27.8.12

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΣΤΟΝ ΣΕΡΓΚΕΪ ΠΑΡΑΤΖΑΝΟΦ

Αφιέρωμα στον «αντιρώσο» Σεργκέι Παρατζάνοφ
Ο γεωργιανός δημιουργός που καταδιώχθηκε από τις Αρχές του σοβιετικού καθεστώτος

Γιάννης Ζουμπουλάκης (tovima.gr, 24/8/2012)
Σπάνιο (και για την εποχή μας άκρως ασυνήθιστο) είναι το αφιέρωμα στον ποιητή των εικόνων Σεργκέι Παρατζάνοφ που διοργανώνει από την Πέμπτη 30 Αυγούστου ως την Κυριακή 9 Σεπτεμβρίου το Σινέ Τριανόν (Πατησίων και Κοδριγκτώνος 21).
Το πρόγραμμα είναι άκρως ελκυστικό γιατί συνολικώς θα προβληθούν 12 ταινίες μυθοπλασίας και τεκμηρίωσης, ενώ δεν θα λείψουν οι ομιλίες ανθρώπων που γνώρισαν από κοντά τον αρμενικής καταγωγής Γεωργιανό Παρατζάνοφ (Φώτος Λαμπρινός, Αβταντήλ Μικαμπερίτζε, Νίνα Αλεκσίτζε), καθώς και χορευτικά χάπενινγκ από το συγκρότημα Γεωργιανού Παραδοσιακού Χορού και Τραγουδιού «Ο Καύκασος».
Ευαίσθητος, μοναχικός ποιητής και κυνηγημένος πολίτης όλου του κόσμου, ο Παρατζάνοφ υπήρξε δημιουργός μαγευτικών εικόνων, προτείνοντας στον θεατή μια ιδιαίτερη «συνάντηση» παράδοσης και μοντερνισμού. Γεννήθηκε στις 18 Μαρτίου του 1924 στην Τιφλίδα της Γεωργίας, όπου και μεγάλωσε με αρχικό στόχο να γίνει τραγουδιστής. Από το 1942 ως το 1945 έκανε μαθήματα φωνητικής στο Ωδείο της Τιφλίδας, αλλά σύντομα το ενδιαφέρον του Παρατζάνοφ μετατοπίστηκε στον κινηματογράφο, οπότε και σπούδασε σκηνοθεσία στη Μόσχα με δασκάλους τους Λεφ Κουλέσοφ και Αλεξάντρ Ντοβζένκο.
Ο Παρατζάνοφ αποφοίτησε το 1951 και κατά τη διάρκεια των επόμενων δέκα ετών γύρισε μια σειρά ταινιών με διάλογους στην ουκρανική διάλεκτο, βασισμένες στην παράδοση του κοινωνικού ρεαλισμού. Ωστόσο η διάθεσή του να ξεφύγει από τα στερεότυπα του σοβιετικού καθεστώτος ήταν εμφανής, οπότε κάποια στιγμή εγκατέλειψε πλήρως αυτό το κινηματογραφικό ύφος και άρχισε να ακολουθεί την ανάγκη του για ένα πιο δυναμικό σινεμά, το οποίο έπρεπε να υπακούει στην κίνηση της κάμερας, στα έντονα χρώματα και κυρίως στην αναζήτηση των παραδοσιακών ριζών της αρμενικής κουλτούρας.
Στα τέλη όμως της δεκαετίας του 1960 και ενώ είχε προλάβει να γυρίσει δύο σημαντικές ταινίες, τις «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων» και «Το χρώμα του ροδιού», η ζωή του Παρατζάνοφ στιγματίστηκε από τον 15χρονο εξαναγκαστικό «παροπλισμό» του αλλά και την οκταετή φυλάκισή του στη Ρωσία. Μια πρώτη ερμηνεία γι' αυτόν τον αποκλεισμό είναι το γεγονός ότι εγκατέλειψε γυναίκα και παιδιά για να ζήσει την «ανομολόγητη» ομοφυλόφιλη ζωή που ο ίδιος πάντα επιθυμούσε.
Δεν ήταν όμως μόνον αυτός ο λόγος. Ο Παρατζάνοφ «ενοχοποιήθηκε» από τις ίδιες ταινίες στις οποίες χωρίς κανέναν συμβιβασμό υμνούσε την αρμενική παραδοσιακή κουλτούρα (δηλαδή μη ρωσική), μέσω μιας «διονυσιακής» θεματικής οπτικής: απαθής στην αυστηρότητα του κοινωνικού ρεαλισμού που επέβαλλε το σοβιετικό καθεστώς, ο Παρατζάνοφ ήθελε οι ταινίες του να έχουν έναν ενθουσιώδη αέρα παιχνιδίσματος με τα χρώματα και τους ήχους.
Κάτι τέτοιο φαίνεται αρχικά στην πρώτη ταινία αυτής της περιόδου του, τις «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων» που τον έκανε γνωστό στη διεθνή κινηματογραφική σκηνή, την ώρα που οι ρωσικές αρχές δυσανασχετούσαν διακόπτοντας την έγκριση χρηματοδοτήσεων στις ταινίες του. Σταδιακά ο Παρατζάνοφ απέκτησε τη φήμη του «αντιρώσου ομοφυλόφιλου» και συνελήφθη για πρώτη φορά το 1968. Εξι χρόνια αργότερα βάσει του ρωσικού Ποινικού Κώδικα που ποινικοποιούσε την ομοφυλοφιλία καταδικάστηκε σε πέντε χρόνια καταναγκαστικών έργων.
Η ανωτερότητα της προσωπικότητας του Παρατζάνοφ φάνηκε μέσα στη φυλακή, όπου όχι μόνο δεν παροπλίστηκε αλλά έγινε ακόμη πιο ανήσυχος, δημιουργώντας δεκάδες εικαστικά έργα με τη μέθοδο του κολάζ και με οτιδήποτε μπορούσε να συλλέξει (νύχια, λουλούδια, κομμάτια γυαλιού). Ο ίδιος υποστήριζε ότι μπορούσε να κάνει τέχνη μέσα από τα σκουπίδια. «Η απομόνωση στις φυλακές της Σοβιετικής Ενωσης ήταν αφόρητη, όμως για μένα η αληθινή τραγωδία θα ήταν να διαλυθώ, να χάσω τη θέλησή μου για δουλειά» είπε αργότερα ο Παρατζάνοφ. «Θα μπορούσα εύκολα να γίνω κι εγώ εγκληματίας σε ένα τέτοιο περιβάλλον, αλλά η τέχνη μου με έσωσε. Ξεκίνησα να σχεδιάζω, να δημιουργώ, αλλά και να εξομολογώ τους συγκρατουμένους μου. Η ιστορία κάθε συγκρατουμένου μου, οι τραγωδίες της ζωής του, τα εγκλήματα που διέπραξε, όλα όσα ψιθύριζαν στο αφτί μου ήταν σαν σενάρια, σαν νουβέλες. Ηταν τα δώρα τους σε μένα».
Διαμαρτυρίες σε διεθνές επίπεδο είχαν αποτέλεσμα την αποφυλάκισή του αλλά όταν αποφάσισε να ασχοληθεί και πάλι με τον κινηματογράφο ο Παρατζάνοφ βρισκόταν πια για τα καλά στη «μαύρη λίστα» του σοβιετικού καθεστώτος. Μπόρεσε ωστόσο να σκηνοθετήσει ακόμη τρεις ταινίες πριν από τον θάνατό του, το 1990.
Κατά τη διάρκεια του αφιερώματος θα προβληθούν και μικρού μήκους ταινίες του Παρατζάνοφ, όπως το «Πιροσμάνι», ενώ ο Φώτος Λαμπρινός θα παρουσιάσει το ντοκυμαντέρ «Σεργκέι Παρατζάνοφ, ο εξόριστος» που γύρισε ο ίδιος μιλώντας με τον Παρατζάνοφ για τη ζωή, το έργο και τα τεκταινόμενα στην ΕΣΣΔ την εποχή του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ και της Περεστρόικα, λίγους μήνες προτού πεθάνει και ενώ η κατάσταση της υγείας του ήταν πλέον μη αναστρέψιμη. Στην ταινία περιλαμβάνονται σπάνια τεκμήρια από τη σφαγή των άμαχων Γεωργιανών από τον σοβιετικό στρατό τον Απρίλιο του 1989 και ανέκδοτο υλικό από την ουκρανική φυλακή στην οποία εξέτισε την ποινή του.
Εκτός του ντοκυμαντέρ του Λαμπρινού θα προβληθούν και άλλα ντοκυμαντέρ, όπως το «The world in a window» («Ο κόσμος μέσα από ένα παράθυρο») του Ντάνιελ Μπερντ, «Memories of Sayat Nova» («Μνήμες από τη Σαγιάτ Νόβα») του Λέβον Γκριγκοριάν και «Tarkovsky - Paradjanov - Islands» («Ταρκόφσκι και Παρατζάνοφ / Ερημα νησιά»), επίσης του Γκριγκοριάν.

Οι ταινίες του Σεργκέι Παρατζάνοφ στο αφιέρωμα
«Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»
(«Τini zabutykh predkiv», 1964)
Εμπνευσμένη από έναν κλασικό μύθο της Ουκρανίας, η ιστορία της ταινίας είναι μια ελεύθερη μεταφορά του «Ρωμαίου και της Ιουλιέτας» με φόντο τα Καρπάθια. Οπως επισημαίνει στο κείμενό του ο κριτικός κινηματογράφου Μπάμπης Ακτσόγλου, «ο σκηνοθέτης προκαλεί με την "ανορθοδοξία" του παραδόσεις και γλώσσες, διαμορφωμένες φιλμικές αισθητικές και γνωστά κλισέ, για να φτάσει σε μια οπτική αντίληψη του κόσμου, οι καινοτομίες της oποίας ανοίγουν την πόρτα της ποίησης».

«Το χρώμα του ροδιού»
(«Sayat nova», 1968)
Η ζωή και το έργο του αρμένιου ποιητή Αρουθίν Σαγιαντίν (1712-1975), γνωστού ως Σάγιατ Νόβα. Ο Παρατζάνοφ κάνει ένα καθαρά ποιητικό σινεμά καθ' ομοίωσιν των γραπτών του Σάγιατ Νόβα. Ακίνητη κάμερα, απουσία διαλόγων, εικόνες-ταμπλό νοηματικά αυτοδύναμες, χωρισμός της ταινίας σε οκτώ ενότητες που συνδέονται με υπότιτλους και ποιήματα, λυρικές εικόνες μιας ανείπωτης εικαστικής αρμονίας. Πρωταγωνιστούν: Μέλκον Αλεξανιάν, Ονικ Μινασιάν, Σόφικο Τσιαουρέλι.

«Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»
(«Ambavi Suramis Tsikhitsa», 1984)
Ενα κινηματογραφικό ποίημα αφιερωμένο στη μνήμη των γεωργιανών πολεμιστών όλων των εποχών μέσα από θρύλους και δοξασίες της περιοχής που συνθέτουν μια μαγική ατμόσφαιρα. «Δούλευα και υπέφερα κάτω από τη δεσποτική ματιά του Κρεμλίνου» είπε για την ταινία ο σκηνοθέτης της. «Τα φιλμ εκείνης της εποχής - και όχι μόνο τα δικά μου - δεν είναι παρά ένα καρδιογράφημα τρόμου. Ενα καρδιογράφημα του φόβου τού να χάσεις την ταινία σου, του φόβου ότι θα πεινάσεις. Του φόβου ότι δεν θα δουλέψεις ποτέ ξανά». Πρωταγωνιστούν: Νταβίντ Αμπασίντζε, Σοφίκο Τσορέλι.

«Ασίκ Κερίμπ»
(Ashugi Qaribi, 1988)
Το όνομα του μυθικού Ασίκ Κερίμπ σημαίνει «φτωχός ασίκης» και σύμφωνα με την παράδοση προέρχεται από ένα διήγημα του Αλέξανδρου Πούσκιν, του μεγάλου της ρωσικής λογοτεχνίας, δασκάλου των παγκοσμίως γνωστών ρώσων συγγραφέων Τουργκένιεφ, Ντοστογέφσκι και Τολστόι. Η ταινία με αφορμή τον μύθο του Ασίκ περιγράφει την ιστορία ενός όμορφου λαϊκού οργανοπαίκτη και ποιητή (παίκτη λαούτου) που ο πατέρας της αγαπημένης του δεν δέχεται κουβέντα για γάμο και αυτός φεύγει μακριά για 1.001 νύχτες αναζήτησης πλούτου, προκειμένου να ικανοποιήσει τον πατέρα της. Εμπνευσμένο από την πλούσια λαογραφική παράδοση του Αζερμπαϊτζάν, μια ταινία γεμάτη με πλούσια καλολογικά στοιχεία, το «Aσίκ Kερίμπ» είναι ένα ταιριαστό «κύκνειο άσμα» για τον υπερήφανο και ιδιαίτερο δημιουργό.

ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΠΡΟΒΟΛΩΝ ΣΤΟ «ΤΡΙΑΝΟΝ»

ΠΕΜΠΤΗ 30 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
-------------------------------
19.30 «Προσωπογραφία Σεργκέι Παρατζάνοφ» (ντοκυμαντέρ 24 λεπτών)
20.00 «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»
21.45 «Ταρκόφσκι και Παρατζάνοφ / Ερημα νησιά» (ντοκυμαντέρ 39 λεπτών)
22.30 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»

ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 31 ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ
-------------------------------
19.30 «Μνήμες από το "Χρώμα του ροδιού"» (ντοκυμαντέρ 30 λεπτών)
20.00 «Το χρώμα του ροδιού»
21.30 Εισήγηση του σκηνοθέτη Φώτου Λαμπρινού
21.45 «Ο εξόριστος Παρατζάνοφ» του Φώτου Λαμπρινού (ντοκυμαντέρ 30 λεπτών)
22.30 «Ασίκ Κερίμπ»

ΣΑΒΒΑΤΟ 1 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
------------------------------
19.30 «Ο Παρατζάνοφ και η γεωργιανή κινηματογραφική παράδοση», ομιλία του δρος Αβταντήλ Μικαμπερίτζε, προέδρου του Πολιτιστικού Κέντρου «Ο Καύκασος».
20.00 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»
21.45 «Πιροσμάνι» (ντοκυμαντέρ 25 λεπτών)
22.30 «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»

ΚΥΡΙΑΚΗ 2 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
-----------------------------
19.30 Perfomance από το συγκρότημα Γεωργιανού Παραδοσιακού Χορού και Τραγουδιού «Ο Καύκασος».
20.00 «Ασίκ Κερίμπ»
21.45 «Τραγούδια» (μικρού μήκους 8,5 λεπτών) και «Το τραγούδι του Μιστρέλ» (μικρού μήκους 5 λεπτών)
22.00 «Το χρώμα του ροδιού»

ΔΕΥΤΕΡΑ 3 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
-----------------------------
19.30 «Τραγούδια» (μικρού μήκους 8,5 λεπτών) και «Το τραγούδι του Μιστρέλ» (μικρού μήκους 5 λεπτών)
19.45 «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»
21.45 «Πιροσμάνι» (ντοκυμαντέρ 25 λεπτών)
22.15 «Το χρώμα του ροδιού»

ΤΡΙΤΗ 4 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
--------------------------
19.30 «Ο κόσμος μέσα από ένα παράθυρο» (ντοκυμαντέρ 76 λεπτών)
20.45 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»
22.30 «Ασίκ Κερίμπ»

ΤΕΤΑΡΤΗ 5 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
------------------------------
19.30 «Προσωπογραφία Σεργκέι Παρατζάνοφ» (ντοκυμαντέρ 24 λεπτών)
20.00 «Το χρώμα του ροδιού»
21.45 «Μνήμες από το "Χρώμα του ροδιού"» (ντοκυμαντέρ 30 λεπτών)
22.15 «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»

ΠΕΜΠΤΗ 6 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
-----------------------------
19.30 «Ασίκ Κερίμπ»
21.00 «Ο κόσμος μέσα από ένα παράθυρο» (ντοκυμαντέρ 76 λεπτών)
22.30 «Τραγούδια» (μικρού μήκους 8,5 λεπτών) και «Το τραγούδι του Μιστρέλ» (μικρού μήκους 5 λεπτών)
22.45 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»


ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ 7 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
--------------------------------
19.30 «Ταρκόφσκι και Παρατζάνοφ / Ερημα νησιά» (ντοκυμαντέρ 39 λεπτών)
20.15 «Σκιές των ξεχασμένων προγόνων»
21.45 «Ο εξόριστος Παρατζάνοφ» του Φώτου Λαμπρινού (ντοκυμαντέρ 30 λεπτών)
22.15 «Ασίκ Κερίμπ»

ΣΑΒΒΑΤΟ 8 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
-----------------------------
19.30 «Προσωπικές αναμνήσεις για τον Σ. Παρατζάνοφ», ομιλία της Νίνα Αλεκσίτζε, επιστημονικής συνεργάτιδος του Γεωργιανού Ινστιτούτου Αθηνών
20.00 «Το χρώμα του ροδιού»
21.30 «Ταρκόφσκι και Παρατζάνοφ / Ερημα νησιά» (ντοκυμαντέρ 39 λεπτών)
22.15 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»

ΚΥΡΙΑΚΗ 9 ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ
-----------------------------
19.30 Perfomance από το συγκρότημα Γεωργιανού Παραδοσιακού Χορού και Τραγουδιού «Ο Καύκασος»
20.00 «Ο θρύλος του κάστρου του Σουράμ»
21.45 «Μνήμες από το "Χρώμα του ροδιού"» (ντοκυμαντέρ 30 λεπτών)
22.15 «Το χρώμα του ροδιού»

Δεν υπάρχουν σχόλια: