.
1. Στην Κρήτη
Πώς έφτασε η συνήθεια της ομοερωτικής σχέσης με αγόρια στην Κρήτη; Θα πρέπει να συμφωνήσουμε με τον Welcker ότι οι Έλληνες την είχαν κληρονομήσει από τους Λυδούς; Θα πρέπει να πιστέψουμε ότι μόνον από τους Λυδούς κρατούσε η σεξουαλική έλξη για αγόρια; Είναι αδύνατον να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ερωτήσεις, ελλείψει επαρκών δεδομένων. Ας σημειώσουμε ωστόσο ότι σε ολόκληρη τη δωρική φυλή η σχέση με αγόρια χαρακτηρίστηκε σαν κάτι καλό και παιδαγωγικό, γεγονός που μας ωθεί να σκεφτούμε ότι η συνήθεια της ερωτικής σχέσης με αγόρια αρχικά αναπτύχθηκε υπό αυτή τη μορφή, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, την κοιτίδα αυτής της φυλής.
Τις βασικές πληροφορίες που έχουμε για την κρητική ερωτική σχέση αυτού του είδους μας τις έχει παράσχει ο Έφορος. Παρόλο που στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας ο πιο ηλικιωμένος, δηλαδή ο εραστής, προσπαθούσε αρχικά να κερδίσει με την πειθώ την εύνοια του ερωμένου, στην Κρήτη, αντίθετα, οι σχέσεις μεταξύ του εραστή και του ερωμένου άρχιζαν με την απαγωγή, όπως ακριβώς στη Σπάρτη ο αρραβωνιαστικός έκλεβε την αγαπημένη του. Τρεις ή περισσότερες μέρες πριν από την απαγωγή, ο εραστής γνωστοποιούσε τα σχέδιά του στους φίλους και στους συγγενείς του νεαρού. Οι τελευταίοι άφηναν όμως τον νεαρό να κυκλοφορεί έξω όπως συνήθως και θεωρείτο ντροπή να τον κρύβουν. Την προκαθορισμένη μέρα, οι φίλοι συγκεντρώνονταν και αν έκριναν ότι ο εραστής του αγοριού δεν ήταν άξιος για εκείνο, εμπόδιζαν την αρπαγή' αν όμως, αντίθετα, ο εραστής ήταν ένας άνδρας έντιμος και από κάθε άποψη ισάξιος του ερωμένου, δεν αντιστέκονταν παρά μόνο για τους τύπους και ακολουθούσαν τον απαγωγό μέχρι να οδηγήσει το νεαρό αγόρι στο ανδρείον του. Ο ερωμένος, αφού έφτανε εκεί, έκανε αρχικά ένα δώρο στον εραστή και στη συνέχεια τον οδηγούσε σε ένα εξοχικό σπίτι: στο βουνό ή εκεί που είχε τα κτήματά του, λέει ο Ηρακλείδης ο Ποντικός. Όσοι είχαν παρευρεθεί στην αρπαγή τον ακολουθούσαν εκεί και, για εξήντα μέρες, ο εραστής έπρεπε να τους δέχεται, να τους φιλοξενεί και να τους προσφέρει τη χαρά του κυνηγιού, μια χαρά που οι Κρήτες έβαζαν πάνω από κάθε άλλη. Δεν επιτρεπόταν στον εραστή να βλέπει τον νεαρό περισσότερο από δύο μήνες' κατ’ αυτό το διάστημα τον οδηγούσε στην πόλη, του χάριζε μια πανοπλία, έναν ταύρο και ένα αγγείο και ύστερα τον έδιωχνε. Πέρα από αυτά τα δώρα, τα οποία όριζε ο νόμος, του έκανε και πολλά άλλα και ακόμη ακριβότερα, τόσο πολύ που σε τέτοιες καταστάσεις, εξαιτίας της αύξησης των εξόδων, συνέβαινε συχνά να συμβάλλουν με χρήματα και οι φίλοι του εραστή. Στη συνέχεια, ο νεαρός θυσίαζε τον ταύρο στον Δία και, επί τη ευκαιρία αυτής της θυσίας, οργάνωνε ένα μεγάλο συμπόσιο για όλους αυτούς που τον είχαν ακολουθήσει στην εξοχή. Στο συμπόσιο αυτό, έκανε απολογισμό των σχέσεων με τον εραστή του, έλεγε αν αυτός του είχε φερθεί πραγματικά φιλικά ή αν του είχε φερθεί ποτέ με βία. Σ’ αυτή την τελευταία περίπτωση είχε το δικαίωμα να χωρίσει από τον βίαιο σύντροφο και να ζητήσει αποκατάσταση' στην αντίθετη περίπτωση, οι σχέσεις μεταξύ εραστή και ερωμένου συνεχίζονταν.
Οι Κρήτες θεωρούσαν ντροπή για έναν όμορφο νεαρό που καταγόταν από ένδοξη οικογένεια να μην έχει βρει εραστή και εκτιμούσαν ότι ο πραγματικά αγαπητός εραστής ήταν εκείνος που διακρινόταν όχι λόγω της ομορφιάς του, μα λόγω της ανδρείας του και της υψηλής του μόρφωσης. Τα νεαρά αγόρια που είχαν αρπαχθεί απολάμβαναν ιδιαίτερες τιμές' είχαν ξεχωριστή θέση στους χορούς και στα γυμνάσια' τους επιτρεπόταν, για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους, να φορούν ένδυμα τιμής, που τους είχε προσφέρει ο εραστής τους' αυτό μάλιστα συνεχιζόταν και όταν ενηλικιώνονταν, για να δείχνουν ότι άλλοτε ήταν κλεινοί. Έτσι ονομαζόταν ο ερωμένος, ενώ ο εραστής αποκαλείτο φιλήτωρ.
Ο Έφορος αναφέρει ακόμη ένα όνομα που έπαιρναν τα αγόρια που είχαν απαχθεί, το όνομα παρασταθέντες, χωρίς όμως να αποσαφηνίζει τη διαφορά μεταξύ του ονόματος αυτού και του κλεινοί. Ενδέχεται το όνομα κλεινός να περιέγραφε τον ερωμένο βάσει του ένθερμου δεσμού των πρώτων σχέσεων που είχε με τον εραστή του, ενώ το όνομα παρασταθείς να χρησιμοποιείτο την μετέπειτα περίοδο. Στην πραγματικότητα, αυτό το όνομα παραπέμπει στη θέση που είχε κανείς σε έναν χορό ή σε ένα ζευγάρι συμπολεμιστών, είναι μάλιστα αληθοφανές ότι στην Κρήτη, όπως και σε πολλές άλλες ελληνικές πόλεις, ο ερωμένος ήταν υπηρέτης του εραστή. Στα λόγια αυτά, ο Höck, όχι άνευ λόγου, υπενθυμίζει ότι, όπως και οι Λακεδαιμόνιοι που έκαναν προσφορά στον θεό Έρωτα πριν από τη μάχη, οι Κρήτες, κατά τη διάρκεια της μάχης, έβαζαν τους πιο ωραίους άνδρες της πόλης να κάνουν προσφορά στον ίδιο αυτό θεό.
Η κρητική ομοερωτική σχέση με αγόρια δεν ήταν αψεγάδιαστη και άσπιλη' η απόδειξη βρίσκεται στην κατηγορία που δέχεται από τον Πλάτωνα και τον Πλούταρχο, αλλά και στην παροιμιώδη έκφραση «κρήτα τρόπον», η οποία περιέγραφε την ερωτική σχέση με αγόρια. Ο κρητικός νομοθέτης δεν μπορεί επομένως να αποφύγει την κατηγορία του ότι ευνόησε το θεσμό. Όμως, το ότι μια συνήθεια τόσο πρόδηλα ευνοημένη, που θα έδινε τέτοια αποτελέσματα ανδρείας, δεν είχε ακριβώς ως αντικείμενο ντροπιαστικές ενέργειες και το ότι, σύμφωνα με την άλλωστε ανακριβή επεξήγηση του Αριστοτέλη[, ο νομοθέτης είχε την πρόθεση να εμποδίσει με αυτό το μέσο την υπερβολική δημογραφική άνοδο, είναι ό,τι θα μας επιτρεπόταν έστω να υποθέσουμε χάριν της τιμής του ανθρώπινου είδους' και περαιτέρω, ότι ένα μέτρο τέτοιου είδους δεν ήταν αντίθετο στο πνεύμα της συγκρότησης της δωρικής φυλής και ότι δεν ήταν απίθανο να είχαν προσπαθήσει να πετύχουν με αυτό το βίαιο μέσο μια ισορροπία μεταξύ του πληθυσμού και της ιδιοκτησίας, μεταξύ του οίκου και των κλήρων.
Εφόσον οι θρύλοι θέλουν να ονομαζόταν Αρπαγίας το μέρος όπου συνέβη η απαγωγή του Γανυμήδη, θα τολμούσαμε να καταλήξουμε στο ότι σε εκείνο το μέρος συνηθιζόταν να γίνεται απαγωγή νεαρών αγοριών.
1. Στην Κρήτη
Πώς έφτασε η συνήθεια της ομοερωτικής σχέσης με αγόρια στην Κρήτη; Θα πρέπει να συμφωνήσουμε με τον Welcker ότι οι Έλληνες την είχαν κληρονομήσει από τους Λυδούς; Θα πρέπει να πιστέψουμε ότι μόνον από τους Λυδούς κρατούσε η σεξουαλική έλξη για αγόρια; Είναι αδύνατον να απαντήσει κανείς σε αυτές τις ερωτήσεις, ελλείψει επαρκών δεδομένων. Ας σημειώσουμε ωστόσο ότι σε ολόκληρη τη δωρική φυλή η σχέση με αγόρια χαρακτηρίστηκε σαν κάτι καλό και παιδαγωγικό, γεγονός που μας ωθεί να σκεφτούμε ότι η συνήθεια της ερωτικής σχέσης με αγόρια αρχικά αναπτύχθηκε υπό αυτή τη μορφή, όχι μόνο στην Κρήτη, αλλά και στην ηπειρωτική Ελλάδα, την κοιτίδα αυτής της φυλής.
Τις βασικές πληροφορίες που έχουμε για την κρητική ερωτική σχέση αυτού του είδους μας τις έχει παράσχει ο Έφορος. Παρόλο που στις περισσότερες περιοχές της Ελλάδας ο πιο ηλικιωμένος, δηλαδή ο εραστής, προσπαθούσε αρχικά να κερδίσει με την πειθώ την εύνοια του ερωμένου, στην Κρήτη, αντίθετα, οι σχέσεις μεταξύ του εραστή και του ερωμένου άρχιζαν με την απαγωγή, όπως ακριβώς στη Σπάρτη ο αρραβωνιαστικός έκλεβε την αγαπημένη του. Τρεις ή περισσότερες μέρες πριν από την απαγωγή, ο εραστής γνωστοποιούσε τα σχέδιά του στους φίλους και στους συγγενείς του νεαρού. Οι τελευταίοι άφηναν όμως τον νεαρό να κυκλοφορεί έξω όπως συνήθως και θεωρείτο ντροπή να τον κρύβουν. Την προκαθορισμένη μέρα, οι φίλοι συγκεντρώνονταν και αν έκριναν ότι ο εραστής του αγοριού δεν ήταν άξιος για εκείνο, εμπόδιζαν την αρπαγή' αν όμως, αντίθετα, ο εραστής ήταν ένας άνδρας έντιμος και από κάθε άποψη ισάξιος του ερωμένου, δεν αντιστέκονταν παρά μόνο για τους τύπους και ακολουθούσαν τον απαγωγό μέχρι να οδηγήσει το νεαρό αγόρι στο ανδρείον του. Ο ερωμένος, αφού έφτανε εκεί, έκανε αρχικά ένα δώρο στον εραστή και στη συνέχεια τον οδηγούσε σε ένα εξοχικό σπίτι: στο βουνό ή εκεί που είχε τα κτήματά του, λέει ο Ηρακλείδης ο Ποντικός. Όσοι είχαν παρευρεθεί στην αρπαγή τον ακολουθούσαν εκεί και, για εξήντα μέρες, ο εραστής έπρεπε να τους δέχεται, να τους φιλοξενεί και να τους προσφέρει τη χαρά του κυνηγιού, μια χαρά που οι Κρήτες έβαζαν πάνω από κάθε άλλη. Δεν επιτρεπόταν στον εραστή να βλέπει τον νεαρό περισσότερο από δύο μήνες' κατ’ αυτό το διάστημα τον οδηγούσε στην πόλη, του χάριζε μια πανοπλία, έναν ταύρο και ένα αγγείο και ύστερα τον έδιωχνε. Πέρα από αυτά τα δώρα, τα οποία όριζε ο νόμος, του έκανε και πολλά άλλα και ακόμη ακριβότερα, τόσο πολύ που σε τέτοιες καταστάσεις, εξαιτίας της αύξησης των εξόδων, συνέβαινε συχνά να συμβάλλουν με χρήματα και οι φίλοι του εραστή. Στη συνέχεια, ο νεαρός θυσίαζε τον ταύρο στον Δία και, επί τη ευκαιρία αυτής της θυσίας, οργάνωνε ένα μεγάλο συμπόσιο για όλους αυτούς που τον είχαν ακολουθήσει στην εξοχή. Στο συμπόσιο αυτό, έκανε απολογισμό των σχέσεων με τον εραστή του, έλεγε αν αυτός του είχε φερθεί πραγματικά φιλικά ή αν του είχε φερθεί ποτέ με βία. Σ’ αυτή την τελευταία περίπτωση είχε το δικαίωμα να χωρίσει από τον βίαιο σύντροφο και να ζητήσει αποκατάσταση' στην αντίθετη περίπτωση, οι σχέσεις μεταξύ εραστή και ερωμένου συνεχίζονταν.
Οι Κρήτες θεωρούσαν ντροπή για έναν όμορφο νεαρό που καταγόταν από ένδοξη οικογένεια να μην έχει βρει εραστή και εκτιμούσαν ότι ο πραγματικά αγαπητός εραστής ήταν εκείνος που διακρινόταν όχι λόγω της ομορφιάς του, μα λόγω της ανδρείας του και της υψηλής του μόρφωσης. Τα νεαρά αγόρια που είχαν αρπαχθεί απολάμβαναν ιδιαίτερες τιμές' είχαν ξεχωριστή θέση στους χορούς και στα γυμνάσια' τους επιτρεπόταν, για να ξεχωρίζουν από τους υπόλοιπους, να φορούν ένδυμα τιμής, που τους είχε προσφέρει ο εραστής τους' αυτό μάλιστα συνεχιζόταν και όταν ενηλικιώνονταν, για να δείχνουν ότι άλλοτε ήταν κλεινοί. Έτσι ονομαζόταν ο ερωμένος, ενώ ο εραστής αποκαλείτο φιλήτωρ.
Ο Έφορος αναφέρει ακόμη ένα όνομα που έπαιρναν τα αγόρια που είχαν απαχθεί, το όνομα παρασταθέντες, χωρίς όμως να αποσαφηνίζει τη διαφορά μεταξύ του ονόματος αυτού και του κλεινοί. Ενδέχεται το όνομα κλεινός να περιέγραφε τον ερωμένο βάσει του ένθερμου δεσμού των πρώτων σχέσεων που είχε με τον εραστή του, ενώ το όνομα παρασταθείς να χρησιμοποιείτο την μετέπειτα περίοδο. Στην πραγματικότητα, αυτό το όνομα παραπέμπει στη θέση που είχε κανείς σε έναν χορό ή σε ένα ζευγάρι συμπολεμιστών, είναι μάλιστα αληθοφανές ότι στην Κρήτη, όπως και σε πολλές άλλες ελληνικές πόλεις, ο ερωμένος ήταν υπηρέτης του εραστή. Στα λόγια αυτά, ο Höck, όχι άνευ λόγου, υπενθυμίζει ότι, όπως και οι Λακεδαιμόνιοι που έκαναν προσφορά στον θεό Έρωτα πριν από τη μάχη, οι Κρήτες, κατά τη διάρκεια της μάχης, έβαζαν τους πιο ωραίους άνδρες της πόλης να κάνουν προσφορά στον ίδιο αυτό θεό.
Η κρητική ομοερωτική σχέση με αγόρια δεν ήταν αψεγάδιαστη και άσπιλη' η απόδειξη βρίσκεται στην κατηγορία που δέχεται από τον Πλάτωνα και τον Πλούταρχο, αλλά και στην παροιμιώδη έκφραση «κρήτα τρόπον», η οποία περιέγραφε την ερωτική σχέση με αγόρια. Ο κρητικός νομοθέτης δεν μπορεί επομένως να αποφύγει την κατηγορία του ότι ευνόησε το θεσμό. Όμως, το ότι μια συνήθεια τόσο πρόδηλα ευνοημένη, που θα έδινε τέτοια αποτελέσματα ανδρείας, δεν είχε ακριβώς ως αντικείμενο ντροπιαστικές ενέργειες και το ότι, σύμφωνα με την άλλωστε ανακριβή επεξήγηση του Αριστοτέλη[, ο νομοθέτης είχε την πρόθεση να εμποδίσει με αυτό το μέσο την υπερβολική δημογραφική άνοδο, είναι ό,τι θα μας επιτρεπόταν έστω να υποθέσουμε χάριν της τιμής του ανθρώπινου είδους' και περαιτέρω, ότι ένα μέτρο τέτοιου είδους δεν ήταν αντίθετο στο πνεύμα της συγκρότησης της δωρικής φυλής και ότι δεν ήταν απίθανο να είχαν προσπαθήσει να πετύχουν με αυτό το βίαιο μέσο μια ισορροπία μεταξύ του πληθυσμού και της ιδιοκτησίας, μεταξύ του οίκου και των κλήρων.
Εφόσον οι θρύλοι θέλουν να ονομαζόταν Αρπαγίας το μέρος όπου συνέβη η απαγωγή του Γανυμήδη, θα τολμούσαμε να καταλήξουμε στο ότι σε εκείνο το μέρος συνηθιζόταν να γίνεται απαγωγή νεαρών αγοριών.
.
Moritz–Hermann–Eduard Meier: Ο «Ελληνικός Έρωτας» στην Αρχαιότητα (Περίπλους, 2009)
Moritz–Hermann–Eduard Meier: Ο «Ελληνικός Έρωτας» στην Αρχαιότητα (Περίπλους, 2009)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου