ΤΟ QUEER ΜΑΣ ΤΣΙΡΚΟ - 6

  –Πότε το εγχώριο queer κίνημα αποσαφήνισε τον χαρακτήρα του;

Πέρα από τις πρώτες πολιτικές ομάδες, φανζίν και κινηματικούς χώρους (αυτόνομους, κατειλημμένους, κλπ), το queer στην Ελλάδα τροφοδοτήθηκε από την επίσκεψη της Judith Butler στην Αθήνα το 2009, τη μετάφραση του έργου της και τη διασπορά των ιδεών της μέσα από ένα περιβάλλον που καλλιέργησαν η Αθηνά Αθανασίου και άλλες σημαντικές διανοήτριες και ακαδημαϊκοί, οι οποίες έκτοτε αρθρώνουν συστηματικά λόγο πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Έξω από την ακαδημία, η συγκρότηση του queer λόγου και των συναφών πρακτικών επιταχύνθηκαν από τη δυσφορία που προκάλεσε η εισαγωγή του Athens Pride. Εκεί δημιουργήθηκε μια ανάγκη διάκρισης ανάμεσα σε φαινομενικά όμοιες αλλά κατά βάση πολύ διαφορετικές διεκδικήσεις.

Το queer αντιδιαστέλλεται με άλλα μορφώματα που διεκδικούν την ελευθερία δικαιωμάτων στη σεξουαλική επιλογή και το φύλο, ως προς τα ευρύτερα ιδεολογικά διακυβεύματα που θέτει. Συνοπτικά ας πούμε πως είναι ένα κίνημα πολιτικής χειραφέτησης που αρνείται την κοινωνική αναπαραγωγή των ετεροκανονικών δομών εξουσίας και καθορισμού των υποκειμένων. Υπό αυτή την έννοια είναι εξ ορισμού αντικαπιταλιστικό, αντιπατριαρχικό, αντιεθνικιστικό κλπ, κάτι που δεν ισχύει για άλλες ιστορικές μορφές έμφυλης και σεξουαλικής διεκδίκησης, δηλαδή το queer έχει έναν διευρυμένο ριζοσπαστικό χαρακτήρα.

  –Με αυτή την ευρεία προσέγγιση τι εκφράσεις queer μπορούμε να βρούμε στην εγχώρια τέχνη;

Αν δεχτούμε ότι το queer φέρει στον πυρήνα του το αίτημα του αλλόκοτου (μάλιστα ως το πιο ριζοσπαστικό στοιχείο του), τότε ο Σκαρίμπας είναι ο αδιαμφισβήτητος πρόδρομος του εγχώριου queer (σκόπιμα δεν το αποκαλώ ελληνικό). Υπάρχει το δικαίωμα στο αλλόκοτο λοιπόν που αρθρώνεται εδώ. Το δικαίωμα σε μια ρευστή ταυτότητα, ή πιθανώς σε μια ύπαρξη έξω από ταυτότητες, μια ύπαρξη ανισόρροπη, ενδεχομενική, συνεχώς μεταλλασσόμενη, ευάλωτη και μαζί επιθετική μέσα από την υπονόμευση που επιτελεί αυτή ακριβώς η ασταθής και συνεχώς διαφεύγουσα πορεία, η μη συναίνεση στην καθήλωση του νοήματος. Ίσως ο Μαριάμπας να είναι λοιπόν η πιο εξέχουσα και παραδειγματική μορφή queer που έχει να δείξει η ελληνόφωνη λογοτεχνία. Μιλώντας για τη σύγχρονη τέχνη, στα δυο άκρα του discourse που εκτυλίσσεται τώρα στην Αθήνα, βλέπω αφενός το επιτελεστικό ευφυολόγημα ή το acting out (ως φροϋδική εγγραφή τραύματος-επανάληψης) και αφετέρου την κλινική του αρχείου ή τον αποστειρωμένο τεκ-γοτθισμό, που ολισθαίνουν εξίσου σε μια -κάθε άλλο παρά queer-συστημική αναπαραγωγή. 

Υπό αυτήν την προοπτική, η πιο ενδιαφέρουσα καλλιτεχνική πρακτική που είδα έστω και λοξά μέσα από τη λογική του queer τα τελευταία χρόνια, είναι η έκθεση της Ελένης Μυλωνά «Το καταραμένο φίδι» στο Μουσείο Μπενάκη. Και αυτό γιατί ανακάτευε τα βαριά σημαίνοντα του Χατζιδάκι, του Μεγαλέξανδρου και του Καραγκιόζη με την Αραβική άνοιξη και τη μασκαράτα, όλα αυτά φορεμένα πάνω στο δέρμα μιας ώριμης καλλιτέχνιδας που, ίσως και λόγω ωριμότητας, αποτόλμησε να φτιάξει έναν εξωφρενικά χειραφετημένο επιτελεστικό ιστό. Η αντήχηση του παράτονου τραγουδιού της Μυλωνά μέσα στην αίθουσα του μουσείου με ακολουθεί ακόμα. (athinorama.gr)

Η Ευαγγελία Λεδάκη είναι επιμελήτρια εκθέσεων, κριτικός και διδακτορική ερευνήτρια στο Τμήμα Ανθρωπολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου.
Υπήρξε συνιδρύτρια του επιμελητικού project Radical Reading (2014-2016), ενώ έχει επιμεληθεί εκθέσεις στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Δελφών, τον Σύλλογο Ελλήνων Αρχαιολόγων, το Θέατρο Τέχνης, το Circuits and Currents και το Point Centre for Contemporary Art (Κύπρος).