ΑΜΦΙΠΟΛΗ. Η ΔΙΑΜΑΧΗ ΓΙΑ ΤΟ ΤΑΦΙΚΟ ΣΥΓΚΡΟΤΗΜΑ ΤΟΥ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΑ

Επιγραφές που χαρακτηρίζονται οικοδομικό συμβόλαιο παραλαβής βρέθηκαν στην περιοχή του Λέοντος της Αμφίπολης, μακρύτερα δηλαδή από το μνημείο, από το οποίο όμως προέρχονται.

Η διαμάχη για τον τύμβο Καστά: από τον Αλέξανδρο στον Ηφαιστίωνα

Μπίτσικα Παναγιώτα (tovima.gr, 4/10/2015)

Με θόρυβο, ύστερα από μια μακρά περίοδο αρχαιολογικής σιωπής,  έγινε η... ολική επαναφορά της ανασκαφικής έρευνας της Αμφίπολης στον δημόσιο βίο. Το ταφικό μνημείο του τύμβου Καστά έχει τη «σφραγίδα» του Ηφαιστίωνα κατά την ανασκαφική ομάδα η οποία «διάβασε» τον αφηρωισμό (τη μετατροπή του σε ήρωα που του απονέμεται λατρεία) πάνω σε λίθους της Αμφίπολης.
Επιγραφές-οικοδομικά συμβόλαια, μάρμαρα «γράφουν» πάνω τους, σύμφωνα με ερμηνείες των ανασκαφέων, με πρωτότυπο τρόπο την πορεία ενός «ξεχωριστού μακεδονικού ταφικού μνημείου».
Η ανασκαφική ομάδα, με επικεφαλής αρχαιολόγο την κυρία Κατερίνα Περιστέρη και υπεύθυνο αρχιτέκτονα τον κ. Μιχάλη Λεφαντζή, αποκαλύπτει ότι το ταφικό συγκρότημα στον τύμβο Καστά κατασκευάστηκε από τον αρχιτέκτονα Δεινοκράτη κατ' εντολήν του Μ. Αλεξάνδρου προς τιμήν του Ηφαιστίωνα μετά τον θάνατό του.
Μία από τις επιγραφές - βρέθηκε μεταξύ των λίθων που βρίσκονται στην περιοχή του λέοντος της Αμφίπολης - αναγράφει «ΑΡΕΛΑΒΟΝ» έχοντας δίπλα συμπίλημα με γράμματα που οι ανασκαφείς μετέφρασαν ως «Ηφαιστίωνος». Επίσης εντοπίστηκε το σύμπλεγμα γραμμάτων ΑΝΤ. Το ενδιαφέρον είναι ότι το ίδιο συμπίλημα - μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα το είπαν οι ανασκαφείς - βρέθηκε και μέσα στον τάφο του τύμβου Καστά, σε ρόδακα εντός του μνημείου. Παράλληλα τουλάχιστον έξι φορές «συνάντησαν» το ΑΝΤ σε καλά σωζόμενα σημεία της περιβόλου πάνω στον τύμβο Καστά. Ο συνδυασμός των στοιχείων οδήγησε  τους ανασκαφείς να μιλούν για επιγραφές-οικοδομικό «συμβόλαιο» παραλαβής του μνημείου-ηρώου του Ηφαιστίωνα από τον Αντίγονο τον Μονόφθαλμο.
Ξεκίνησαν οι αντιπαραθέσεις

Από το βράδυ της Τετάρτης, οπότε σε εκδήλωση του ΑΠΘ η κυρία Περιστέρη έδωσε τα νέα στοιχεία, ύστερα από τη μελέτη της έρευνας που συνεχίζεται στην Αμφίπολη  ξεκίνησε ο «επιστημονικός διάλογος» που έχει απ' όλα: τη γοητεία του αιφνιδιασμού στην παρουσίαση, την αμφισβήτηση επιστημόνων για την αξιολόγηση των δεδομένων από τους ανασκαφείς, ακόμη και την πολιτική αντιπαράθεση. Και κάπου ανάμεσα αιωρείται ο Μεγαλέξανδρος που, εκτός από τη γοργόνα την αδελφή του, αναζητεί - ή μηπως όχι σώνει και καλά - μια θέση σε τάφο που δεν έχει ακόμη βρεθεί. Ιπτατο ο στρατηλάτης εμφανώς στην παρουσίαση της κυρίας Περιστέρη που μαζί  με την πρόταση περί ηρώου του Ηφαιστίωνα έλεγε για τον «δυαδισμό» που εκπέμπεται από το μνημείο: δύο Σφίγγες,  δύο «Καρυάτιδες» (Κόρες), δύο τα άλογα του Πλούτωνα (με διχρωμία τα μάτια του ενός αλόγου - γαλάζιο με χάνδρα το ένα και μαύρο το άλλο μάτι) στο ψηφιδωτό της «Αρπαγής της Περσεφόνης». Πάντως, στοιχεία που να δείχνουν ότι πέρα από ηρώο το ταφικό μνημείο χρησιμοποιήθηκε για την απόθεση της τέφρας του, σαν τάφος δηλαδή, δεν έχουν παραθέσει. Αλλωστε για τα ανθρωπολογικά ευρήματα και το σκελετικό υλικό ακόμη δεν έχουν δοθεί στοιχεία, ενώ κατά την ανακοίνωσή του με αιχμές το υπουργείο Πολιτισμού αναμένει  επισήμως από την ανασκαφική ομάδα την «κατάθεση των ως σήμερα πορισμάτων της μελέτης με την απαραίτητη τεκμηρίωση».
«Αποδείξαμε τη χρονολόγηση»

Ηρεμη και με ευχάριστη διάθεση ήταν η κυρία Περιστέρη το πρωί της Πέμπτης, μία ημέρα μετά την ομιλία της στο ΑΠΘ, που είχε προκαλέσει σάλο με την παρουσίαση κυρίως του επιγραφικού υλικού. Σε τηλεφωνική επικοινωνία που είχαμε εκείνο το πρωινό η κυρία Περιστέρη μίλησε στο «Βήμα» για την επίπονη δουλειά όλης της ομάδας ώστε να καταστεί δυνατόν η μελέτη να καταλήξει σε ισχυρά συμπεράσματα. «Αλλά η δουλειά συνεχίζεται» είπε, σημειώνοντας ότι είναι ένα ταξίδι που έχει και συνοδοιπόρο τον κόσμο.«Υπάρχει πολλή αγάπη από τον κόσμο. Μας κάνει χαρούμενους αυτό». Οταν της είπαμε ότι το ταξίδι συνεχίζεται αλλά μοιάζει σαν ο επιστημονικός διάλογος μόλις να ξεκίνησε, τόνισε: «Εμείς από καιρό δουλεύουμε και προχωράμε. Απλώς δεχθήκαμε κάποιες κακίες, κάποια πικρόχολα σχόλια. Τα ξεπερνάμε αυτά, δεν ασχολούμαστε. Δουλεύουμε». Σχετικά με τα νέα στοιχεία που έφερε στη δημοσιότητα μέσω της ομιλίας της η κυρία Περιστέρη σημείωσε στο «Βήμα» ότι η ομάδα της δούλεψε πολύ και προχώρησε σε ενδελεχή μελέτη των ευρημάτων και με ανάδειξη συγκριτικών στοιχείων. «Αποδείξαμε ότι όντως είναι ένα μνημείο που κατασκευάστηκε το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα, συνεχίστηκε ως τους τελευταίους Μακεδόνες και καταστρέφεται στα ρωμαϊκά χρόνια. Ολη αυτή την πορεία μέσα από τα ευρήματα, το ψηφιδωτό, τα γλυπτά με συγκρίσεις». Η κυρία Περιστέρη μάς επεσήμανε τη σημασία των επιγραφικών στοιχείων σημειώνοντας: «Πρόκειται για  συμβόλαιο οικοδομικό, παραλαβής έργου. Εχουμε την επιγραφή "παρέλαβον" στο όνομα του Ηφαιστίωνα. Εχουμε το  μονόγραμμά του και στον περίβολο και στο εσωτερικό του μνημείου».
Πάντως το  απόγευμα της Παρασκευής δεν ήταν το ίδιο ήρεμη, όπως φάνηκε από μια οργισμένη δήλωση που έκανε σε δημοσιογράφους στις Σέρρες: «Είναι ιδιαίτερα λυπηρό για μένα να υπενθυμίζω σε συναδέλφους ότι είναι απαράδεκτο και αντιεπιστημονικό να αξιολογούν και να αποφαίνονται για ένα ανασκαφικό έργο τα στοιχεία του οποίου αγνοούν. Ο χρόνος που έχουμε μπροστά μας ως την ολοκλήρωση των μελετών μάς επιφυλάσσει και πρόσθετα στοιχεία που κλειδώνουν κυριολεκτικά τα συμπεράσματα της επιστημονικής μας ομάδας. Βιάζονται πολύ και εκτίθενται».
Η προϊσταμένη Αρχαιοτήτων της Εφορείας Σερρών και επικεφαλής της ανασκαφής στην Αμφίπολη απαντούσε σε όσους αμφισβητούν το έργο της ομάδας της. Είχαν γίνει νωρίτερα απανωτές αρνητικές τοποθετήσεις στα ΜΜΕ κατά του τρόπου που αξιολογεί τα δεδομένα η ανασκαφική ομάδα μεταξύ άλλων από: την προϊσταμένη Αρχαιοτήτων της Εφορείας Ημαθίας, ανασκαφέα της Βεργίνας κυρία Αγγελική Κοτταρίδη και τον αρχαιολόγο και επίσης ανασκαφέα της Βεργίνας κ. Παναγιώτη Φάκλαρη που απορρίπτει - ή σωστότερα δεν επείσθη - ότι ήταν ηρώο του Ηφαιστίωνα στον λόφο Καστά.
Πρώτα η έρευνα

Πάντως η επιστημονική κοινότητα παρακολουθεί με ενδιαφέρον τις εξελίξεις στην ανασκαφή και κυρίως αναμένει με ενδιαφέρον να «δημοσιευθεί συστηματικά το μνημείο». Οπως επισημαίνει στο «Βήμα» η κυρία  Γεωργία Κοκκορού-Αλευρά, ομότιμη καθηγήτρια Κλασικής Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, «οι ανασκαφείς έδειξαν νέα στοχεία, που όμως θέλουν μελέτη. Ούτε να τα απορρίψει μπορεί κάποιος ούτε να τα αποδεχθεί χωρίς περαιτέρω συζήτηση. Τα επιγραφικά στοιχεία είναι σημαντικά. Εχουν ενδιαφέρον. Πάντως, κάποια ήταν γνωστά. Με την έννοια ότι και αρχαιολόγοι πριν από δεκαετίες είχαν δει ορισμένες από τις επιγραφές που υπήρχαν σε λίθους στην περιοχή του λέοντα της Αμφίπολης».
Είναι θεμιτό, σημειώνει, να γίνονται υποθέσεις εργασίας από τους επιστήμονες-ανασκαφείς, θέλει όμως  έρευνα για τη σύνθεση και την κατάληξη σε ισχυρά συμπεράσματα. «Ας αφήσουμε την ανασκαφική ομάδα να μελετήσει επαρκώς, να συνθέσει και να παρουσιάσει με την ησυχία της το αποτέλεσμα του ανασκαφικού έργου. Το να μιλάμε έχοντας ψήγματα γνώσης επί ελάχιστων στοιχείων και μάλιστα από μακριά δεν είναι ό,τι καλύτερο, για να μην πω ότι είναι άκρως προβληματικό».
Η κυρία Κοκκορού είδε κάποιες εικόνες στην τηλεόραση από την παρουσίαση και«πράγματι διάβασα τη λέξη "παρέλαβον"» λέει. Και προσθέτει: «Το ότι, όπως επισημαίνουν οι ανασκαφείς, είχε δίπλα σύμπλεγμα γραμμάτων με Η, Φ... κάνει το μυαλό να κατευθυνθεί προς το όνομα Ηφαιστίων, χωρίς όμως να σημαίνει από μόνο του ότι είναι το όνομα ή και πολύ περισσότερο ο στρατηγός Ηφαιστίων. Επίσης το ΑΝΤ μπορεί να αναφέρεται σε οποιοδήποτε πρόσωπο που είχε σχέση με το έργο. Οι επιγραφές που αναφέρονται σε εκείνον που αναθέτει (προσφέρει) το έργο βρίσκονται συνήθως στην πρόσοψη του κτιρίου. Ολα θέλουν έρευνα ενδελεχή και η κριτική έπεται αφού δημοσιευθεί συστηματικά το μνημείο».  

«Παρέλαβον ηρώον Ηφαιστίωνος»
Τι σημαίνει η επιγραφή;
Ειδικά με τις επιγραφές κρίνεται ως κρίσιμο να ασχοληθεί ειδικό επιστημονικό προσωπικό, οι επιγραφικοί. Είναι κάτι που τόνισε μετ' επιτάσεως και η αρχαιολόγος, πρώην γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ κυρία Λίνα Μενδώνη. Οπως είπε σε δημόσια παρέμβασή της στα ΜΜΕ, όλα πρέπει να τεθούν στην κρίση της επιστημονικής κοινότητας και προσέθεσε με νόημα για τις αντιπαραθέσεις που αναπτύσσονται ότι «και κεραμεύς κεραμεί κοτέει, που έλεγαν οι αρχαίοι. Δηλαδή, καλό λόγο ο ένας κεραμέας για τον άλλον δεν πολυέλεγε».
Φειδωλός ήταν στην τοποθέτησή του ο επιγραφικός κ. Αγγελος Π. Ματθαίου όταν του ζητήσαμε να σχολιάσει τα σχετικά με τα επιγραφικά στοιχεία. Περιορίστηκε σε μια επισήμανση σχετικά με την αναγραφή του ρήματος «παρέλαβον» - στην επιγραφή ήταν «ΑΡΕΛΑΒΟΝ» και δίπλα το συμπίλημα με γράμματα που οι ανασκαφείς το εξέλαβαν ως μονόγραμμα του Ηφαιστίωνα (απέδωσαν την επιγραφή σαν «παρέλαβον ηρώον Ηφαιστίωνος»). Ο κ. Ματθαίου δήλωσε τα εξής στο «Βήμα»: «Η αναγραφή ενός ρήματος (παρέλαβον) σε έναν λίθο μπορεί να μη σημαίνει παραλαβή εν συνόλω ενός οικοδομήματος, ενός έργου ή μιας κατασκευής αλλά την παραλαβή ενός αντικειμένου, λίθου ή ενός αριθμού λίθων.
Στην αρχαιότητα η παραλαβή ενός έργου ήταν λεπτομερής και κατά κανόνα το κείμενο σχετικά μεγάλο. Εφόσον είναι ακέραιος ο λίθος επί του οποίου υπάρχει το ρήμα "παρέλαβον" και δίπλα κάποιο συμπίλημα, χωρίς να αποτελεί μέρος ενός ευρύτερου κειμένου, αυτό σημαίνει την παραλαβή λίθων μνημείου η άλλου οικοδομικού έργου και όχι συνολικά την παραλαβή μιας κατασκευής».