ΣΑΝ ΣΗΜΕΡΑ. ΜΑΝΟΣ ΧΑΤΖΙΔΑΚΙΣ

Η άγνωστη όπερα του Μάνου
του Δημήτρη Γκιώνη (7-Ελευθεροτυπία, 13/6/2010)
Ενα άγνωστο έργο του Μάνου Χατζιδάκι (23/10/1925-15/6/1994), ακόμα και σε δικούς του ανθρώπους, που έγραψε στη Νέα Υόρκη τη διετία 1970-71. Ενα έργο -το πιο φιλόδοξο ίσως διεθνές μουσικό του εγχείρημα- που, ενώ ετοιμαζόταν να κάνει πρεμιέρα στις Βρυξέλες, έπαψε να τον ενδιαφέρει όταν το 1972 επέστρεψε στην Ελλάδα.
Τίτλος του: «Οπερα για πέντε», σε δικό του λιμπρέτο -και απ' τα στοιχεία που έχουμε δεν πρόκειται για όπερα με την κλασική έννοια, αλλά για μουσικό είδος κοντά στην «Οπερα της πεντάρας» του Μπρεχτ, με την οποία, πέρα από τον τίτλο, είχε συγγενικά στοιχεία.
Διεφθαρμένοι πολιτικοί, στρατιωτικοί και αστυνομικοί, αδίσταχτοι επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, φοιτητές (όλοι με αμερικάνικα ονόματα), έρωτες και φονικά (που όλα παραπέμπουν σε γνωστά συμβάντα), συνθέτουν την ατμόσφαιρα του πολυπρόσωπου έργου (που δεν θα ήταν υπερβολή να χαρακτηρίζαμε πολιτικό), με κυρίαρχα φυσικά τη μουσική και τα τραγούδια (μετά χορού) από πενταμελές μουσικό συγκρότημα.
Τη μετάφρασή του στ' αγγλικά είχε αναθέσει στη φίλη του συγγραφέα και μεταφράστρια Αμυ Μιμς, που τότε, λόγω χούντας, βρισκόταν στην Κύπρο με τον σύζυγό της Μίνω Αργυράκη και τη μικρή κόρη τους Μόιρα. Μοναδική ελληνική συμμετοχή, μια νέα αποκάλυψη του Χατζιδάκι, που πέτυχε στη Νέα Υόρκη: η Φλέρυ Νταντωνάκη.
[...]Και περνάμε στις επιστολές, χειρόγραφες και δακτυλογραφημένες από τον ίδιο, που έστειλε στη Μιμς, σε διάστημα ενάμιση χρόνου - από 8 Ιανουαρίου 1970 έως 27 Ιουνίου 1971.
Η Μιμς έχει ήδη αρχίσει τη μετάφραση του λιμπρέτου, που της στέλνει τμηματικά. «Η μετάφρασή σου είναι επιτυχής και τυχερή», γράφει στην πρώτη επιστολή (8.1.1970). Εμφανής η ζέση του για την πρόοδο του έργου: «Τώρα δουλεύω καθημερινά πολλές ώρες, ξανά την πρώτη πράξη και προχωρώ στη δεύτερη. Θα χρειαστεί να 'ρθεις. Γράψε μου επειγόντως πόσα χρειάζεσαι για να ζεις εδώ και να εργαστείς μαζί μου τουλάχιστον τρεις μήνες. Το μίλησα με τον συμπαραγωγό μου και συμφωνεί». Και πιο κάτω: «Φυσικά θα χρειαστεί να ξανάρθεις για το ανέβασμα».
Η συνεργασία ωστόσο συνεχίζεται ταχυδρομικώς: «Η οργάνωση της παραγωγής προχωράει με γοργό ρυθμό. Εγώ πρέπει να τελειώσω ολόκληρο το έργο ίσαμε το τέλος Φεβρουαρίου, αν είναι δυνατόν», γράφει στη δεύτερη επιστολή (3.2.1970). Και στη συνέχεια: «Εχω προσθέσει σκηνές κι έχω αλλάξει διαλόγους και στίχους. Μ' ενδιαφέρουν πολύ οι εντυπώσεις σου, πριν αρχίσεις τη μετάφραση» (17.2.1970). Κι από κοντά η έγνοια για την αμοιβή της μεταφράστριάς του: «[...] με τα ποσοστά που θα έχεις θα ξεκουραστείς για ένα μεγάλο διάστημα, οπότε θα κάμεις όποια εργασία σου κάνει κέφι και προ παντός δική σου εργασία» (4.7.1970). Και φτάνουμε στην τελευταία επιστολή (27.6.1971), που είναι και η τελευταία του επικοινωνία με τη Μιμς σχετικά με το έργο:
«Η "Opera for Five" ανεβαίνει οριστικά τον άλλο χρόνο στις Βρυξέλες με Αμερικανούς στους πρώτους ρόλους και εις την αγγλική γλώσσα. Θα παιχθεί δύο μήνες στις Βρυξέλλες και μετά ο ίδιος θίασος θα πάει Αμστερνταμ, Παρίσι, Βερολίνο, Λονδίνο και Μιλάνο. Την παραγωγή την έχει η Οπερα των Βρυξελών, ο Χουίσμαν δηλαδή που λατρεύει το έργο. Σκηνοθέτης θα 'ναι τέλος ο Ludovic de Boer, Ολανδός με πολύ μεγάλο ταλέντο και ανερχόμενος αστήρ του ευρωπαϊκού θεάτρου [...] Εχω συμφωνήσει με τον μεγάλο παραγωγό της CBS Τέο Μακέρο να το ηχογραφήσω μέσα σε δυο μήνες στ' αγγλικά. Θα τραγουδήσει ο Μάικλ Κάμεν και η Φλέρυ Νταντωνάκη». Και κομπλιμέντα για τη μετάφραση: «Μπράβο για την εξαίσια ποιητική σου ευαισθησία. Το ελληνικό κείμενο δεν είναι καλλίτερο από το αγγλικό δικό σου».
[...]* Συνεργάτης και φίλος του Μάνου Χατζιδάκι, ο συνθέτης Νίκος Κυπουργός, ήταν γνώστης του συγκεκριμένου έργου. Η δε τελευταία κουβέντα που είχε μαζί του γι' αυτό ήταν γύρω στο 1980. Στην ερώτηση «Πού σταματάει το ενδιαφέρον του συνθέτη για την "Οπερα";» απαντάει ότι, κατά την εκτίμησή του, το έργο ήταν εμπνευσμένο και τοποθετημένο στην Αμερική, όπου υπολόγιζε να μείνει για αρκετό καιρό. Επιστρέφοντας όμως ξαφνικά το 1972 στην Ελλάδα, τον τράβηξαν άλλα πράγματα, ειδικότερα μετά την πτώση της χούντας, οπότε του είχαν προσφερθεί και δημόσιες θέσεις που είχε αποδεχθεί.
Ο Κυπουργός αγνοεί πού μπορεί να βρίσκονται οι παρτιτούρες. Εκτιμά όμως ότι οι περισσότερες ήταν στα σχέδια του συνθέτη. Και στην ερώτηση αν ήταν όπερα: «Δεν νομίζω ότι πρόκειται για όπερα με τη γνωστή έννοια. Το έργο του αυτό ήταν επηρεασμένο από τον Κουρτ Βάιλ, ως ένας φόρος τιμής στον συνθέτη της "Οπερας της πεντάρας" του Μπρεχτ. Θα 'λεγα ότι ήταν περισσότερο κοντά στο μιούζικαλ».