ΣΑΠΦΩ, Η ΛΕΣΒΙΑ ΝΤΕΡΜΠΕΝΤΕΡΙΣΣΑ

Pierre Narcisse Guerin: Sappho

.

Σαπφώ, η Λεσβία ντερμπεντέρισσα
Γράφει: Π.Σ. (emprosnet.gr, 2009)
Ο Ροβήρος Μανθούλης (γεν. Κομοτηνή) έχει σπουδάσει Πολιτικές Επιστήμες στην Αθήνα και Σκηνοθεσία στην Αμερική. Έχει ζήσει τη μισή του ζωή στην Ελλάδα και την άλλη μισή στη Γαλλία, όπου συνεργάστηκε δημιουργικά με τη γαλλική τηλεόραση. Τα 120 κινηματογραφικά και τηλεοπτικά του έργα έχουν διακριθεί συχνά σε διάφορα ελληνικά και ξένα φεστιβάλ. Διετέλεσε γενικός διευθυντής Προγράμματος της ΕΡΤ.
Στο παρόν βιβλίο ο συγγραφέας συσχετίζει τη γλώσσα της ποίησης της Σαπφώς με το στίχο των ρεμπέτικων τραγουδιών. Γράφει ο ίδιος: «Το βιβλίο αυτό είναι ένα χρονικό της ερωτικής ζωής της Σαπφώς όπως την αφηγείται η ίδια στα τραγούδια της, που απευθύνονται στις μαθήτριες-ερωμένες της. Τα έγραψε προς το τέλος του 7ου αιώνα π.Χ., σε μια γλώσσα οικεία, δημοτική, σαν αυτή που μιλούσαν στις παρέες και στα καπηλειά του λιμανιού της Μυτιλήνης. Όπως λέει ο Aimé Puech, που προλογίζει το κλασσικό σύγγραμμα του Théodore Reinach «Αλκαίος - Σαπφώ»: «Τα ερωτικά ποιήματα-κραυγές πάθους της Σαπφώς είναι, φυσικά, πιο κοντά στη λαϊκή γλώσσα. Και χωρίς ιδιαίτερη άσκηση ύφους. Βρίσκω λέξεις που χρησιμοποιούνται εδώ σαν όροι μιας αργκό χαμαιτυπείου.» Μιας γλώσσας ρεμπέτικης, θα μπορούσε να πει. Η διάλεκτος της ψυχής - που θα βρούμε στην ποίηση - σε τίποτα δεν άλλαξε, παρ’ όλα τα χιλιάδες χρόνια που πέρασαν. Όπως θα δούμε στους παρακάτω στίχους:
Σαπφώ: Σταλαγματιά σταλαγματιά ο πόνος μου κυλάει.
Τζουανάκος: Σταλαγματιά-σταλαγματιά στάζ’ η καρδιά μου αίμα.
Σαπφώ: Μου ‘βαλες φωτιά και καίγονται τα σωθικά μου.
Βαμβακάρης: Σα σε πρωτογνώρισα κυρά μου / μ’ άναψες φωτιά στα σωθικά μου.
Γ. Παλαμάς: Γιατί, κακούργα, μ’ άναψες φωτιά στα φυλλοκάρδια;
Μπαγιαντέρας: Μ’ έκαψε την καρδούλα μου με τα πολλά της κάλλη / έγνοιες στο νου μου μ’ έβαλε και στο μυαλό μου ζάλη.
Τζουανάκος: Έκλεισα πια το στόμα μου και δεν αναστενάζω / γιατί μου καίει τα σπλάχνα μου το αχ άμα το βγάζω».
Το βιβλίο χωρίζεται στα παρακάτω κεφάλαια: Ο Περίγυρος (Διάλογος με τον αναγνώστη, Τα ρεμπέτικα, Τα σχόλια, Γυναίκα και ποίηση, Λέσβος, Λεσβιακή ποίηση και μουσική, Αλκαίος). Η Σαπφώ (Βίος και πολιτεία, Επάγγελμα: ποιήτρια, Η γλώσσα της Σαπφώς, Το ήθος της Σαπφώς). Έρως Μυθοπλόκος (Ο οίκος των Μουσών, Γύριννα, Ερμιόνη, Γογγύλα, Ατθίς, Ανακτορία, Χάραξος, Δωρίχα, Συμπόσιο, Επιθαλάμια, Αγαλλίς, Επιμύθιο, Επίλογος). Παράρτημα (Συγκριτικές μεταφράσεις, Βιογραφικά μεταφραστών, Το ερωτικό λεξιλόγιο της Σαπφώς, Μερικές δοκιμές σε πιο τραγουδιστό στίχο).
Γράφει ο Ροβήρος Μανθούλης: «Θα συναντήσουμε άπειρες μεταφράσεις της Σαπφώς ανά τον κόσμον. Αλλά δεν διαθέτουμε καμμιά σε μια γλώσσα που να μη μεταχειρίζεται τα εκφραστικά μέσα της “κατεστημένης” λυρικής ποίησης αλλά τα μέσα της “αισθαντικής” καθομιλουμένης, της εκρηκτικής γλώσσας του περιθωρίου και του λιμανιού - της αισθαντικής αργκό, σε τελευταία ανάλυση. Γιατί, όπως έχει διαπιστωθεί από τους ελληνιστές μελετητές της, σε μια τέτοια γλώσσα τραγουδούσε η Σαπφώ. Και γι’ αυτό είναι ακόμα πιο δύσκολη η μετάφρασή της. Μόνο με στοιχεία από τη γλώσσα του Αττίκ και του ρεμπέτικου θα μπορούσε ίσως να πλησιάσει κανείς το παράπονο, τον πόνο και τη νοσταλγία που πηγάζουν κατ’ ευθείαν από τα σωθικά της.»