Το παραμύθι της ζωής του
HAROLD BLOOM
HAROLD BLOOM
.
H 200ή επέτειος από τη γέννηση του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν συμπληρώθηκε πρόσφατα. Γεννήθηκε στην Οντένσε, η οποία τότε ήταν μια φτωχή πόλη. H οικογένειά του ήταν ταπεινή: ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης, η μητέρα του πλύστρα.
Παρ' ότι ο Αντερσεν ήταν εξαιρετικά πρωτότυπος στα παραμύθια του, ενστερνιζόταν ολόψυχα τη στωική αποδοχή της μοίρας που χαρακτηρίζει τη λαϊκή παράδοση. Ο Νίτσε υποστήριζε ότι για χάρη της ζωής η αφετηρία και ο σκοπός πρέπει να διαχωρίζονται. Στον Αντερσεν δεν υπήρχε επιθυμία για έναν τέτοιο διαχωρισμό. Αυτό του κόστισε την καταξίωση στη ζωή του: δεν απέκτησε ποτέ δικό του σπίτι ή μια σταθερή αγάπη, πέτυχε όμως ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό έργο.
Οπως συνέβαινε και με τον Γουόλτ Γουίτμαν, ο σεξουαλικός προσανατολισμός του Αντερσεν ήταν «ομοερωτικός». Στην ουσία και οι δύο μεγάλοι λογοτέχνες ήταν «αυτοερωτικοί», αν και η επιθυμία του Αντερσεν για τις γυναίκες ήταν εντονότερη από τα κατά κύριο λόγο λογοτεχνικά νεύματα του Γουίτμαν προς την ετεροφυλοφιλία. Ο Γουίτμαν όμως ήταν ένας προφήτης-ποιητής που πρόσφερε τη λύτρωση, σχεδόν καθόλου χριστιανός. Ο Αντερσεν κήρυσσε μια μάλλον συναισθηματική αφοσίωση στον Χριστό-παιδί, αλλά η τέχνη του είναι στη φύση της παγανιστική.
Ο Κίρκεγκαρντ το είχε διαισθανθεί από νωρίς. Από την οπτική γωνία του 21ου αιώνα ο Αντερσεν και ο Κίρκεγκαρντ μοιράζονται κατά παράδοξο τρόπο μεταξύ τους την πλέον εξέχουσα θέση στην αισθητική της δανικής λογοτεχνίας. Τι είναι αυτό που κάνει τις ιστορίες του Αντερσεν τόσο αναλλοίωτες; Ο Κίρκεγκαρντ είχε σωστά αναλύσει το δικό του έργο ως μια προσπάθεια να δείξει πόσο δύσκολο είναι να είναι κανείς χριστιανός σε μια κατ' επίφασιν χριστιανική κοινωνία. Αυτό που προσπάθησε να δείξει ο Αντερσεν ήταν διαφορετικό: πώς να παραμείνει κανείς παιδί σε έναν φαινομενικά ενήλικο κόσμο.
* Κυνηγός μεγάλων ονομάτων
Εγώ προσωπικά δεν βλέπω διαφορά ανάμεσα στην παιδική λογοτεχνία και στην καλή ή σπουδαία λογοτεχνία για εξαιρετικά έξυπνα παιδιά όλων των ηλικιών. H Τζ. K. Ρόουλινγκ και ο Στίβεν Κινγκ είναι εξίσου κακοί συγγραφείς, απόλυτα ταιριαστοί στον νέο μας Μεσαίωνα των Οθονών: του ηλεκτρονικού υπολογιστή, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης. Θα πρέπει να συνεχίσουμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά όλων των ηλικιών να διαβάσουν και να ξαναδιαβάσουν τον Αντερσεν και τον Ντίκενς, τον Λούις Κάρολ και τον Εντουαρντ Λιρ αντί για την κυρία Ρόουλινγκ και τον κ. Κινγκ.
Ο Αντερσεν είχε δώσει σε ένα από τα απομνημονεύματά του τον τίτλο «Το παραμύθι της ζωής μου». Σε αυτό φαίνεται ξεκάθαρα πόσο οδυνηρή ήταν η ανάδειξή του από την εργατική τάξη της Δανίας των αρχών του 19ου αιώνα. H κινητήριος δύναμη της σταδιοδρομίας του ήταν να κερδίσει δόξα και τιμές, χωρίς ωστόσο να ξεχνά πόσο δύσκολη ήταν η άνοδός του. Οι αναμνήσεις του από τον πατέρα του να του διαβάζει τις «Χίλιες και μία νύχτες» μοιάζουν οι πιο έντονες.
Το να αφομοιώσει κανείς τις βιογραφίες του Αντερσεν είναι μια παράξενη διαδικασία. H εντύπωση που μου δημιουργείται είναι αυτή ενός εξαιρετικά άμεσου και ειλικρινούς εφήβου ο οποίος μπήκε ορμητικά στην Κοπεγχάγη και σχεδόν λιποθυμούσε μόλις συναντούσε την καλοσύνη των ξένων. Αυτή η ιδιόμορφη ευθύτητα κράτησε σε όλη του τη ζωή. Διέσχισε την Ευρώπη αυτοσυστηνόμενος στον Χάινε, στον Ουγκό, στον Λαμαρτίνο, στον Βινιύ, στον Μέντελσον, στον Σούμαν, στον Ντίκενς, στους Μπράουνινγκ και σε άλλους. Κυνηγός των μεγάλων ονομάτων, διψούσε να γίνει και αυτός ένα από αυτά και το πέτυχε μέσα από την επινοητικότητα των παραμυθιών του.
* Για έξυπνα παιδιά
Ο Αντερσεν ήταν πολυγραφότατος, σε όλα τα είδη: μυθιστορήματα, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, ποίηση, θεατρικά. Είναι όμως σημαντικός - και θα είναι πάντα - για τα μοναδικά παραμύθια του, τα οποία μετάλλαξε σε ένα δημιούργημα αποκλειστικά δικό του, ενώνοντας το υπερφυσικό με την κοινή ζωή με τρόπους οι οποίοι εξακολουθούν να με εκπλήσσουν, περισσότερο ακόμη και από τα παραμύθια του Χόφμαν, του Γκόγκολ και του Κλάιστ, αφήνοντας κατά μέρος τον υπέροχα τρομακτικό Πόου.
H σεξουαλική απογοήτευση αποτελεί διάχυτη - αν και κρυμμένη - εμμονή του Αντερσεν, προσωποποιημένη στις μάγισσες, στις παγερές ξελογιάστρες και στους ανδρόγυνους πρίγκιπές του. Ο Ντ. X. Λόρενς μάς έχει αφήσει ένα υπέροχο κριτικό απόφθεγμα: «Εμπιστεύσου τον μύθο, όχι τον καλλιτέχνη». Ο Αντερσεν μας είπε ότι οι ιστορίες του ήταν η ιστορία της ζωής του και οι κριτικοί και βιογράφοι του σε μεγάλο βαθμό τον ακολουθούν σε αυτό. Εγώ ωστόσο είμαι δύσπιστος. Οπως συμβαίνει και με τον Γουίτμαν, το έργο του Αντερσεν μοιάζει εύκολο αλλά αποδεικνύεται δύσκολο. Αυτό που τους συνδέει είναι η διαφυγή τους από τους φαινομενικούς σκοπούς τους. Ο Γουίτμαν αυτοανακηρυσσόταν ο ποιητής της δημοκρατίας, ωστόσο η ποίησή του είναι ερμητική και ελιτίστικη. Ο Αντερσεν επινόησε αυτό που οι δύο τελευταίοι αιώνες αποκαλούν «παιδική λογοτεχνία», εκτός όμως από κάποιες πρώιμες ιστορίες του δεν μπορεί να πει κανείς ότι απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε παιδιά περισσότερο απ' ό,τι ο Γκόγκολ ή ο Κάφκα. Ο Αντερσεν μάλλον γράφει για εκπληκτικά έξυπνα παιδιά όλων των ηλικιών, από 9 ως 90 ετών.
Ενα από τα πιο αλλόκοτα και σπουδαία χαρίσματα του Αντερσεν είναι ότι οι ιστορίες του ζουν σε ένα ανιμιστικό σύμπαν, στο οποίο τα αντικείμενα δεν είναι απλά αντικείμενα. Κάθε δέντρο, θάμνος, ζώο, έπιπλο, ρούχο, έχει μια ανήσυχη ψυχή, φωνή, σεξουαλικές επιθυμίες, ανάγκη για κοινωνική άνοδο και τρόμο απέναντι στην προοπτική της εκμηδένισης. Τα εναλλασσόμενα επεισόδια μεγαλείου και κατάθλιψης στη ζωή του Αντερσεν απέχουν πολύ από αυτόν τον κόσμο της δημιουργίας του, όπου γοργόνες και βασίλισσες του χιονιού, κύκνοι και πελαργοί, παπάκια και έλατα, κολάρα και ζαρτιέρες, χιονάνθρωποι και ξύλινες νύμφες, μάγισσες και πονόδοντοι, όλα έχουν συνείδηση εξίσου ευρύχωρη, σκληρή και αδίστακτα διψασμένη για επιβίωση με τη δική μας.
* Προφήτης της εκμηδένισης
Φαινομενικά χριστιανός, ο Αντερσεν ουσιαστικά ήταν από την αρχή ένας ναρκισσευόμενος παγανιστής που λάτρευε τη Μοίρα, η οποία για αυτόν ήταν μια σαδιστική θεά που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε και Νέμεση. H μεγαλοφυΐα του στηρίζεται βαθιά σε έναν αρχαίο ανιμισμό, αρχαιότερο από τις «Χίλιες και μία νύχτες». Ο Σαίξπηρ, η πιο οικουμενική μεγαλοφυΐα, τον επηρέασε οπωσδήποτε με το «Ονειρο θερινής νυκτός». Ο κόσμος του παραμυθά από την Οντένσε είναι όμως πιο σκοτεινός και μοχθηρός.
Ο Αντερσεν ήταν σαν τον Μπλέικ και τον Γουίτμαν, οι οποίοι ζούσαν σε πραγματικότητες οι οποίες δεν είχαν άψυχα αντικείμενα αλλά ευαισθησίες σε κάθε χαλίκι και χορτάρι, σε κάθε βρύο επάνω σε ένα πέτρινο τοίχο. Αυτοί όμως ήταν προφήτες της αποκαλύψεως, που καλούσαν όλα τα πράγματα να ξαναπάρουν τη μορφή του ανθρώπου. Ο Αντερσεν, όπως ο συμπατριώτης του ο Αμλετ, είναι ο προφήτης της εκμηδένισης.
Μεταξύ των συγχρόνων του ο Αντερσεν μπορεί να τοποθετηθεί ανάμεσα στον Ντίκενς, ο οποίος έδιωξε τον Δανό όταν αυτός υπερέβη τη διάθεση φιλοξενίας του μένοντας στο σπίτι του πέντε εβδομάδες, και στον Τολστόι, ο οποίος λάτρευε την απλότητα και την αμεσότητα του αφηγηματικού ύφους του Αντερσεν. H θέση ανάμεσα στον Ντίκενς και στον Τολστόι θα κατέστρεφε οποιονδήποτε συγγραφέα μικρών αφηγημάτων, ο Αντερσεν όμως επιβιώνει, μακάρια ανέμελος σαν τον ανθεκτικότατο μολυβένιο στρατιώτη του.
Ο Ντίκενς και ο Τολστόι δεν είναι σκληροί, εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες η φύση και η ιστορία είναι σκληρές. Οι ονειροπολήσεις του Αντερσεν, ελεύθερες σε μεγάλο βαθμό από την ιστορία και τη φύση, είναι συχνά σκληρές, ακόμη και σαδιστικές, ίσως εξαιτίας ανδρόγυνων ορμέμφυτων. Στο έργο του Φρόιντ η προσπάθεια γίνεται για να απελευθερωθεί η σκέψη από το σεξουαλικό παρελθόν της ή από την παιδική σεξουαλική περιέργεια. Ο Αντερσεν, του οποίου η προσπάθεια ήταν να παραμείνει παιδί, αντλούσε από τις ενέργειες του σεξουαλικού παρελθόντος και έπαιρνε από αυτές τον καλλιτεχνικό του οίστρο.
Ο Αντερσεν επιδόθηκε διεθνώς και στην πατρίδα του στο φλερτ και, σαν τον Κίρκεγκαρντ, ήταν θεωρητικός της τέχνης της αποπλάνησης. Στην ουσία ωστόσο ήταν ένα μνημείο ναρκισσισμού. Οι δύο μεγάλοι συγγραφείς της χρυσής εποχής της Δανίας ήταν εγωμονομανείς. Ο πλοίαρχος Αχαμπ κυνηγάει μια λευκή φάλαινα, αντίθετα όμως από τον αμερικανό πρωταγωνιστή του «Μόμπι Ντικ» και οι δύο Δανοί είχαν την εξυπνάδα να μην προσπαθήσουν να πετάξουν το καμάκι, καταλαβαίνοντας ότι είχαν μπροστά τους τη σολιψιστική εικόνα τους.
Το σχόλιο για τους δυο Δανούς είναι το εξής: η λεπτή ευφυΐα του Κίρκεγκαρντ συναγωνίζεται τις ενοράσεις του Σοπενχάουερ, του Νίτσε και του Φρόιντ, ενώ μια αρχαία σοφία βγαλμένη από τον λαό συνεχίζεται στον Αντερσεν, ο οποίος θα πει και θα φανταστεί οτιδήποτε, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποφύγει ή να εξαλείψει τις πρακτικές συνέπειες των αφηγήσεών του.
H 200ή επέτειος από τη γέννηση του Χανς Κρίστιαν Αντερσεν συμπληρώθηκε πρόσφατα. Γεννήθηκε στην Οντένσε, η οποία τότε ήταν μια φτωχή πόλη. H οικογένειά του ήταν ταπεινή: ο πατέρας του ήταν τσαγκάρης, η μητέρα του πλύστρα.
Παρ' ότι ο Αντερσεν ήταν εξαιρετικά πρωτότυπος στα παραμύθια του, ενστερνιζόταν ολόψυχα τη στωική αποδοχή της μοίρας που χαρακτηρίζει τη λαϊκή παράδοση. Ο Νίτσε υποστήριζε ότι για χάρη της ζωής η αφετηρία και ο σκοπός πρέπει να διαχωρίζονται. Στον Αντερσεν δεν υπήρχε επιθυμία για έναν τέτοιο διαχωρισμό. Αυτό του κόστισε την καταξίωση στη ζωή του: δεν απέκτησε ποτέ δικό του σπίτι ή μια σταθερή αγάπη, πέτυχε όμως ένα εκπληκτικό λογοτεχνικό έργο.
Οπως συνέβαινε και με τον Γουόλτ Γουίτμαν, ο σεξουαλικός προσανατολισμός του Αντερσεν ήταν «ομοερωτικός». Στην ουσία και οι δύο μεγάλοι λογοτέχνες ήταν «αυτοερωτικοί», αν και η επιθυμία του Αντερσεν για τις γυναίκες ήταν εντονότερη από τα κατά κύριο λόγο λογοτεχνικά νεύματα του Γουίτμαν προς την ετεροφυλοφιλία. Ο Γουίτμαν όμως ήταν ένας προφήτης-ποιητής που πρόσφερε τη λύτρωση, σχεδόν καθόλου χριστιανός. Ο Αντερσεν κήρυσσε μια μάλλον συναισθηματική αφοσίωση στον Χριστό-παιδί, αλλά η τέχνη του είναι στη φύση της παγανιστική.
Ο Κίρκεγκαρντ το είχε διαισθανθεί από νωρίς. Από την οπτική γωνία του 21ου αιώνα ο Αντερσεν και ο Κίρκεγκαρντ μοιράζονται κατά παράδοξο τρόπο μεταξύ τους την πλέον εξέχουσα θέση στην αισθητική της δανικής λογοτεχνίας. Τι είναι αυτό που κάνει τις ιστορίες του Αντερσεν τόσο αναλλοίωτες; Ο Κίρκεγκαρντ είχε σωστά αναλύσει το δικό του έργο ως μια προσπάθεια να δείξει πόσο δύσκολο είναι να είναι κανείς χριστιανός σε μια κατ' επίφασιν χριστιανική κοινωνία. Αυτό που προσπάθησε να δείξει ο Αντερσεν ήταν διαφορετικό: πώς να παραμείνει κανείς παιδί σε έναν φαινομενικά ενήλικο κόσμο.
* Κυνηγός μεγάλων ονομάτων
Εγώ προσωπικά δεν βλέπω διαφορά ανάμεσα στην παιδική λογοτεχνία και στην καλή ή σπουδαία λογοτεχνία για εξαιρετικά έξυπνα παιδιά όλων των ηλικιών. H Τζ. K. Ρόουλινγκ και ο Στίβεν Κινγκ είναι εξίσου κακοί συγγραφείς, απόλυτα ταιριαστοί στον νέο μας Μεσαίωνα των Οθονών: του ηλεκτρονικού υπολογιστή, του κινηματογράφου, της τηλεόρασης. Θα πρέπει να συνεχίσουμε να ενθαρρύνουμε τα παιδιά όλων των ηλικιών να διαβάσουν και να ξαναδιαβάσουν τον Αντερσεν και τον Ντίκενς, τον Λούις Κάρολ και τον Εντουαρντ Λιρ αντί για την κυρία Ρόουλινγκ και τον κ. Κινγκ.
Ο Αντερσεν είχε δώσει σε ένα από τα απομνημονεύματά του τον τίτλο «Το παραμύθι της ζωής μου». Σε αυτό φαίνεται ξεκάθαρα πόσο οδυνηρή ήταν η ανάδειξή του από την εργατική τάξη της Δανίας των αρχών του 19ου αιώνα. H κινητήριος δύναμη της σταδιοδρομίας του ήταν να κερδίσει δόξα και τιμές, χωρίς ωστόσο να ξεχνά πόσο δύσκολη ήταν η άνοδός του. Οι αναμνήσεις του από τον πατέρα του να του διαβάζει τις «Χίλιες και μία νύχτες» μοιάζουν οι πιο έντονες.
Το να αφομοιώσει κανείς τις βιογραφίες του Αντερσεν είναι μια παράξενη διαδικασία. H εντύπωση που μου δημιουργείται είναι αυτή ενός εξαιρετικά άμεσου και ειλικρινούς εφήβου ο οποίος μπήκε ορμητικά στην Κοπεγχάγη και σχεδόν λιποθυμούσε μόλις συναντούσε την καλοσύνη των ξένων. Αυτή η ιδιόμορφη ευθύτητα κράτησε σε όλη του τη ζωή. Διέσχισε την Ευρώπη αυτοσυστηνόμενος στον Χάινε, στον Ουγκό, στον Λαμαρτίνο, στον Βινιύ, στον Μέντελσον, στον Σούμαν, στον Ντίκενς, στους Μπράουνινγκ και σε άλλους. Κυνηγός των μεγάλων ονομάτων, διψούσε να γίνει και αυτός ένα από αυτά και το πέτυχε μέσα από την επινοητικότητα των παραμυθιών του.
* Για έξυπνα παιδιά
Ο Αντερσεν ήταν πολυγραφότατος, σε όλα τα είδη: μυθιστορήματα, ταξιδιωτικές αφηγήσεις, ποίηση, θεατρικά. Είναι όμως σημαντικός - και θα είναι πάντα - για τα μοναδικά παραμύθια του, τα οποία μετάλλαξε σε ένα δημιούργημα αποκλειστικά δικό του, ενώνοντας το υπερφυσικό με την κοινή ζωή με τρόπους οι οποίοι εξακολουθούν να με εκπλήσσουν, περισσότερο ακόμη και από τα παραμύθια του Χόφμαν, του Γκόγκολ και του Κλάιστ, αφήνοντας κατά μέρος τον υπέροχα τρομακτικό Πόου.
H σεξουαλική απογοήτευση αποτελεί διάχυτη - αν και κρυμμένη - εμμονή του Αντερσεν, προσωποποιημένη στις μάγισσες, στις παγερές ξελογιάστρες και στους ανδρόγυνους πρίγκιπές του. Ο Ντ. X. Λόρενς μάς έχει αφήσει ένα υπέροχο κριτικό απόφθεγμα: «Εμπιστεύσου τον μύθο, όχι τον καλλιτέχνη». Ο Αντερσεν μας είπε ότι οι ιστορίες του ήταν η ιστορία της ζωής του και οι κριτικοί και βιογράφοι του σε μεγάλο βαθμό τον ακολουθούν σε αυτό. Εγώ ωστόσο είμαι δύσπιστος. Οπως συμβαίνει και με τον Γουίτμαν, το έργο του Αντερσεν μοιάζει εύκολο αλλά αποδεικνύεται δύσκολο. Αυτό που τους συνδέει είναι η διαφυγή τους από τους φαινομενικούς σκοπούς τους. Ο Γουίτμαν αυτοανακηρυσσόταν ο ποιητής της δημοκρατίας, ωστόσο η ποίησή του είναι ερμητική και ελιτίστικη. Ο Αντερσεν επινόησε αυτό που οι δύο τελευταίοι αιώνες αποκαλούν «παιδική λογοτεχνία», εκτός όμως από κάποιες πρώιμες ιστορίες του δεν μπορεί να πει κανείς ότι απευθύνεται αποκλειστικά και μόνο σε παιδιά περισσότερο απ' ό,τι ο Γκόγκολ ή ο Κάφκα. Ο Αντερσεν μάλλον γράφει για εκπληκτικά έξυπνα παιδιά όλων των ηλικιών, από 9 ως 90 ετών.
Ενα από τα πιο αλλόκοτα και σπουδαία χαρίσματα του Αντερσεν είναι ότι οι ιστορίες του ζουν σε ένα ανιμιστικό σύμπαν, στο οποίο τα αντικείμενα δεν είναι απλά αντικείμενα. Κάθε δέντρο, θάμνος, ζώο, έπιπλο, ρούχο, έχει μια ανήσυχη ψυχή, φωνή, σεξουαλικές επιθυμίες, ανάγκη για κοινωνική άνοδο και τρόμο απέναντι στην προοπτική της εκμηδένισης. Τα εναλλασσόμενα επεισόδια μεγαλείου και κατάθλιψης στη ζωή του Αντερσεν απέχουν πολύ από αυτόν τον κόσμο της δημιουργίας του, όπου γοργόνες και βασίλισσες του χιονιού, κύκνοι και πελαργοί, παπάκια και έλατα, κολάρα και ζαρτιέρες, χιονάνθρωποι και ξύλινες νύμφες, μάγισσες και πονόδοντοι, όλα έχουν συνείδηση εξίσου ευρύχωρη, σκληρή και αδίστακτα διψασμένη για επιβίωση με τη δική μας.
* Προφήτης της εκμηδένισης
Φαινομενικά χριστιανός, ο Αντερσεν ουσιαστικά ήταν από την αρχή ένας ναρκισσευόμενος παγανιστής που λάτρευε τη Μοίρα, η οποία για αυτόν ήταν μια σαδιστική θεά που θα μπορούσαμε να την αποκαλέσουμε και Νέμεση. H μεγαλοφυΐα του στηρίζεται βαθιά σε έναν αρχαίο ανιμισμό, αρχαιότερο από τις «Χίλιες και μία νύχτες». Ο Σαίξπηρ, η πιο οικουμενική μεγαλοφυΐα, τον επηρέασε οπωσδήποτε με το «Ονειρο θερινής νυκτός». Ο κόσμος του παραμυθά από την Οντένσε είναι όμως πιο σκοτεινός και μοχθηρός.
Ο Αντερσεν ήταν σαν τον Μπλέικ και τον Γουίτμαν, οι οποίοι ζούσαν σε πραγματικότητες οι οποίες δεν είχαν άψυχα αντικείμενα αλλά ευαισθησίες σε κάθε χαλίκι και χορτάρι, σε κάθε βρύο επάνω σε ένα πέτρινο τοίχο. Αυτοί όμως ήταν προφήτες της αποκαλύψεως, που καλούσαν όλα τα πράγματα να ξαναπάρουν τη μορφή του ανθρώπου. Ο Αντερσεν, όπως ο συμπατριώτης του ο Αμλετ, είναι ο προφήτης της εκμηδένισης.
Μεταξύ των συγχρόνων του ο Αντερσεν μπορεί να τοποθετηθεί ανάμεσα στον Ντίκενς, ο οποίος έδιωξε τον Δανό όταν αυτός υπερέβη τη διάθεση φιλοξενίας του μένοντας στο σπίτι του πέντε εβδομάδες, και στον Τολστόι, ο οποίος λάτρευε την απλότητα και την αμεσότητα του αφηγηματικού ύφους του Αντερσεν. H θέση ανάμεσα στον Ντίκενς και στον Τολστόι θα κατέστρεφε οποιονδήποτε συγγραφέα μικρών αφηγημάτων, ο Αντερσεν όμως επιβιώνει, μακάρια ανέμελος σαν τον ανθεκτικότατο μολυβένιο στρατιώτη του.
Ο Ντίκενς και ο Τολστόι δεν είναι σκληροί, εκτός από τις περιπτώσεις στις οποίες η φύση και η ιστορία είναι σκληρές. Οι ονειροπολήσεις του Αντερσεν, ελεύθερες σε μεγάλο βαθμό από την ιστορία και τη φύση, είναι συχνά σκληρές, ακόμη και σαδιστικές, ίσως εξαιτίας ανδρόγυνων ορμέμφυτων. Στο έργο του Φρόιντ η προσπάθεια γίνεται για να απελευθερωθεί η σκέψη από το σεξουαλικό παρελθόν της ή από την παιδική σεξουαλική περιέργεια. Ο Αντερσεν, του οποίου η προσπάθεια ήταν να παραμείνει παιδί, αντλούσε από τις ενέργειες του σεξουαλικού παρελθόντος και έπαιρνε από αυτές τον καλλιτεχνικό του οίστρο.
Ο Αντερσεν επιδόθηκε διεθνώς και στην πατρίδα του στο φλερτ και, σαν τον Κίρκεγκαρντ, ήταν θεωρητικός της τέχνης της αποπλάνησης. Στην ουσία ωστόσο ήταν ένα μνημείο ναρκισσισμού. Οι δύο μεγάλοι συγγραφείς της χρυσής εποχής της Δανίας ήταν εγωμονομανείς. Ο πλοίαρχος Αχαμπ κυνηγάει μια λευκή φάλαινα, αντίθετα όμως από τον αμερικανό πρωταγωνιστή του «Μόμπι Ντικ» και οι δύο Δανοί είχαν την εξυπνάδα να μην προσπαθήσουν να πετάξουν το καμάκι, καταλαβαίνοντας ότι είχαν μπροστά τους τη σολιψιστική εικόνα τους.
Το σχόλιο για τους δυο Δανούς είναι το εξής: η λεπτή ευφυΐα του Κίρκεγκαρντ συναγωνίζεται τις ενοράσεις του Σοπενχάουερ, του Νίτσε και του Φρόιντ, ενώ μια αρχαία σοφία βγαλμένη από τον λαό συνεχίζεται στον Αντερσεν, ο οποίος θα πει και θα φανταστεί οτιδήποτε, προσπαθώντας ταυτόχρονα να αποφύγει ή να εξαλείψει τις πρακτικές συνέπειες των αφηγήσεών του.
Ο κ. Harold Bloom, κριτικός λογοτεχνίας και καθηγητής του Πανεπιστημίου Γέιλ, τιμήθηκε με το βραβείο Χανς Κρίστιαν Αντερσεν για το 2005.
.
(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΗΣ 24-04-2005)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου