Χρόνης ΜπότσογλουΕιπώθηκαν και λέγονται τα πάντα για τον Καβάφη. Η ζωή του μετριέται μέρα με τη μέρα, λεπτό με λεπτό, οι στίχοι του τέμνονται και ανατέμνονται, αριθμούνται και συμποσούνται, αναλύονται, βυθοσκοπούνται, υπολογίζεται το βάρος των σιωπών τους και η οξύτητα των επιφωνημάτων τους, οι συνηχήσεις και οι παρηχήσεις τους, το βαθύ τους νόημα, η απαράμιλλή τους τελειότητα ή η κάποια πεζολογία τους. Οι βιογράφοι του ερευνούν τη ζωή του, το οικογενειακό του περιβάλλον, τις σχέσεις με τ' αδέλφια του και τους γονείς του (ιδίως με τη μητέρα του), περιγράφουν την κοινωνική θέση, την άνοδο και την πτώση αυτής της οικογένειας, αναλύουν τον ιστορικό και κοινωνικό περίγυρο, τη θέση της ελληνικής παροικίας της Αλεξάνδρειας, προσπαθώντας να εντοπίσουν τους παράγοντες που διαμόρφωσαν τον ποιητή και να ιχνηλατήσουν τις αφετηρίες και τα βιώματα που έθρεψαν την ποίησή του. Εκείνο που παραλείπεται εσκεμμένα, που δεν ερευνάται και δεν εξετάζεται, που δεν τίθεται καν σαν ερώτημα, είναι το στοιχείο ακριβώς που θα φώτιζε και τον ποιητή και τα ποιήματά του, δίνοντάς τους την αληθινή τους διάσταση: το γιατί δηλαδή ο Καβάφης, κινούμενος μέσα στα γνωστά οικογενειακά και κοινωνικά πλαίσια, με την αστική αγωγή που είχε υποστεί και με τον χαρακτήρα που είχε διαμορφώσει, αποφασίζει κάποια μέρα συνειδητά να σπάσει το "φράγμα", ν' ανατρέψει τους κανόνες του παιχνιδιού που τον ήθελαν "διακριτικό" και "συγκρατημένο", και να μιλήσει ανοιχτά και θαραλλέα για μια ερωτική συμπεριφορά (τη δική του) που θεωτούνταν "ντροπιασμένη" και "περιφρονημένη". Κι ακόμα : γιατί θεώρησε αναγκαίο να εγκαταλείψει τον υπαινικτικό και καλυμμένο τρόπο έκφρασης τον οποίο χρησιμοποιούσε στα περισσότερα ποιήματά του (και που, σημειωτέον, γνώριζε από αισθητική άποψη ήταν πιο αποτελεσματικός), και να μιλήσει καθαρά και ξάστερα για τα "οράματά" του μέχρι το τέλος της ζωής του.
Για μας, η απόφαση αυτή (απόφαση του μεγάλου ΝΑΙ ή του μεγάλου ΟΧΙ), αποτελεί αυτό που θα λέγαμε - με τους σημερινούς όρους - πολιτική χειρονομία ή πρόκληση του Καβάφη προς την κοινωνία' και όχι μόνάχα προς την κοινωνία της Αλεξάνδρειας και της Ελλάδας, αλλά, με μια ιστορική προοπτική, και προς την κοινωνία της παγκόσμιας πατριαρχικής κοινότητας. Πρόκειται για μια απόφαση που έδωσε στην ποίησή του την ταυτότητά της και στον ίδιο την αξιοπρέπεια της τέχνης του και το πλατωνικό μυστικό της ακτινοβολίας της: να είναι αληθινή με τον εαυτό της. Για μας τα πράγματα είναι σαφή: "οι βουλές της ποιήσεως" του Καβάφη διαμορφώθηκαν ταυτόχρονα με τις βουλές της συνειδητοποιήσεώς του ως ομοφυλόφιλου. Κι αυτό πρέπει να έγινε στο διάστημα της δεύτερης εικοσαετίας της ζωής του όταν, μέσα από μια επώδυνη ασφαλώς αλλά και πείσμονα διαδικασία αποενοχοποίησης, με τη βοήθεια της γνώσης και της πείρας, φθάνει στο ποθητό σημείο να καταφάσκει τον εαυτό του σαν ομοφυλόφιλο και αποφασίζει να μιλήσει σαν ομοφυλόφιλος - σαν άτομο δηλαδή που δίνει μια πολιτική διάσταση στη διαφορετικότητά του, αφού πρώτα έχει κρίνει, σημασιολογήσει και απορρίψει την γύρω του κοινωνία και τα ήθη της, προσβλέποντας σε μια "τελειωτέρα".
[Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό ΑΜΦΙ το 1984, επαναδημοσίευση στο βιβλίο του Λουκά Θεοδωρακόπουλου : "Αμφί" και Απελευθέρωση (εκδ. Πολύχρωμος Πλανήτης) το 2005]
Για μας, η απόφαση αυτή (απόφαση του μεγάλου ΝΑΙ ή του μεγάλου ΟΧΙ), αποτελεί αυτό που θα λέγαμε - με τους σημερινούς όρους - πολιτική χειρονομία ή πρόκληση του Καβάφη προς την κοινωνία' και όχι μόνάχα προς την κοινωνία της Αλεξάνδρειας και της Ελλάδας, αλλά, με μια ιστορική προοπτική, και προς την κοινωνία της παγκόσμιας πατριαρχικής κοινότητας. Πρόκειται για μια απόφαση που έδωσε στην ποίησή του την ταυτότητά της και στον ίδιο την αξιοπρέπεια της τέχνης του και το πλατωνικό μυστικό της ακτινοβολίας της: να είναι αληθινή με τον εαυτό της. Για μας τα πράγματα είναι σαφή: "οι βουλές της ποιήσεως" του Καβάφη διαμορφώθηκαν ταυτόχρονα με τις βουλές της συνειδητοποιήσεώς του ως ομοφυλόφιλου. Κι αυτό πρέπει να έγινε στο διάστημα της δεύτερης εικοσαετίας της ζωής του όταν, μέσα από μια επώδυνη ασφαλώς αλλά και πείσμονα διαδικασία αποενοχοποίησης, με τη βοήθεια της γνώσης και της πείρας, φθάνει στο ποθητό σημείο να καταφάσκει τον εαυτό του σαν ομοφυλόφιλο και αποφασίζει να μιλήσει σαν ομοφυλόφιλος - σαν άτομο δηλαδή που δίνει μια πολιτική διάσταση στη διαφορετικότητά του, αφού πρώτα έχει κρίνει, σημασιολογήσει και απορρίψει την γύρω του κοινωνία και τα ήθη της, προσβλέποντας σε μια "τελειωτέρα".
[Πρώτη δημοσίευση στο περιοδικό ΑΜΦΙ το 1984, επαναδημοσίευση στο βιβλίο του Λουκά Θεοδωρακόπουλου : "Αμφί" και Απελευθέρωση (εκδ. Πολύχρωμος Πλανήτης) το 2005]
.
*******
.
Μετά το Γαλλικό Μάη του 1968 ακολούθησαν μια σειρά από απελευθερωτικά κινήματα, όπως το φεμινιστικό, και το φιλομόφυλο. Τα γεγονότα του Στόουνγουολ στη Νέα Υόρκη, το 1969, όταν οι εισβολείς αστυνομικοί εκδιώχθηκαν κακήν κακώς από ένα gay bar, δημιούργησαν μια σημαντική σε όγκο και ποιότητα συνειδητά ομοφυλόφιλη ποίηση. Μια έκρηξη σχεδόν που αιματοδότησε τα αμερικάνικα γράμματα πλουτίζοντάς τα με μια νέα θεματολογία. Οι νεαροί ποιητές της Αμερικής ανακάλυψαν τον Καβάφη και του απόδωσαν την τιμή που του πρέπει. Κάτι που δεν ξέρω αν με την ίδια αμεσότητα κι εντιμότητα έγινε στον ελληνικό χώρο, όπου όλοι οι ποιητές μας κάνουν το παν να εξασφαλίσουν προσωπεία κι ευφυείς αλλά εκ του ασφαλούς συσχετισμούς, ξεχνώντας το τίμιο παράδειγμα του Καβάφη της αμεσότητας και του ρίσκου. Η θεματολογία του Καβάφη ακόμη βρωμάει μπαρούτι. Ο νοών νοείτω.
Παρατίθεται ένα ποίημα του Ian Young από το βιβλίο Αμερικανική Ομοφυλόφιλη Ποίηση σε μετάφραση Ανδρέα Αγγελάκη:
Μετά το Γαλλικό Μάη του 1968 ακολούθησαν μια σειρά από απελευθερωτικά κινήματα, όπως το φεμινιστικό, και το φιλομόφυλο. Τα γεγονότα του Στόουνγουολ στη Νέα Υόρκη, το 1969, όταν οι εισβολείς αστυνομικοί εκδιώχθηκαν κακήν κακώς από ένα gay bar, δημιούργησαν μια σημαντική σε όγκο και ποιότητα συνειδητά ομοφυλόφιλη ποίηση. Μια έκρηξη σχεδόν που αιματοδότησε τα αμερικάνικα γράμματα πλουτίζοντάς τα με μια νέα θεματολογία. Οι νεαροί ποιητές της Αμερικής ανακάλυψαν τον Καβάφη και του απόδωσαν την τιμή που του πρέπει. Κάτι που δεν ξέρω αν με την ίδια αμεσότητα κι εντιμότητα έγινε στον ελληνικό χώρο, όπου όλοι οι ποιητές μας κάνουν το παν να εξασφαλίσουν προσωπεία κι ευφυείς αλλά εκ του ασφαλούς συσχετισμούς, ξεχνώντας το τίμιο παράδειγμα του Καβάφη της αμεσότητας και του ρίσκου. Η θεματολογία του Καβάφη ακόμη βρωμάει μπαρούτι. Ο νοών νοείτω.
Παρατίθεται ένα ποίημα του Ian Young από το βιβλίο Αμερικανική Ομοφυλόφιλη Ποίηση σε μετάφραση Ανδρέα Αγγελάκη:
.
«Για τον Κωνσταντίνο Καβάφη»
Διαβάζοντας το βιβλίο σου
Σε βλέπω τώρα
Πάλι στην Αλεξάνδρεια σου,
(γέρνοντας στη βιτρίνα ενός καταστήματος,
όπου το φως
πιάνει τη σκόνη κι αγγίζει τα χαρακτηριστικά ενός νέου μέσα.
Τον παρακολουθείς και βλέπεις την εικόνα σου
να διαθλάται μες στο τζάμι)
φεύγεις,
κι οι τελευταίες λέξεις ενός ποιήματος
σου έρχονται στο νου :
«Κατόπι - στην τελειωτέρα κοινωνία -
κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κ' ελεύθερα θα κάμει...»
Καμιά φορά,
θυμάμαι τις σιωπές μου,
το χαμένο χρόνο μου
τη γραμμή των καμένων κεριών
και, Καβάφη, απελπίζομαι μαζί σου,
κι ύστερα, καμιά φορά,
σκέφτομαι : αυτοί 'ναι οι καλύτεροι καιροί
εγώ 'μια κείνος.
Διαβάζοντας το βιβλίο σου
Σε βλέπω τώρα
Πάλι στην Αλεξάνδρεια σου,
(γέρνοντας στη βιτρίνα ενός καταστήματος,
όπου το φως
πιάνει τη σκόνη κι αγγίζει τα χαρακτηριστικά ενός νέου μέσα.
Τον παρακολουθείς και βλέπεις την εικόνα σου
να διαθλάται μες στο τζάμι)
φεύγεις,
κι οι τελευταίες λέξεις ενός ποιήματος
σου έρχονται στο νου :
«Κατόπι - στην τελειωτέρα κοινωνία -
κανένας άλλος καμωμένος σαν εμένα
βέβαια θα φανεί κ' ελεύθερα θα κάμει...»
Καμιά φορά,
θυμάμαι τις σιωπές μου,
το χαμένο χρόνο μου
τη γραμμή των καμένων κεριών
και, Καβάφη, απελπίζομαι μαζί σου,
κι ύστερα, καμιά φορά,
σκέφτομαι : αυτοί 'ναι οι καλύτεροι καιροί
εγώ 'μια κείνος.
.
ΑΝΔΡΕΑΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗΣ
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου