ΤΟ ΠΗΓΑΔΙ ΤΗΣ ΜΟΝΑΞΙΑΣ

.
Τετάρτη 22/2/2006, 20:00, Πολύχρωμος Πλανήτης
Λογοτεχνική βραδιά
Αφιέρωμα στο βιβλίο "Το πηγάδι της μοναξιάς" της Ράντκλιφ Χωλ. Την περιπέτεια του βιβλίου και της συγγραφέως θα μας αναλύσουν η μεταφράστρια του βιβλίου Νίκη Σταυρίδη και η συγγραφέας Aννα Αποστολίδου. Θα ακολουθήσει ανοικτή συζήτηση με το κοινό.

Πολύχρωμος Πλανήτης, Αντωνιάδου 6, Πεδίον 'Aρεως (έναντι πλαϊνής εισόδου ΑΣΟΕΕ, τηλ. 2108826600


[…]Εν τέλει βγήκε και στα ελληνικά το Πηγάδι της μοναξιάς. Η έκδοσή του φυσικά και δεν είναι ένα τυχαίο γεγονός. Είναι συνέπεια μιας συνέχειας. Το Πηγάδι της μοναξιάς, βιβλίο σκάνδαλο τη δεκαετία του '20, του '30, βιβλίο αισθηματικό για τον λεσβιακό έρωτα τις μετέπειτα δεκαετίες όταν ακόμα δεν υπήρχε φανερό κίνημα απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων στην Αμερική και την Ευρώπη, όταν η έκδοσή του στην Αγγλία ήταν για 20 χρόνια απαγορευμένη, βιβλίο στο στόχαστρο των φεμινιστριών τη δεκαετία του '70, δεν έπαψε με όλα αυτά να είναι το βιβλίο που θα πρωτοδιάβαζε στο δυτικό κόσμο κάθε γυναίκα λεσβία ή ομοφυλόφιλη ή όπως κι αν ονόμαζε τον εαυτό της από τη στιγμή που ψαχνόταν ερωτικά με τις ομόφυλές της.

Γυναίκες λεσβίες στην Ελλάδα, που γνώριζαν κάποια ευρωπαϊκή γλώσσα (συνήθως τα αγγλικά) και είχαν επαφή με τη Δύση, ήδη ήξεραν ή και είχαν διαβάσει το βιβλίο αυτό εδώ και πάνω από 20 χρόνια. Αλίμονο όμως, εκείνη η μοναχική ανάγνωση ήταν καταδικασμένη στην ίδια τη μοναξιά την οποία καταγγέλλει και το βιβλίο. Στη μοναξιά του περιθωριοποιημένου ανθρώπου που δεν έχει με ποιον να μοιραστεί τη διαφορετικότητά του, επειδή αυτή η διαφορετικότητα δεν ομολογείται, δεν αναγνωρίζεται, δεν τυχαίνει υπεράσπισης από κανέναν.

Όσο παλιομοδίτικο κι αν είναι σαν ανάγνωσμα, όσο «ανυπόφορος» κι αν ακούγεται σε μας ο αθεράπευτος ρομαντισμός της Ράντκλιφ Χολ, η εμμονή της στην ετεροφυλόφιλη οικογένεια που την θεωρεί ως την ευτυχισμένη κορύφωση του έρωτα, όσο κι αν δεν την αντέχουμε στα παραληρήματά της για τα μαρτύρια των εξοστρακισμένων από την κοινωνία ομοφυλόφιλων, δεν παύει να είναι ένα βιβλίο που «μιλάει» για την παιδική ηλικία του κινήματος της απελευθέρωσης των ομοφυλόφιλων γυναικών και αντρών (αλλά και των άλλων σεξουαλικών ταυτοτήτων). Τότε που η πρώτη κίνηση ήταν η συνειδητοποίηση μιας κατάστασης, η αναγνώρισή της, η αναγνώριση της διαφορετικής από τα καθιερωμένα και καθαγιασμένα πράγματα ερωτικής επιθυμίας, η ανάγκη και διεκδίκηση της αξιοπρέπειας, αυτής που καθιερώθηκε τις μετέπειτα δεκαετίες να λέγεται ομοφυλόφιλη υπερηφάνεια. Με όλες τις "αδυναμίες" της η Ράντκλιφ Χολ (αδυναμίες που βγαίνουν στο πρόσωπο της Στήβεν, της ηρωίδας της, όπως η διάθεσή της για κτητικότητα, για πατρονάρισμα, για απομονωτισμό, για εξουσία μέσα στην ερωτική σχέση) ήταν εν τούτοις αυτή η ίδια που έκανε το μεγάλο βήμα μπροστά, να μιλήσει μέσα από μια ιστορία, να πει "οι λεσβίες υπάρχουν", να αναλάβει πλήρως την ευθύνη της πράξης της που γι΄ αυτήν ήταν ζωτικό ζήτημα αξιοπρέπειας, να απευθυνθεί στο αναγνωστικό κοινό των αρχών του 20ού αιώνα και αμέσως μετά να σταθεί μπροστά σε ένα δικαστήριο αντρών και σε ένα μικτό και με ανάμικτα συναισθήματα ακροατήριο, και να ομολογήσει, να υπερασπίσει την ερωτική αγάπη μιας γυναίκας για μια άλλη γυναίκα, την δική της επιλογή. Το Πηγάδι της μοναξιάς που έφτασε στα δικαστήρια σαν ανήθικο ανάγνωσμα, αποτελούσε μια καταγγελία του τρόπου με τον οποίο σύρονται στο περιθώριο της κοινωνίας οι γυναίκες και άντρες που ζουν μια σεξουαλικότητα διαφορετική από τα συνηθισμένα. Και υπερασπιζόταν το δικαίωμα κάθε ανθρώπου, όποιας ερωτικής ταυτότητας, για ευτυχία και δημιουργικότητα.

Σχεδόν έναν αιώνα ύστερα, αν το ζήτημα της λεσβιακής ορατότητας εξακολουθεί να προβληματίζει ή και να βασανίζει ένα μεγάλο αριθμό ομο- ή αμφι-φυλόφιλων γυναικών, στη Δύση και στην Ελλάδα (σε διαφορετικό βαθμό βέβαια, ανάλογα με τη γενικότερη εξέλιξη της κάθε κοινωνίας), η Στήβεν του Πηγαδιού της μοναξιάς και μόνο γι΄ αυτό το λόγο μάς βρίσκει ακόμα συγγένισσές της, καθώς έχουμε πάντα να απαντήσουμε – αν και σε διαφορετική ιστορική στιγμή - σε ερωτήματα όπως: γιατί ομοφυλόφιλη υπερηφάνεια, γιατί ορατότητα και όχι κρύψιμο, γιατί είναι πολιτική πράξη η έκθεση της προσωπικής μας ερωτικής επιλογής, γιατί ένταξη σε μια συλλογική κίνηση απελευθέρωσης και όχι απόσυρση στον ιδιωτικό παράδεισο του έρωτα που έρχεται και παρέρχεται ή στην επίσης ιδιωτική κόλαση του μοναχικού βιώματος, γιατί και σήμερα χρειαζόμαστε να κινούμαστε ελεύθερα πηγαινοφέρνοντας γνώση και ερεθίσματα ανάμεσα στην ετερό- ομό- αμφί- τρανς- και λοιπά και λοιπά ομάδες, είτε πλειοψηφίες είτε γκέτο είναι αυτές, γιατί η ισότιμη και όχι η εξουσιαστική σχέση όπως και ο σεβασμός της ελευθερίας του ατόμου είναι τα βασικά συστατικά που κρατούν την αγάπη ζωντανή, και πολλά άλλα γιατί και γιατί.

Το Πηγάδι της μοναξιάς, ένα βιβλίο τώρα στα ελληνικά, είναι πια φευγάτο! Έχει φύγει από τη μοναχική αναμονή στα συρτάρια των αλλεπάλληλων εκδοτών, έγινε πραγματικότητα, ένα κομμάτι ιστορίας, ένα μουσειακό στοιχείο και για τα πράγματα τα ελληνικά. Μ΄ αυτή την έννοια αποκαλύπτεται σαν ένα βιβλίο χαράς, γιατί η μοναξιά και το πηγάδι της, από τη στιγμή που γράφτηκε δεν είναι πια παρά μόνο ένας τίτλος βιβλίου, ένα μυθιστόρημα, ενώ η ζωή διαρκώς αλλάζει.

***

Το πηγάδι της μοναξιάς και μία πιθανή ανάγνωση..

Διάβασα το πηγάδι της μοναξιάς και άφησα την Στήβεν να μπει στο σπίτι μου, να ακολουθήσει την ζωή μου τις μέρες που της έδινα εγώ ζωή διαβάζoντάς την. Μπήκε λοιπόν στο σπίτι και την ζωή μου, με εκνεύρισε, με πίεσε, αγανάκτησα με την αλαζονεία του μοναχικού της πόνου αλλά δεν την λυπήθηκα ποτέ. Και έχοντας πια διαβάσει και τις τελευταίες γραμμές του βιβλίου έσβησε σιγά σιγά ο εκνευρισμός, η πίεση, η αγανάκτηση και έμεινε η μη λύπη, ο μη οίκτος. Και αυτό νομίζω είναι ό,τι πιο σημαντικό έχει να προσφέρει το βιβλίο σε αυτές που το διαβάζουν.

Η Ραντκλιφ Χολ δίνει σάρκα και οστά στη Στήβεν, αλλά και σε όλες τις άλλες γυναίκες και τους άντρες του βιβλίου της και μας περιγράφει την ζωή τους. Μας βάζει χωρίς ενδοιασμούς και φόβους στην καρδιά αυτού του υπόγειου ποταμού που σύμφωνα με την συγγραφέα "κυλάει αθόρυβα και υπόγεια σε όλες τις μεγάλες πόλεις και γλιστράει ανάμεσα από απόκρημνες όχθες για μέρη όπου δεν υπάρχει ψυχή ανθρώπου- στην πιο έρημη χώρα του σύμπαντος", εκεί όπου ζει αυτός ο κόσμος, οι ανεστραμμένοι. Μας βάζει στην καρδιά αυτού του ποταμού χωρίς οίκτο. Χωρίς να μας αφήσει να νοιώσουμε οίκτο. Παρακολουθούμε τις ηρωίδες να δίνουν τις μάχες τους με την κοινωνία, τον εαυτό τους, τον κόσμο όλο. Τις παρακολουθούμε να χάνουν πολλές από αυτές τις μάχες. Και τις χάνουν χωρίς να ζητούν συμπόνια. Αλλά έτσι μπορεί να μην τις χάνουν. Μπορεί και να τις κερδίζουν..

Και στο τέλος ζητούν από τον δικό τους "θεό" - τον όποιο μπορεί αυτός να είναι- δικαίωμα να υπάρχουν. Και αν οι χριστιανοί βροντοφονάζουν με κάθε ευκαιρία "ελέησέ μας θεέ" οι ηρωίδες του βιβλίου φωνάζουν "αναγνώρισέ μας", άφησε μας να χάνουμε τις μάχες μας ως πρωταγωνίστριες...

Γιατί η Στήβεν είναι πρωταγωνίστρια στην ιστορία της. Δεν είναι άλλο ένα θύμα της κοινωνίας, όπως έχουμε μάθει να ακούμε -μπορεί και να λέμε- τις λεσβιακές ιστορίες. Έχει την δύναμη να δώσει μία μάχη και έχει την ακόμα μεγαλύτερη δύναμη να αναγνωρίσει την ευθύνη της μπροστά στην ήττα.

Η Ραντκλιφ Χολ χτίζει σε όλο το βιβλίο αργά, κομμάτι-κομμάτι και μεθοδικά με προσοχή, αγάπη, μπορεί και θλίψη την θέση της Στηβεν απέναντι και ταυτόχρονα μέσα στο σύστημα. Ένα σύστημα που την θεωρεί μη κανονική. Χτίζει την σχέση της απέναντι στα δύο φύλα, απέναντι στην σεξουαλική κανονικότητα. Θαυμάζει το αρσενικό και ποθεί το θηλυκό. Θαυμάζει τον τρόπο που επιτρέπεται ο ετεροφυλόφιλος έρωτας να βιωθεί. Θέλει αυτόν τον τρόπο για τον εαυτό της.

Και έρχεται τελικά και πάλι πολύ μεθοδικά, σχεδόν συνειδητά η στιγμή της αναμέτρησης της Στήβεν με το κανονικό. Το κανονικό το οποίο προσωποποιείται στον μάρτιν, "τον αντίζηλο". Και χάνει. Αλλά δεν χάνει από το κανονικό. Χάνει από τους όρους τους οποίους έχει αποδεχτεί για το παιχνίδι. Χάνει γιατί ο τρόπος που έχτισε την αντίληψη της για τον κόσμο την έκλεινε εκτός.

Και δανείζομαι ξανά τα λόγια της..

"τώρα είχε έρθει η ώρα να πληρώσει ακριβά όλο τον εγγενή σεβασμό της για τους κανονικούς ανθρώπους, που τίποτα δεν είχε κατορθώσει ποτέ της να τον σβήσει, ούτε καν όλα εκείνα τα χρόνια της καταδίωξης- ένα ακόμα φορτίο ήταν που είχε κληρονομήσει από τους σιωπηλούς και άγρυπνους ιδρυτές του Μόρτον. Έπρεπε να πληρώσει για εκείνο το ένστικτο που στην πρώτη παιδική ηλικία την έκανε να νιώθει σχεδόν λατρεία για την τελειότητα που μάντευε στην αγάπη ανάμεσα στους γονείς της."

Χάνει λοιπόν γιατί στο παιχνίδι αυτό, αν μπορεί η μάχη με την κοινωνία και τον εαυτό να ειδωθεί ως παιχνίδι, έχει δεχτεί τις προϋποθέσεις του «κανονικού». Χάνει από τις προϋποθέσεις. Ο δυϊσμός αρσενικού-θηλυκού, ο θαυμασμός του έρωτα θηλυκού-αρσενικού είναι αυτά που ωθούν την Στήβεν στην ήττα. Και ευτυχώς!Γιατί το παιχνίδι με αυτές τις προϋποθέσεις μπορεί να το κερδίσει μόνο το κακό και έτσι να επιβεβαιώνει την δύναμή του.

Και αν θα έπρεπε να απαντήσω στο ερώτημα γιατί το πηγάδι της μοναξιάς είναι ένα σύγχρονο έργο, θα έλεγα γιατί ακόμα δεν έχουμε καταφέρει να κερδίσουμε τις προϋποθέσεις του προβλήματος. Ακόμα χάνουμε παιχνίδια επειδή δεχτήκαμε τους όρους που μας επέβαλαν. Γιατί ακόμα και σήμερα αντίσταση είναι η προετοιμασία να νικήσουμε τις προϋποθέσεις του προβλήματος. Ακόμα με τις προϋποθέσεις παλεύουμε. Σε όλα τα παιχνίδια/μάχες με την κοινωνία/σε κάθε αντίσταση στο σύστημα. Και αυτό που έχει να μας προσφέρει η Στήβεν σήμερα είναι η εξιστόρηση μιας ιστορίας που λέει είμαστε εδώ και μιλάμε για τον εαυτό μας και παλεύουμε και χάνουμε και δεν φοβόμαστε να αναγνωρίσουμε τις ευθύνες μας. Και καθώς μοιραζόμαστε τις ιστορίες μας, μαθαίνουμε και φτιάχνουμε το έδαφος για να συνεχίσουμε να παλεύουμε και να ελπίζουμε και έτσι να καταφέρουμε τελικά να νικήσουμε τις προϋποθέσεις.

(Αναδημοσίευση από το site της Λεσβιακής Ομάδας Αθήνας στον pathfinder)