ΤΟ ΠΑΙΔΙ ΤΟΥ ΞΕΝΟΥ

Οι gay συγγραφείς δεν διεκδικούν το δικό τους ράφι

Ο βραβευμένος με Booker Αγγλος συγγραφέας Αλαν Χόλινγκχερστ μιλά για το καινούργιο βιβλίο του και την Αγγλία τού χθες και του σήμερα

Του ΓΙΑΝΝΗ Ε. ΣΤΑΜΟΥ (enet.gr, 11/3/2014)

Ενας παράξενος ποιητής, ονόματι Σεσίλ Βάλανς, εισέρχεται στον περίκλειστο χώρο μιας παραδοσιακής αγγλικής οικογένειας των αρχών του 20ού αιώνα και καθορίζει το παρόν και το μέλλον της. Στο «Παιδί του ξένου» (Εκδόσεις «Καστανιώτη», Μτφρ. Αντώνης Καλοκύρης), ο Αλαν Χόλινγκχερστ εναλλάσσει πρόσωπα και χρόνους, ακολουθώντας το νήμα που αφήνει πίσω της η φήμη.

Η αλήθεια αχνοφαίνεται και αποκρύβεται μέσα από τη σχετικότητα των αναμνήσεων εκείνων που συνάντησαν τον Σεσίλ Βάλανς, μέσα από μια ιστορία που, όπως και τα προηγούμενα βιβλία του Αγγλου συγγραφέα, έχει ως σημείο αναφοράς μια ομοφυλοφιλική σχέση.

Εχοντας κερδίσει το βραβείο Booker για τη «Γραμμή της Ομορφιάς» (2004) και με διθυραμβικές κριτικές σε κάθε νέα του συγγραφική απόπειρα, ο 60χρονος Αλαν Χόλινγκχερστ χαρακτηρίζεται σήμερα ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Αγγλους συγγραφείς. Με αφορμή την αποψινή παρουσίαση του νέου του βιβλίου στον «Ιανό», συναντήσαμε τον Αλαν Χόλινγκχερστ και συζητήσαμε για την Αγγλία τού χθες και του σήμερα, την ευτέλεια της σύγχρονης πολιτικής σκηνής και τη σχετικότητα της μνήμης. Για τους μεγάλους δημιουργούς που έμειναν για πάντα στην αφάνεια και την αλήθεια που σε ορισμένες περιπτώσεις μένει για πάντα στο σκοτάδι.

- Τι έχει αλλάξει από την Αγγλία της Θάτσερ μέχρι σήμερα;

«Η ίδια η Θάτσερ υπήρξε η μεγάλη αλλαγή για την Αγγλία. Τέλειωσε μια μακρά περίοδος που η αριστερά είχε μια δυναμική παρουσία. Αυτή ήταν η μεγάλη αλλαγή. Οταν ήρθε στην εξουσία το εργατικό κόμμα του Μπλερ, συνέχισε με ελάχιστες αλλαγές την ίδια πολιτική. Σήμερα ο πολιτικός λόγος έχει σχεδόν ευτελιστεί. Οι κυβερνήσεις γίνονταν ολοένα και πιο προσωποκεντρικές. Ο κόσμος έχασε την πίστη του στην πολιτική. Αυτή είναι εξάλλου και η αιτία που όλο και λιγότεροι συμμετέχουν στις εκλογικές διαδικασίες. Η αίσθηση ότι δεν είμαστε πλέον κυρίαρχοι της μοίρας μας αλλά έρμαια οργανισμών και τραπεζών που είναι πέρα από κάθε νομοθεσία. Αποκορύφωμα της αρνητικής πολιτικής του ήταν και η συμμετοχή της Αγγλίας στον πόλεμο του Ιράκ. Ο Τόνι Μπλερ ωστόσο έκανε και θετικά πράγματα σε επίπεδο δημόσιου βίου, όπως επί παραδείγματι αναφορικά με τα δικαιώματα των ομοφυλόφιλων, το σύμφωνο συμβίωσης, την εξισορρόπηση των ορίων ηλικίας όπου μια σεξουαλική επαφή κρίνεται νόμιμη και πολλά άλλα. Τα πράγματα στη ζωή, όπως και στην πολιτική, είναι περίπλοκα. Δεν είναι ποτέ άσπρα ή μαύρα».

- Πώς αντιλαμβάνεστε τις έννοιες της μνήμης και του χρόνου και πώς τις διαχειρίζεστε στο έργο σας;

«Η ανθρώπινη μνήμη είναι πολύ σχετική. Οσο περνά ο χρόνος οι μνήμες μας χάνουν την επαφή τους με τα αληθινά γεγονότα. Εξελίσσονται, λαμβάνουν το δικό τους χώρο και γίνονται αυθύπαρκτες. Στο νέο μου βιβλίο αναφέρομαι και στη σχετικότητα μιας ανάμνησης που στο πέρασμα του χρόνου καθιερώνεται και γίνεται αντιληπτή ως ένα αντικειμενικό γεγονός. Στις περισσότερες περιπτώσεις ωστόσο πρόκειται για ένα κράμα αλήθειας και φαντασίας και ως εκ τούτου μία μυθοπλασία. Καθένας δομεί τις αναμνήσεις του με τα δικά του κριτήρια και τους δικούς του σκοπούς. Αν συναντήσεις επί παραδείγματι δύο ανθρώπους που έχεις να δεις τριάντα χρόνια και συζητήσεις για το ίδιο γεγονός, θα διαπιστώσεις ότι ο καθένας θα διηγηθεί τη δική του εκδοχή. Εκεί εισέρχεται και το ζήτημα της αξιοπιστίας μιας μαρτυρίας στη συγγραφή ενός ιστορικού βιβλίου. Πώς μπορεί να ενταχθεί μια μαρτυρία στο συλλογικό ιστορικό σώμα. Αυτό ακριβώς αναζητώ και σε αυτό το βιβλίο. Κατά πόσο μπορούμε να θεωρήσουμε αναμφισβήτητο το παρελθόν. Κατά πόσο μπορούμε να το εμπιστευτούμε».

- Θεωρείτε ότι η αλήθεια έρχεται πάντα στο φως;

«Οχι. Υπάρχει ένα συγκεκριμένο είδος μυθιστορημάτων, όπου κάθε μυστικό έρχεται στο φως και όλα τα μυστήρια ξεδιαλύνονται. Κάπως έτσι ήταν το πρώτο μου βιβλίο. Η ζωή όμως δεν είναι έτσι. Είναι αβέβαιη και περίπλοκη. Αυτό που λέω πλέον στα βιβλία μου είναι ότι κάποια πράγματα δεν θα τα μάθουμε ποτέ. Παρόμοια και κάποια ερωτήματα θα μείνουν για πάντα αναπάντητα. Ακόμη και για τα προσφιλή μας πρόσωπα».

- Πώς αντιλαμβάνεστε την επίσημη Ιστορία;

«Δεν μπορώ να πω ότι ενδιαφέρομαι ιδιαίτερα για την Ιστορία. Κυρίως με ενδιαφέρουν οι ιστορίες κάποιων πολύ καλών συγγραφέων που εξαφανίστηκαν στο πέρασμα του χρόνου ή κάποιοι άλλοι που παρ' όλο που ήταν μέτριοι, διασώθηκαν. Αν επισκεφθείς ένα παλαιοβιβλιοπωλείο θα αντικρίσεις ολόκληρα ράφια με βιβλία άγνωστων συγγραφέων που πριν από πενήντα χρόνια θεωρούνταν ιδιοφυΐες. Ολο αυτό αναφορικά με τη λογοτεχνική φήμη με έλκει. Είναι συναρπαστική η στιγμή που θα ανακαλύψεις έναν ελάσσονα ποιητή. Παρ' όλα αυτά "Το παιδί του ξένου" γίνεται αντιληπτό και ως ιστορικό μυθιστόρημα. Μια ιστορία που ξεκινά από το εγγύτερο παρελθόν και φτάνει μέχρι τις μέρες μας. Θεωρώ όμως ότι δεν θα ήμουν σε θέση να γράψω ένα μυθιστόρημα που να αναφέρεται στο μακρινό παρελθόν. Δεν θα είχα κανένα σημείο αναφοράς με το παρόν. Δεν θα είχα καμία σύνδεση. Θα βασιζόταν αποκλειστικά σε ιστορική έρευνα».

- Καταφύγατε σε ιστορικές πηγές για να γράψετε «Το παιδί του ξένου»;

«Για το "Παιδί του ξένου" και γενικά την Αγγλία της δεκαετίας του '30 έχω επηρεαστεί πρωτίστως από τα λογοτεχνικά μας αναγνώσματα. Ειδικά στο πρώτο μέρος η επιρροή του Εντουαρντ Φόρστερ (1879-1970) είναι έκδηλη. Στα μυθιστορήματα της εκάστοτε ιστορικής περιόδου ναι μεν χάνεις από την άποψη των γεγονότων, αλλά θα αντιληφθείς στοιχεία για τη γλώσσα και την καθημερινότητα των ανθρώπων που δύσκολα θα βρεις σε ένα αμιγώς ιστορικό βιβλίο. Ποτέ δεν διαχειρίστηκα την Ιστορία με αμιγώς ακαδημαϊκό τρόπο».

- Τι είναι αυτό που θα επιθυμούσατε να έχει διατηρηθεί από την Αγγλία του '30;

«Οι άνθρωποι συνηθίζουν να ωραιοποιούν το παρελθόν και αυτό προσπαθώ να ερευνήσω και στα βιβλία μου. Δεν μου αρέσει να εξιδανικεύω το παρελθόν. Τελευταία στην Αγγλία επικρατεί μια παράξενη τρέλα που έχει να κάνει με την έλξη που ασκεί στους Βρετανούς η εποχή πριν από τον Α' Παγκόσμιο Πόλεμο. Μια εποχή με ισχυρές ταξικές διαφορές, υπηρέτες κ.ο.κ. Το πιο πρόσφατο παράδειγμα αυτής της παράξενης μανίας φαίνεται και στην απήχηση που έχει στο κοινό η τηλεοπτική σειρά "Downton Abbey". Στο "Παιδί του ξένου" αποπειράθηκα να μυήσω τον αναγνώστη σε αυτό τον κόσμο και να εξετάσω και άλλες πτυχές του. Υπάρχει μια δόση νοσταλγίας για αυτό το παρελθόν, αλλά δεν θα ήθελα να ζω εκείνη την περίοδο. Οι πρωταγωνιστές των βιβλίων μου είναι πάντοτε ομοφυλόφιλοι, άρα από συγγραφική άποψη εκείνες οι εποχές θα μου προσέφεραν πλουσιότερο υλικό, μιας και οι σχέσεις μεταξύ ομοφυλόφιλων ήταν παράνομες και έμεναν συνήθως στο σκοτάδι. Οι σημερινές συνθήκες όμως από άποψη ανθρωπίνων δικαιωμάτων είναι σαφώς καλύτερες».

- Η σεξουαλική απελευθέρωση της δεκαετίας του '60 μήπως είχε ως αντίτιμο τον περιορισμό της αισθαντικότητας και του ερωτισμού;

«Δεν θα έλεγα ότι έχει περιοριστεί, αλλά ότι έχει μεταβληθεί. Σήμερα περισσότερο προσδοκούμε σε στιγμιαίες απολαύσεις. Οι ερωτικές σχέσεις παλιότερα ήταν πιο συναρπαστικές εξαιτίας και των περιορισμών που ίσχυαν. Η έλλειψη ευαισθησίας και αισθαντικότητας αποτελεί το ακριβό τίμημα όλων των σημερινών ελευθεριών. Ενα ζήτημα που εξετάζω σε αυτό το βιβλίο είναι και ο περίκλειστος κόσμος των ιδιωτικών βίων. Σήμερα βέβαια, με την εξάπλωση των κοινωνικών μέσων δικτύωσης, οι άνθρωποι έχουν τη δυνατότητα να γνωρίζονται ανά πάσα στιγμή. Τη δεκαετία του '60 η σεξουαλική απελευθέρωση είχε και έντονη πολιτική χροιά, συνδεόταν με τα ανθρώπινα δικαιώματα».

- Θεωρείτε ότι τα μυθιστορήματά σας έσπασαν κάποια ισχυρά στερεότυπα;

«Το εύχομαι (γέλια). Οταν ξεκίνησα να γράφω στις αρχές της δεκαετίας του '80, εξιστορούσα καταστάσεις διαδεδομένες στην Αγγλία, που κανείς ωστόσο δεν είχε αγγίξει σε επίπεδο λογοτεχνικό. Αυτό βέβαια το θεωρώ και ως μια ευκαιρία να εξερευνήσω τα εν λόγω πεδία».

- Θεωρείτε ότι υπάρχει σήμερα gay λογοτεχνία με τη συμβατική έννοια του όρου;

«Ολο και λιγότερο. Η gay λογοτεχνία αναπτύχθηκε κυρίως όταν συνδέθηκε σε επίπεδο πολιτικής και ειδικότερα ανθρώπινων δικαιωμάτων. Οταν η διεκδίκηση των δικαιωμάτων των ομοφυλόφιλων ήταν ακόμη σε πολύ αρχικό στάδιο. Μετά ήρθε η μεγάλη κρίση με το AIDS και το θέμα είχε χαρακτήρα κατεπείγοντος. Σήμερα το φαινόμενο να υπάρχουν ράφια σε βιβλιοπωλεία με αποκλειστικά gay θεματολογία έχει εκλείψει και θεωρώ ότι είναι απόλυτα ορθό μιας και είμαστε μέρος ενός συνόλου. Οι σύγχρονοι ομοφυλόφιλοι συγγραφείς εξακολουθούμε να έχουμε στα βιβλία μας gay θεματολογία, αλλά δεν αυτοπροσδιοριζόμαστε ως μια ειδική κατηγορία. Δεν λέμε σήμερα για παράδειγμα "να ένας πολύ καλός gay συγγραφέας". Λέμε απλά "ένας καλός συγγραφέας" και αυτό θεωρώ ότι είναι το σωστό».

- Ξεκινήσατε να γράφετε από την παιδική σας ηλικία ποίηση, αλλά καταλήξατε να γράφετε μυθιστορήματα και μάλιστα ογκωδέστατα.

«Δεν είναι εύκολο να γράψεις μυθιστόρημα σε μικρή ηλικία. Βρίσκεσαι ακόμη σε μια κατάσταση αναζήτησης. Εκανα βέβαια κάποιες απόπειρες να γράψω μυθιστορήματα στα 16 μου, αλλά πάντα εγκατέλειπα. Το πρώτο μου ολοκληρωμένο μυθιστόρημα ήρθε στα 34 και ήταν όταν σταμάτησα να γράφω ποίηση. Κάποια στιγμή προσπάθησα να ξαναγράψω ποίηση, αλλά όπως την άφησα εγώ, έτσι με άφησε κι εκείνη».