιβική σκηνοθεσία.
**************
Κάποιος να τους προσέχει
Σκέψεις και ερωτήματα γύρω από τα γεγονότα που διαδραματίστηκαν κατά τη διάρκεια της πρεμιέρας της όπερας «Ρούσαλκα» από την Εθνική Λυρική Σκηνή, σε συμπαραγωγή με την Οπερα της Νίκαιας
λουιζα αρκουμανεα Το Βήμα, Κυριακή 15 Μαρτίου 2009
Υπάρχουν φορές που μια παράσταση αποδεικνύεται σημαντική όχι τόσο για την καλλιτεχνική της αξία όσο για την πολιτική διάσταση που αποκτά εν μέσω περιστάσεων. Μια τέτοια περίπτωση είναι η Ρούσαλκα, η πρεμιέρα της οποίας την περασμένη Παρασκευή έμελλε να φέρει στην επιφάνεια δυνάμεις πολύ πιο σκοτεινές από αυτές του μοιραίου ξωτικού που οδήγησε στον θάνατο τον πρίγκιπα του έργου.
Τα γεγονότα είναι εν πολλοίς γνωστά. Λίγο προτού ανοίξει η αυλαία, μια ομάδα μουσικών της Ορχήστρας της Λυρικής (ευτυχώς υπήρχαν κάποιοι που αρνήθηκαν να συμμετάσχουν) έκρινε σκόπιμο να σαμποτάρει την παράσταση μοιράζοντας φυλλάδια στους θεατές που καταδίκαζαν τη σκηνοθετική προσέγγιση λόγω ακραίων, όπως τις χαρακτήρισαν, ομοφυλοφιλικών σκηνών (επί της ουσίας ένα φιλί μεταξύ του πρωταγωνιστή και ενός χορευτή).
Η συμπεριφορά της ορχήστρας ήταν κατ΄ αρχήν αντιεπαγγελματική. Και αυτό είναι το λιγότερο που μπορεί να πει κανείς: ότι σηκώθηκαν τα πόδια να χτυπήσουν το κεφάλι. Και στην πορεία απέκτησαν και σκηνοθετική άποψη.
Ως γνωστόν, τον πρώτο λόγο σε μία παράσταση έχει ο σκηνοθέτης. Οι υπόλοιποι συντελεστές, από τη μεγαλύτερη ντίβα ως τον τελευταίο τεχνικό, καλούνται να υπηρετήσουν όσο μπορούν καλύτερα το όραμα αυτού (εν προκειμένω της Γαλλίδας Μαριόν Βάσερμαν στο πλαίσιο συνεργασίας της Λυρικής με την Οπερα της Νίκαιας). Η σκηνοθέτις είχε κάθε δικαίωμα να προτάξει τη δική της ανάγνωση, να ερμηνεύσει τους ήρωες του έργου και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ τους σύμφωνα με την κοσμοθεωρία της. Είναι συνεπώς αδιανόητο και πρωτάκουστο οι ίδιοι οι συντελεστές, λίγα λεπτά προτού παρουσιαστεί το εγχείρημα στο κοινό, όχι μόνο να αποστασιοποιούνται με θρασύδειλο τρόπο από τη δουλειά την οποία πληρώνονται να εκτελούν, αλλά να προσπαθούν επιπλέον να την υπονομεύσουν τρομοκρατώντας ψυχολογικά τους θεατές.
Το ζήτημα είναι ακόμη πιο σύνθετο. Η ορχήστρα δεν ξεσηκώθηκε προκειμένου να διευθετήσει εργασιακά ζητήματα που την απασχολούν. Ξεσηκώθηκε γιατί ενοχλήθηκε από την ανάγνωση της σκηνοθέτιδος που είδε στον ήρωα ομοφυλοφιλικές τάσεις. Εχουμε εδώ λοιπόν το αξιοπερίεργο φαινόμενο: η συνδικαλιστική δράση μεταλλάσσεται σε ηθική αστυνόμευση. Εχουμε την περίπτωση μουσικών που αντί να παίζουν μουσική επιχειρούν να πουλήσουν ηθική- και μάλιστα να προτάξουν τη δική τους ως καλύτερη από άλλων ανθρώπων. Ποιοι είναι αυτοί οι άνθρωποι που με φασίζουσα νοοτροπία και μέθοδο αποφασίζουν ότι τα ηθικά τους κριτήρια είναι ανώτερα από αυτά της σκηνοθέτιδος, των ηθοποιών, του ΔΣ της Λυρικής, της Οπερας της Νίκαιας και των θεατών; Και πώς τολμούν πραξικοπηματικά να επιβάλουν τις απόψεις τους μοιράζοντας προκηρύξεις μισαλλοδοξίας στους θεατές; Και, τέλος, πώς είναι δυνατόν τέτοιες ακραίες συμπεριφορές να μένουν ατιμώρητες σε ένα κράτος όπου η ελευθερία της έκφρασης είναι κατοχυρωμένη από το Σύνταγμα της χώρας; Η τέχνη δεν μπορεί να κάμπτεται από αυτά τα μικρά μυαλά. Η μουσική είναι αίσθηση και καλλιέργεια και αισθητική, και το σίγουρο είναι πως άνθρωποι με τόσο περιορισμένη και μικροαστική αντίληψη μόνο την τέχνη δεν μπορούν να κατανοήσουν (αν διαβάσετε τις δηλώσεις του προέδρου του ΔΣ της ορχήστρας στη σελίδα 2 του ενθέτου, θα διαπιστώσετε την άγνοιά του γύρω από το θέατρο).
Η Εθνική Λυρική Σκηνή είναι ένας κρατικός οργανισμός που υπηρετεί την τέχνη της όπερας και προάγει τον πολιτισμό. Ποια η στάση του προέδρου του ΔΣ της Λυρικής απέναντι σε αυτά τα ντροπιαστικά γεγονότα που έπληξαν το κύρος ενός θεσμού της χώρας; Ο κ. Κυριακόπουλος κράτησε την ψυχραιμία του τη στιγμή ακριβώς που έπρεπε να τη χάσει: τήρησε στάση διπλωματική, εξέφρασε τη δυσαρέσκειά του με μετριοπάθεια, απάντησε σαν πολιτικός που επιθυμεί να διατηρήσει τις ισορροπίες για να μη χάσει ψήφους και όχι ως σοβαρός επικεφαλής ενός ιδρύματος που έχει συναίσθηση της αποστολής του. Σε θέσεις όπως αυτή περιμένουμε να βλέπουμε ανθρώπους γενναίους, που δίνουν μαθήματα ήθους και αισθητικής. Αντ΄ αυτού ο πρόεδρος άφησε το κοινό της Λυρικής εκτεθειμένο, προσβεβλημένο, χωρίς να ζητήσει συγγνώμη, χωρίς να λάβει κανένα μέτρο προκειμένου να μην επαναληφθεί παρόμοιο περιστατικό στο μέλλον.
Το δικαίωμα σε μια άλλη ερωτική επιλογή, το δικαίωμα στη διαφορετικότητα, δεν είναι ζήτημα πολιτιστικό; Ή μήπως οι νότες και το λιμπρέτο είναι τα μόνα που μας απασχολούν; Εναν τέτοιο πολιτισμό ακαδημαϊκού σαβουάρ βιβρ που εστιάζει μυωπικά στο γράμμα και όχι στην ουσία του νόμου δεν τον χρειάζεται κανένας.
Η ορχήστρα προσέβαλε μέρος του κοινού, μέρος του πληθυσμού της χώρας, και κανένας δεν φάνηκε να συγκινείται. Ούτε οι πολιτικοί εκπρόσωποι ούτε οι πνευματικοί μας ταγοί, όλοι όσοι οφείλουν με τη στάση τους να δίνουν φωτεινό παράδειγμα τις κρίσιμες στιγμές. Ο υπουργός Πολιτισμού κ. Α. Σαμαράς δεν έκανε καμία δήλωση. Ο κ. Γ. Χουβαρδάς, διευθυντής του Εθνικού Θεάτρου, αρνήθηκε να σχολιάσει τα γεγονότα όταν του ζητήθηκε από «Το Βήμα». Ο κ. Δημήτρης Παπαϊωάννου το ίδιο. Ισως δεν το έκριναν αρκετά σημαντικό. Τα συμπεράσματα δικά σας...
*************
Γιώργος Κουμεντάκης
Συνθέτης
Το Βήμα, 15/3/2009
«Απ΄ ό,τι καταλαβαίνω, ο λόγος γίνεται για τους ακαδημαϊκούς χώρους παραγωγής θεαμάτων οι οποίοι εν προκειμένω αναζητούν ριζοσπαστικές αναγνώσεις προκειμένου να ανανεώσουν το κοινό. Μια τέτοια παράσταση, φαντάζομαι, δεν θα ξένιζε σε έναν πιο καινοτόμο χώρο. Ωστόσο ο φόβος για το καινούργιο είναι κάτι συνηθισμένο στους ακαδημαϊκούς χώρους:
Το παραδοσιακό κοινό αισθάνεται αποξενωμένο από ένα μέρος το οποίο, καλώς ή κακώς, θεωρεί δικό του όταν έρχεται αντιμέτωπο με μια διαφορετική ερμηνεία. Σε συνάρτηση με αυτά, προβάλλεται ένα ηθικό μοντέλο το οποίο στερεί την τέχνη από το πιο σημαντικό πλεονέκτημά της: την ελευθερία της έκφρασης.
Παρ΄ όλα αυτά, δεν πρέπει να αντιμετωπίσει κανείς το θέμα με επιπολαιότητα. Σαφώς το κοινό μπορεί να εκφράσει τη γνώμη του. Για μένα οι δύο ακραίες εκφράσεις - αποδοκιμασία και ξέφρενη επιδοκιμασία- είναι πολύ κοντά. Τις περισσότερες φορές, δυστυχώς, δεν ξέρουμε γιατί χειροκροτούμε ή γιατί αποδοκιμάζουμε, με αποτέλεσμα και οι δύο εκφράσεις να χάνουν τη σημασία τους. Ο πραγματικός δημιουργός, βεβαίως, είναι αδύνατον να συμβιβαστεί. Προχωρεί μπροστά και, αν πράγματι υπάρχει αλήθεια σε αυτό που κάνει, θα δικαιωθεί. Το πρόβλημα δημιουργείται με αυτούς που προκαλούν περιστασιακά γιατί αυτοί είναι που μπερδεύουν τελικά τον κόσμο. Μια μερίδα του κοινού, η πιο ευαίσθητη θα ΄λεγα, μένει σιωπηλή ενώ μια άλλη απλώς περιμένει την απομυθοποίησή τους».