ΤΟ "ΜΥΣΤΙΚΟ" ΤΗΣ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ

Αμφίπολη, οι εκπλήξεις δεν τελειώνουν

Γιώτα Μυρτσιώτη (kathimerini.gr, 4/201/2015)

Δεν πρόλαβε να καθίσει η σκόνη του περυσινού καλοκαιριού και η Αμφίπολη αναζωπυρώνει συζητήσεις, σενάρια και αντιπαραθέσεις για το μνημειακό σύνολο του Τύμβου Καστά. Στη δεύτερη πράξη της πολυσυζητημένης διεθνώς σεναριογραφίας, το κλίμα αμφιβολίας από μερίδα του αρχαιολογικού κόσμου πυροδοτούν οι πρόσφατες ερμηνείες της ανασκαφικής ομάδας βάσει νέων ευρημάτων που δείχνουν μνημείο λατρείας εφηρωισμένου νεκρού, σχεδιασμένο από τον Δεινοκράτη προς τιμήν του Ηφαιστίωνος κατόπιν παραγγελίας και χρηματοδότησης του Μ. Αλεξάνδρου. Αν στην πρώτη πράξη το επίκεντρο της αντιπαράθεσης ήταν η ταυτότητα του νεκρού και η χρονολόγηση, με τους ερευνητές να τοποθετούν την κατασκευή του μνημείου στο τέλος του 4ου π.Χ. αι. και την αντίπερα όχθη να το βαφτίζει ρωμαϊκό, στο δεύτερο κεφάλαιο όλα περιπλέκονται. Αντίγονοι και παραγγελία μνημειακών διαστάσεων έργου από τον Μέγα Στρατηλάτη οδηγούν σε διαφορετικούς συνειρμούς μέσα από τα ιστορικά δεδομένα: «Μήπως η τελευταία πράξη σχεδιασμού του Μ. Αλεξάνδρου, που ήταν η κατασκευή ηρώων του Ηφαιστίωνος αποτελούσε το σημείο αναφοράς για τη μετέπειτα κατασκευή του τάφου του;», αναρωτιέται ο αρχιτέκτων της ανασκαφής κ. Μιχ. Λεφαντζής.
Η αναζήτηση του κ. Λεφαντζή ως αρχιτέκτονα με εξειδίκευση στην ιστορία της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς δεν προσανατολίζεται τόσο στην ταυτότητα του νεκρού. Περνάει σε συσχετισμούς ευρημάτων που θα συνδέσουν το παζλ της ερμηνείας για τον στόχο της ανέγερσης ενός μνημείου εξαιρετικής αρχιτεκτονικής τυπολογίας. «Οι εκπλήξεις δεν τελειώνουν εδώ. Υπάρχουν κι άλλα ευρήματα, μελετώνται και θα ανακοινωθούν σύντομα», διαβεβαίωσε στην «Κ».
Οι ανασκαφείς είναι πεπεισμένοι ότι το μονόγραμμα ΑΝΤ που εντοπίστηκε εγχάρακτο σε τέσσερα σημεία πάνω στον άθικτο περίβολο και η επιγραφή «ΠΑΡΕΛΑΒΟΝ» με το σύμπλεγμα της λέξης Ηφαιστίωνος σε μαρμάρινα αρχιτεκτονικά μέλη, είναι μοναδικά ευρήματα-κλειδιά για την κατανόηση και ερμηνεία του μνημείου. «Το μονόγραμμα, όπως και η επιγραφή “ΠΑΡΕΛΑΒΟΝ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΟΣ” που παραπέμπουν σε “συμβόλαιο παραλαβής” οικοδομικού υλικού πιθανόν από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο, είναι χαραγμένα από την κατασκευή τους και χρονολογημένα από τρεις κορυφαίους πανεπιστημιακούς επιγραφολόγους, Ελληνες και ξένους, με τους οποίους συνεργάστηκε η ερευνητική ομάδα της Αμφίπολης», αναφέρει στην «Κ» ο κ. Λεφαντζής. Δεν αποκαλύπτει τα ονόματα των επιγραφολόγων, «η Αμφίπολη έχει γίνει κτήμα και συζήτηση της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας. Η μελέτη προχωράει με μεγάλη προσοχή, δεν βιαστήκαμε και δεν βιαζόμαστε να τα δείξουμε», λέει.
Τεκμηριωμένη με σύγχρονα μέσα τεχνολογίας ήταν και η διαδικασία για την αποκρυπτογράφηση των παραστάσεων της ζωφόρου. «Οι σκηνές λατρείας ενός αφηρωισμένου νεκρού δεν είναι μια σύνθεση φαντασίας», απαντά στους επικριτές του ο κ. Λεφαντζής. Για τον επανασχεδιασμό της προηγήθηκε φωτογραφική λήψη υψηλής ευκρίνειας, φωτοαντιγραφή με τα χρώματα και τις γραμμές που υπήρχαν στο υπόβαθρο.
Τα μυστικά του μνημείου αναζητούνται και στον μοναδικών διαστάσεων περίβολο που κατασκευάστηκε για να στηρίζει τον τύμβο. Τα αρχιτεκτονικά του μέλη χρονολογημένα (στα τέλη του 4ου αι.) από κορυφαίους επιστήμονες (Στέφανος Ορλάνδος, Οσκαρ Μπρονίρ, Στέφανος Μίλερ) δεν αφήνουν αμφιβολία και για την ταύτιση των διασκορπισμένων μαρμάρινων μελών μετά την καταστροφή του τύμβου από τους Ρωμαίους, αναφέρει ο κ. Λεφαντζής. Πάνω από 600 κομμάτια έχουν βρεθεί στην Αμφίπολη. Από αυτά το 99% προέρχεται από τον τύμβο. Είναι το μοναδικό οικοδόμημα στο οποίο είχε χρησιμοποιηθεί τόσο μάρμαρο. Αποτελούν τη μεγαλύτερη ταύτιση μελών που έχει γίνει ποτέ σε αρχαιολογικό χώρο και η αναστήλωσή του θα αναδείξει μια κατασκευή-υπόδειγμα αρχιτεκτονικής, σημειώνει ο κ. Λεφαντζής. «Είναι ένα μνημείο λεπτεπίλεπτο, καλοδουλεμένο, επεξεργασμένο, μοναδικό στην τυπολογία του, “εξελιγμένο” για την εποχή του μοντέλο που φέρει την εμπειρία μιας μεγαλύτερης γεωγραφικής ενότητας, δουλεμένο από μάστορες με άριστη γνώση τεχνικών έργων – μια κατασκευή που ξεπερνάει σε ποιότητα και δομή όσα έχουν αποκαλυφθεί ώς σήμερα».
Εμπειροι αρχαιολόγοι με επιστημονικό ανασκαφικό έργο στη Μακεδονία έδειχναν να πείθονται από τη χρονολόγηση του μνημείου, μετά την πρόσφατη ανακοίνωση της ανασκαφικής ομάδας. Για τις υποθέσεις περί ηρώου του Ηφαιστίωνος διατηρούν επιφυλάξεις. «Δεν είναι εύκολο εύρημα. Είναι σύνθετο. Η αποκωδικοποίηση και η ερμηνεία του απαιτούν εκτενή έρευνα και προσεκτική μελέτη», λένε. Δεδομένου ότι η ανασκαφή στον τύμβο δεν έχει ολοκληρωθεί –αναζητείται χρηματοδότηση για τη συνέχισή της–, η Αμφίπολη θα τροφοδοτεί τη συζήτηση στην αρχαιολογική κοινότητα μέσα σ’ ένα κλίμα αμφισβήτησης για πολλά ακόμη έτη. Μήπως το ίδιο δεν έγινε και με την αποκάλυψη της Βεργίνας;