ΤΟΥΡΚΙΑ. "ΤΙΠΟΤΑ ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΟΠΩΣ ΦΑΙΝΕΤΑΙ" - 1

«Τίποτα δεν είναι όπως φαίνεται»: η ΛΟΑΤ σεξουαλικότητα στην Τουρκία

Πώς είναι να είσαι ΛΟΑΤ στη διπλανή χώρα; Το δεύτερο κομμάτι της έρευνας του inside story για την τουρκική σεξουαλικότητα είναι αποκαλυπτικό για τη νοοτροπία και τα κοινωνικά ήθη των γειτόνων. Γιατί η Κωνσταντινούπολη έχει τον μεγαλύτερο αριθμό τραβεστί στον κόσμο, μετά την Μπανγκόκ; Και τι γυρεύει μια τεράστια συλλογή από γκέι πορνογραφικό υλικό σε μιαν αποθήκη του τουρκικού στρατού; Η λέξη-κλειδί είναι η υποκρισία.

Αλέξανδρος Μασσαβέτας (insidestory.gr, 13/10/2016)

«Αν θέλεις να καταλάβεις τα ζητήματα του ομόφυλου σεξ στην Τουρκία, σημείο αναφοράς σου πρέπει να είναι πάντα ο ρόλος των φύλων», μου τόνισε ο Ιρφάν, πολιτικός επιστήμων και δημοσιογράφος. «Η κοινωνία ολόκληρη, ανεξαρτήτως σεξουαλικής ταυτότητας, περιστρέφεται γύρω τους». Πράγματι, αν οι κοινωνικοί ρόλοι προκαλούν σημαντικά προβλήματα.  στις ετερόφυλες σχέσεις, στις ομόφυλες λειτουργούν τόσο καταλυτικά, ώστε συχνά εμποδίζουν την δημιουργία δεσμών ή τους διαλύουν πρόωρα. Τον κόσμο των σεξουαλικών μειονοτήτων διέπουν κανόνες ασφυκτικοί, ενώ τα φαινόμενα συχνά απατούν και το ψέμα έχει την τιμητική του.

Τα συμπεράσματα που προκύπτουν από τις συνεντεύξεις που διεξαγάγαμε για το δεύτερο αυτό μέρος της έρευνάς μας για τη σεξουαλικότητα στην Τουρκία (11 γκέι, 4 λεσβιών, 3 τραβεστί, μιας τρανσέξουαλ και τριών γονέων ΛΟΑΤ Λεσβία, Ομοφυλόφιλος, Αμφιφυλόφιλος, Transgender ατόμων) είναι πως οι σεξουαλικές ταυτότητες στην Τουρκία είναι πολύ ρευστές και οι διακρίσεις τους θολές. Σχεδόν παντού είναι κανόνας ότι το πώς φαίνεσαι είναι απείρως σημαντικότερο από το τι είσαι. Για παράδειγμα, ενώ για την κοινή γνώμη η έννοια του bi (bisexual, αμφιφυλόφιλος) δεν υφίσταται, τη λέξη οικειοποιείται μία ομάδα γκέι που απαρνείται την γκέι ταυτότητά της. Η ταυτοποίηση κάποιου ως γκέι (είτε από τον ίδιον, είτε από τον κοινωνικό του περίγυρο) δεν έχει να κάνει τόσο με την ερωτική του ζωή, όσο με το πώς ο ίδιος βλέπει τον εαυτό του και την εικόνα που θέλει να προβάλλει. Ο κόσμος των λεσβιών είναι ελάχιστα ορατός, ακόμη και στα μεγάλα αστικά κέντρα.

Ανάμεσα στα αμέτρητα παράδοξα της τουρκικής κοινωνίας είναι και ο τεράστιος αριθμός τραβεστί που εργάζονται στην βιομηχανία του σεξ στην Πόλη. Την ίδια στιγμή που τραβεστί και τρανσέξουαλ κατέχουν περίοπτη θέση στη βιομηχανία του θεάματος, οι λιγότερο τυχερές υφίστανται αδιαλείπτως την βία και την απόρριψη στην καθημερινή ζωή. Έτερο παράδοξο: ο τουρκικός στρατός διατηρεί το μεγαλύτερο αρχείο γκέι πορνογραφικού υλικού στον κόσμο!

Η Τουρκία αποτελεί τη μοναδική χώρα με μουσουλμανική πλειοψηφία όπου γινόταν μέχρι πρόσφατα κάθε χρόνο παρέλαση gay pride (στην Πόλη) και μάλιστα με μεγάλη συμμετοχή (αν και τις δύο τελευταίες χρονιές απαγορεύθηκε). Εντυπωσιάσθηκα που αρκετοί ΛΟΑΤ συνομιλητές μου επέμεναν να χρησιμοποιήσω τα πραγματικά τους ονόματα, κάτι που οι στρέιτ με τους οποίους μίλησα για το προηγούμενο άρθρο δεν ήθελαν. Ίσως επειδή κάποιοι γκέι είναι ακτιβιστές, ίσως επειδή έχουν –εξ ανάγκης–συνηθίσει να μιλούν για ζητήματα ερωτικής οικειότητας και συμπεριφοράς. Κάποια ονόματα δεν είναι πραγματικά. Όσοι αναφέρονται με ονοματεπώνυμο θέλησαν να μιλήσουν με τα πλήρη τους στοιχεία. Αναφέρονται σε παρένθεση οι ηλικίες και ο τόπος διαμονής τους.

Η ασφυξία των ρόλων

Στον κόσμο των γκέι οι ρόλοι είναι τόσο βαρύνοντες και ισοπεδωτικοί όσο και σε εκείνον των ετεροφύλων. «Όλη η γκέι ζωή βασίζεται στον διπολισμό των top και των bottom. Πρόκειται για μία εμμονή που καταστρέφει τις σχέσεις», εξηγεί ο Ιρφάν (44, Πόλη). «Τα τελευταία χρόνια στη μεγαλοαστική τάξη σημειώνεται σιγά σιγά μια αλλαγή, χάρη στο ίντερνετ και τα ταξίδια. Ωστόσο, δεν γνωρίζω, ούτε στο δικό μου περιβάλλον, ζευγάρια που να εναλλάσσουν ρόλους. Έτσι, μοιραία βαριούνται και οι σχέσεις διαλύονται. Οι versatile (που εναλλάσσονται και στους δύο ρόλους) στην Τουρκία είναι πολύ λίγοι».

Ο Τζιαν (κοινωνικός λειτουργός, 29) από την Πόλη, που ζει προσωρινά στο Gaziantep, τονίζει πως «η κοινωνία δημιουργεί και προωθεί τους ρόλους των φύλων ως απαρέγκλιτα μοντέλα. Επιβάλλει στους πάντες το πώς “πρέπει” να συμπεριφέρονται στο κρεβάτι και τον δημόσιο χώρο. Τους ρόλους αυτούς οι γκέι τους έχουν σε μεγάλο βαθμό εσωτερικεύσει ακρίτως. Αισθάνονται μεγαλύτερη ασφάλεια όταν υιοθετούν έναν “έτοιμο” ρόλο και στους περισσότερους είναι δύσκολο να κτίσουν δικές τους ισορροπίες». Ο Ιρφάν εξηγεί πως οι ρόλοι καλύπτουν κάθε πλευρά της ζωής. «Το μοντέλο που κυριαρχεί είναι πως ο top σύντροφος είναι συνήθως λίγο μεγαλύτερος και αναλαμβάνει ρόλο “προστατευτικό”. Εκείνος έχει την πρωτοβουλία, αλλά και την ευθύνη των αποφάσεων. Ο bottom σύντροφος αναμένεται να είναι υποτακτικός και να ακολουθεί, όπως ακριβώς στο κρεβάτι».

 «Οι περισσότεροι γκέι στην Τουρκία αναπαράγουν τους ετερόφυλους ρόλους που είδαν στο σπίτι τους», εξηγεί ο Σερκάν Ζιχλί (επικοινωνιολόγος, 36, που γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Πόλη αλλά ζει τώρα στην Αθήνα). «Ταυτίζονται δηλαδή με τον μπαμπά και την μαμά, κάτι ουδόλως υγιές. Δεν έχουν άλλα πρότυπα. Ο ένας υιοθετεί συμπεριφορές πιο “αρσενικές” και ο άλλος πιο “θηλυκές” –χωρίς αυτό να φαίνεται απαραίτητα προς τα έξω. Έτσι, δημιουργείται μια ανισορροπία δυνάμεων ενώ η μονοτονία των παγιωμένων ρόλων οδηγεί μοιραία στην ανία και τον χωρισμό».

Ο Τάσος (δάσκαλος γλωσσών, 30, Aθήνα) έζησε στην Πόλη για τέσσερα χρόνια. Θεωρεί πως σε μια κοινωνία τόσο κομφορμιστική όσο η τουρκική, οι γκέι αγωνιούν να “ανήκουν” και να γίνουν αποδεκτοί. «Η τουρκική κοινωνία δίνει μεγάλη έμφαση στη συμμόρφωση και καταδικάζει την εκκεντρικότητα και το διαφορετικό». Ο Αλέξης (πανεπιστημιακός, 40, Πάτρα), που ζει στην Πόλη εδώ και μια δεκαετία, θεωρεί πως «είναι σχεδόν αδύνατο να κάνεις μακρόχρονη σχέση με Τούρκο. Ελάχιστοι έχουν αποδεχθεί την γκέι ταυτότητά τους και ζουν σύμφωνα με αυτήν, αγνοώντας το κοινωνικό κόστος. Όλα γίνονται στα μουλωχτά. Είναι πολύ δύσκολο να είσαι out, αν δεν ανήκεις στη μεγαλοαστική τάξη, γιατί γίνεσαι στόχος. Έτσι, η λέξη που καλύτερα περιγράφει την κατάσταση εδώ είναι μία –υποκρισία».

O “γκέι” ως κοινωνική, όχι σεξουαλική κατηγορία

Ενώ οι ρόλοι των φύλων είναι τόσο στερεότυποι και τόσο εμπεδωμένοι, σε πρακτικό επίπεδο ο διαχωρισμός των ανδρών σε στρέιτ, bi και γκέι είναι ιδιαίτερα δύσκολος. Υπάρχει μια ευρύτατη κατηγορία ανδρών που, ενώ πηγαίνουν συστηματικά με άνδρες, δεν θα αποδέχονταν ποτέ την γκέι η bi ταυτότητα.

«Τα όρια του γκέι κόσμου είναι πολύ πιο ρευστά απ” ότι στις δυτικές κοινωνίες», εξηγεί ο Σεμίχ (δημοσιογράφος, 55, Πόλη). «Γκέι θεωρείται από την πλειοψηφία μονάχα ο bottom σύντροφος, όχι ο top. Έτσι, πολλές φορές οι top γκέι άνδρες σου συστήνονται ως στρέιτ, bi ή aktif (ενεργητικοί), και δεν δέχονται με κανέναν τρόπο την ταμπέλα του γκέι. Τα πράγματα περιπλέκονται περισσότερο καθώς πολλοί παντρεμένοι ή σε σταθερή σχέση με γυναίκα συνευρίσκονται συστηματικά με άνδρες. Στο μυαλό τους, ωστόσο, παραμένουν στρέιτ: η κοινωνική τους παράσταση συμβαδίζει απολύτως με τον κοινωνικό ρόλο του Τούρκου άνδρα. Η ομοφυλοφιλία δεν αποτελεί πρόβλημα, εφόσον δεν δηλώνεται δημόσια. Κυριαρχεί η άποψη, ακόμη και σε δήθεν προοδευτικούς κύκλους, πως είναι εντάξει να κάνει κανείς ό,τι θέλει, αρκεί στο φαίνεσθαι να συμμορφώνεται με τον ρόλο που η κοινωνία του επιβάλλει».

«Οι περισσότεροι στρέιτ άνδρες εδώ μαθαίνουν να κάνουν πρώτα πρωκτικό σεξ με τις συντρόφους τους, ακόμη και στο δικό μου μεγαλοαστικό περιβάλλον», εξηγεί ο Ιρφάν. «Εξαιτίας της εμμονής με τη διατήρηση της παρθενίας, και για να μην χαλάσει ο υμένας, το κολπικό σεξ αναβάλλεται για μετά τον γάμο ή για σταθερές, μακροχρόνιες σχέσεις. Έτσι, για πολλούς η αλλαγή παρτενέρ από γυναίκα σε άνδρα δεν είναι τόσο δύσκολη, όταν περιορίζονται σε top ρόλο».

Στους τέσσερις τοίχους της κρεβατοκάμαρας, τα πράγματα μπλέκονται ακόμα περισσότερο. «Έχω κοιμηθεί με πάρα πολλούς άνδρες που παρουσιάζονται ως στρέιτ», λέει ο Λεβέντ (διαφημιστής, 40, Πόλη). «Νομίζω πως δύο κατηγορίες “στρέιτ” ανδρών κοιμούνται με άνδρες, συχνά κατά σύστημα. Η πρώτη είναι εκείνοι που δεν έχουν σταθερή σχέση με γυναίκα και είναι σεξουαλικά στερημένοι, καθώς οι προγαμιαίες σχέσεις εδώ είναι δύσκολες. Πρόκειται για νεαρά αγόρια από την επαρχία ή τις λαϊκές γειτονιές ή μεγαλύτερους άγαμους άνδρες. Αυτοί εμφανίζονται, αρχικά, ως στρέιτ που ζητούν να αναπαράγουν τις εμπειρίες που θα είχαν με γυναίκες. Πολλοί μάλιστα αρνούνται να φιληθούν, αναζητούν μια γρήγορη ικανοποίηση και δεν προσπαθούν να σε ικανοποιήσουν. Αν όμως βρεθείτε περισσότερες φορές και νιώσουν εμπιστοσύνη και οικειότητα, τα πάντα αλλάζουν. Σιγά σιγά αρχίζουν τα φιλιά, γίνονται τρυφεροί και πολύ συχνά γίνονται bottom».

 «Η δεύτερη κατηγορία», συνεχίζει ο Λεβέντ, «είναι οι “στρέιτ” άνδρες που είναι είτε παντρεμένοι είτε σε μόνιμη σχέση με γυναίκα. Εκείνοι αποζητούν συνήθως εξαρχής τον bottom ρόλο, ψάχνουν κάτι διαφορετικό από εκείνο που ζουν στην σχέση τους. Αλίμονο όμως αν τολμήσει κάποιος να υπαινιχθεί ότι είναι έστω bi –οι περισσότεροι θα γίνουν έξαλλοι. Κάποιος μου είχε πει, “εσύ είσαι γκέι γιατί έχεις γκέι τρόπο ζωής: δεν θέλεις να παντρευτείς και κάνεις σεξ μόνο με άνδρες. Εγώ είμαι οικογενειάρχης”. Να ήξερες πόσες φορές έχω ακούσει την φράση, “εγώ είμαι νορμάλ και μονάχα μαζί σου τα κάνω αυτά”».

Ο Αλέξης παρατηρεί πως στην Τουρκία το ομόφυλο σεξ με άνδρες είναι κάτι που βρίσκεις πάρα πολύ εύκολα. «Σχεδόν οι πάντες είναι ανοιχτοί και το κάνουν. Έχω την εντύπωση πως το κλισέ, τελικά, έχει βάση –η αμφισεξουαλικότητα είναι εξαιρετικά διαδεδομένη. Όπως και η έννοια του “το κάνουμε στα φιλικά”: είμαστε κολλητοί και κάνουμε σεξ για να περνά η ώρα. Βρισκόμαστε συχνά με έναν νεαρό, αστικών καταβολών, που έχει ξεκαθαρίσει πως θα παντρευτεί αλλά θα συνεχίσει κρυφά το σεξ με άνδρες. “Άλλο το ένα, άλλο το άλλο”, λέει. Όλοι όσοι ξέρω, πέραν από μια πολύ συνειδητοποιημένη μειονότητα, στοχεύουν να παντρευθούν, αλλά δεν θεωρούν πως το να κοιμηθούν με άνδρες είναι και τίποτα».