ΤΟ ΑΠΕΝΑΝΤΙ ΠΕΖΟΔΡΟΜΙΟ: ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

24.2.15

ΤΟ ΒΛΕΜΜΑ ΤΟΥ ΚΑΒΑΦΗ

Το βλέμμα του Καβάφη

Ο φωτογράφος Γεράσιμος Νεόφυτος εμπνεύστηκε από τον μεγάλο ποιητή και συνέθεσε μια ασπρόμαυρη φωτογραφική αφήγηση με τίτλο «Καβάφης»

Π. Παπαδόπουλος (ΒΗΜΑgazino, 18-1-2015)
Ο Κωνσταντίνος Καβάφης είναι ίσως η μοναδική πνευματική προσωπικότητα του νεότερου ελληνισμού που όσο περνούν τα χρόνια και οι δεκαετίες από το φυσικό του τέλος (το 1933), τόσο ενισχύονται η δύναμη και η εμβέλεια της παρουσίας του. Εάν υποθέσουμε ότι το «Νόημα» είναι ένα υλικό που προσφέρεται στους ποιητές και στους λογοτέχνες όπως το μάρμαρο στους γλύπτες, τότε η σμίλευση που πέτυχε ο Καβάφης με τα εργαλεία του Λόγου οδήγησε σε δημιουργίες μπροστά στις οποίες ο ίδιος ο Λόγος δυσκολεύεται να εκφραστεί. Ο,τι και να πούμε για τον Καβάφη, πάντα θα γνωρίζουμε πως κάτι σημαντικό μάς διαφεύγει. Ισως γιατί κατόρθωσε να διατυπώσει νοήματα που λειτουργούν ταυτόχρονα κυριολεκτικά και μεταφορικά, ιστορικά και διαχρονικά, ρεαλιστικά και συμβολικά. Και κανείς βεβαίως δεν μπορεί να εξηγήσει το πώς ακριβώς κατάφερε κάτι τόσο ασύλληπτο από άποψη δυσκολίας.

Τα περισσότερα από τα αυστηρά επιλεγμένα από τον ίδιο 154 επίσημα ποιήματά του συγκροτούν και συνθέτουν μια ηθική βίου. Πρόκειται για την ηθική της ελευθερίας, για τον βίο του ελεύθερου ανθρώπου και τις «σταθερές» που μπορεί να τον ορίζουν. Εάν ξαναδιαβάσει κανείς τους δύο τόμους των Ποιημάτων (εκδ. Ικαρος), θα αντιληφθεί ότι ο Καβάφης συνειδητά συγκροτεί και συνθέτει όρους και αρχές ενός βίου με αλήθεια, θάρρος και αυτογνωσία πέρα από εποχές, θρησκείες και πολιτισμούς. Πρόκειται για την ποιητική του ατόμου που πασχίζει για να γνωρίσει τον εαυτό του και τον κόσμο και να αναγνωρίσει τις ψευδαισθήσεις και τις παγίδες των κάθε λογής εξουσιών, εξωτερικών ή εσωτερικευμένων, που τον προσδιορίζουν, τον διαμορφώνουν και τον οριοθετούν. Οι εικόνες και οι αισθήσεις των ποιημάτων (από τα λιγότερο γνωστά ως τα πιο εμβληματικά) λειτουργούν δραστικά στο ρεαλιστικό επίπεδο, αλλά επενεργούν ακόμη πιο καταλυτικά εάν τις προσεγγίσουμε μεταφορικά, εάν δηλαδή αναλογιστούμε τι μπορεί να σημαίνουν πέρα από την κυριολεξία τους.

Οι κάθε λογής εξουσίες, πολιτικές ή αισθητικές, οι κάθε λογής προκατασκευασμένες βεβαιότητες αμφισβητούνται ευθέως στο καβαφικό έργο και μάλιστα με έναν τρόπο σχεδόν οριστικό. Είναι αδύνατον να διαβάσεις την «Ιθάκη», το «Περιμένοντας τους Βαρβάρους» και τόσα άλλα ποιήματα (για να αναφέρουμε τα πλέον γνωστά) και να παραμείνεις το ίδιο ανυποψίαστος για τον εαυτό σου, για τους άλλους, για την κοινωνία, την πολιτεία, την εξουσία και τις καλά σχεδιασμένες παγίδες και πλάνες τους. Επίσης, ας παραδεχτούμε ότι για πολλούς η ανάγνωση του Καβάφη κάνει τους περισσότερους άλλους έλληνες και ξένους ποιητές (και ανάμεσά τους ακόμη και ορισμένα από τα μεγαλύτερα ονόματα...) να φαίνονται ρηχοί και μέτριοι αφού τα ποιήματά τους συγκρινόμενα με αυτά του Καβάφη αμέσως θυμίζουν μάλλον ξεχαρβαλωμένες αντίκες παρά διαχρονικά έργα λόγου.

Δεν είναι ανεξήγητο λοιπόν γιατί τόσοι αξιόλογοι καλλιτέχνες, Ελληνες και ξένοι, εμπνέονται διαρκώς από το έργο του Καβάφη. Ενας ακόμη εκ των «παθόντων» είναι ο φωτογράφος Γεράσιμος Νεόφυτος, πολυσχιδής, αναγνωρισμένος ως ένας από τους πιο επιτυχημένους δημιουργικούς διευθυντές στην ελληνική διαφήμιση των τελευταίων 30 ετών και ήδη γνωστός μας στο πεδίο της φωτογραφίας από την πολυσυζητημένη εργασία του για την ταινία «Νύφες» του Παντελή Βούλγαρη. Ο Νεόφυτος επέλεξε φωτογραφίες που έχει τραβήξει στην Ελλάδα, στην Αίγυπτο, στο Μαρόκο, στη Συρία και στον Λίβανο τα τελευταία 20 χρόνια και συνέθεσε μια ασπρόμαυρη «φωτογραφική αφήγηση» 226 σελίδων με τίτλο «Καβάφης» που κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ευρασία. Η ποιητική των βλεμμάτων και των σωμάτων «διαπλέκεται» με την αίσθηση της ιστορικότητας, την ισορροπία και τη συμμετρία, την επιθυμία και τη μελαγχολία, τη μοναχικότητα και την αυτογνωσία. Πρόκειται για μια διαλεκτική ανάμεσα στο Νόημα του Καβάφη και στη Νόηση του φωτογράφου που απέδωσε αυτό το συλλεκτικό λεύκωμα - μια τολμηρή και καλοζυγισμένη σπουδή στο ερώτημα: Πάνω σε ποιους, πού και πώς θα εστίαζε το βλέμμα του ο Καβάφης αν ταξίδευε στη Μεσόγειο του 1993, του 2003 ή του 2013;