Πήλινος λύχνος με τη μορφή Ερωτα που κρατά θεατρικό προσωπείο.
250-300 μ.Χ. Αθήνα, Μουσείο Στοάς Αττάλου.
.
250-300 μ.Χ. Αθήνα, Μουσείο Στοάς Αττάλου.
.
«Ανοίγουμε» τη βεντάλια του έρωτα και της ζωής»
Ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νίκος Σταμπολίδης μάς «ξεναγεί» στην έκθεση «Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην Υστερη Αρχαιότητα
Αγγελική Κωττη (Έθνος, 28/11/2009)
«Κραταιά ως Θάνατος αγάπη» έγραφε ο (άγνωστος) ποιητής του Ασματος Ασμάτων. Και κραταιά ως Ζωή. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα αντίθετα (ή μήπως συμπληρωματικά;) κινείται η έκθεση «Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα» που θα λειτουργεί από τις 10 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μία ακόμη παραγωγή (υπερπαραγωγή ας την πούμε καλύτερα) του μουσείου που μας έχει συνηθίσει σε σπουδαία γεγονότα τα τελευταία χρόνια. Ο διευθυντής του Μουσείου, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, μας «ξεναγεί» σήμερα στο νέο εγχείρημά του.
«Είναι η δυσκολότερη έκθεση που έχουμε κάνει ποτέ», λέει στο «Εθνος άουτ» του «Εθνους της Κυριακής». «Γιατί, πέρα από το θέμα της, που είναι πανανθρώπινο και οικουμενικό, δεν θέλουμε ούτε να υπερβάλουμε ούτε και να χάσουμε την ισορροπία. Γι’ αυτό έχουμε τη βεντάλια ανοιγμένη σε όλες τις μοίρες για να παρουσιάσουμε αυτό το φαινόμενο που είναι η αρχή και το τέλος του κόσμου, της ζωής».
Οπως είναι γνωστό, δεν κάνετε ποτέ κάτι χωρίς να έχετε μια κεντρική ιδέα την οποία αναπτύσσετε διεξοδικά. Ποιο είναι το μήνυμα αυτής της έκθεσης λοιπόν;
Οταν δεν υπάρχει έρωτας, δεν υπάρχει και ζωή. Και το λέω με όλη την ευρύτητα της γκάμας της λέξης έρως, δηλαδή επιθυμία προς ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Μπορεί να ερωτευθώ και ένα πρόσωπο και πολλά πρόσωπα, και ένα είδος και πολλά είδη και μπορώ να ερωτευθώ και τη δουλειά μου και μια ιδέα και μια μάθηση όπως λέει ο Πλάτωνας και όλες τις μαθήσεις. Κυρίως, μπορεί να ερωτευθώ αυτό που κάνει το μυαλό μου να ανοίγει, την καρδιά μου, την ανθρώπινή μου φύση να ανοίγει. Ακόμη και τη φύση και ένα ηλιοβασίλεμα. Ολα αυτά τα αντιμετωπίζουμε με βάση την αρχαιότητα, από τον Ησίοδο, περίπου από το 700 π.Χ. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, τον τέταρτο μεταχριστιανικό αιώνα. Μέσα σε αυτούς τους 11 αιώνες υπάρχουν τα σπέρματα όλων των σκέψεων και όλων των δυνατοτήτων της ανθρώπινης φύσης.
Εχουμε μια εξέλιξη της έννοιας «έρως» στο πέρασμα αυτών των αιώνων;
Θα έλεγα ότι υπάρχουν εξάρσεις και βαθύνσεις. Στο πρώτο διάστημα της Ησιόδειας κοσμογονίας ο Ερως είναι μια γονιμοποιός αιτία, και ως τέτοια, στην αρχή δεν έχει πρόσωπο. Ακόμη και στις Θεσπιές, που είναι το κατεξοχήν ιερό του έρωτα στην κλασική και στην ελληνιστική Ελλάδα, η λατρεία του ήταν ανεικονική αρχικά.
Από εκεί και ύστερα όμως, ήδη στον Ησίοδο, αναφέρεται ως Κάλλιστος των Θεών, και οι λυρικοί ποιητές, όπως η Σαπφώ, τον προσωποποιούν και τον βάζουν να γίνεται παιδί της Αφροδίτης.
Ας δούμε ένα παράδειγμα, τα σφραγίσματα της Δήλου. Η Δήλος ήταν ένα ελεύθερο λιμάνι, η Σαγκάη της εποχής. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των σφραγισμάτων αυτών παρουσιάζονται ο έρωτας και η τύχη. Γι’ αυτό λέμε ότι δεν αλλάζουν τα πράγματα.
Αλλά, κατά την αρχαιότητα, φαίνεται πως υπήρχε ισορροπία. Αυτήν έχουμε χάσει. Οχι ότι δεν υπήρχε αγοραίος έρως. Οχι ότι δεν υπήρχε προσφορά και τότε. Ομως, δεν υπήρχε αυτό το απρόσωπο το σημερινό είτε μέσα από τις αγγελίες στις εφημερίδες είτε μέσα από την τηλεόραση και το Διαδίκτυο και κυρίως δεν υπήρχε η έννοια του εμπορίου επειδή η έννοια της ομορφιάς ήταν πολύ ισχυρότερη. Σήμερα έχουμε αναγάγει τον έρωτα σε σεξ. Δεν είναι αυτό.
Αναφέρεται σε ένα πήλινο ακροκέραμο με ερωτικό σύμπλεγμα, «από το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. στη Γέλα. Ενα πήλινο ακροκέραμο είναι η φάτσα ενός κτιρίου, είτε είναι αυτό δημόσιο είτε ιδιωτικό. Παρουσιάζει ερωτικό σύμπλεγμα. Οταν λοιπόν τέτοιες σκηνές υπήρχαν στη δημόσια θέα, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε συμπλέγματα ενοχών. Το έβλεπαν και οι μικροί. Δεν είχαν το στοιχείο του κρυμμένου, του απαγορευμένου, είχαν καθαρότερη σχέση ως προς το αναπαραγωγικό στοιχείο».
Εχουμε ενδείξεις ότι κάποια δεν ήταν σε κοινή θέα;
Εχουμε και τέτοια. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η αρχαία Ελλάδα είναι η κοιτίδα της Δημοκρατίας, αλλά κατά βάση είναι η ελεύθερη σκέψη. Εκεί λοιπόν που μπορεί να έχεις ένα ρεύμα υπέρ του αισθησιασμού, υπάρχει και ένα άλλο, αντίθετο ρεύμα, από φιλοσόφους, από κινήσεις πολιτών κ.ά. που είναι υπέρ της σεμνότητας, της αρετής.
Δηλαδή να ντύσουμε τα γυμνά αγάλματα;
Οχι με αυτή την έννοια. Τέτοιου είδους ανασχέσεις δεν είχαν οι αρχαίοι. Ομως, η αίσθηση της ελευθερίας άφηνε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Υπήρχε η πολιτεία, οι νόμοι της, αλλά όπως και σήμερα, πέρα από τους νόμους υπάρχουν και οι τάσεις των ανθρώπων, οι επιθυμίες τους, που κανένα νομοθετικό σύνολο και πλέγμα νομικό δεν μπορεί να ορίσει.
Το καταπληκτικό με αυτούς, που ξανά μας πηγαίνει στην ισορροπία, είναι ότι τα ρεύματα, οι τάσεις, συνυπήρχαν με την ελευθερία του λόγου και της σκέψης.
Ενώ ένας πολιτισμός της ανατολής και με το θεοκρατικό του στοιχείο θα το απέκοπτε αυτό, οι Ελληνες δεν το έκαναν. Μπορούσε επί ένα χρονικό διάστημα να κυριαρχήσει κάτι και αργότερα κάτι άλλο, μπορούσε στην ίδια πολιτεία ή σε διπλανές να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Αυτή είναι η γοητεία του αρχαίου πνεύματος και αυτός είναι και ο έρωτας ως αρχή της ζωής και όλων των αισθήσεων και των μαθήσεων μαζί κατά την αρχαιότητα. Και εμείς με αυτή την έκθεση αυτό προσπαθούμε να περάσουμε.
Ο κ. Σταμπολίδης σημειώνει πως η έκθεση έχει εννέα ενότητες, τις οποίες εμπνεύστηκαν «από τις εννέα σφαίρες του Σύμπαντος του Πλάτωνα, από τις εννέα μούσες κ.τ.λ.» Ξεκινούν με τον Ερωτα και την Αφροδίτη, συνεχίζουν με τους έρωτες θεών, με διάσημους έρωτες που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας, με βουκολικούς έρωτες, με αγοραίους κ.λπ. και τελειώνουν με φαλλικά σύμβολα και τελετουργίες. Σε ένα τμήμα, που θα στεγάζεται στον δεύτερο όροφο, θα επιτρέπεται η είσοδος στους άνω των 16 ετών.
«Κόκινη γραμμή»
Ξεκίνησαν την προετοιμασία το 2005 και η Ντόλη Γουλανδρή είχε αναγγείλει την έκθεση. Ομως, η ασθένεια και μετά η εκδημία της, τους σταμάτησαν προσωρινά. Η κακή οικονομική κατάσταση τους ανάγκασε να περικόψουν κατά ένα τρίτο τα αντικείμενα, αφού τα ασφάλιστρα είναι υπέρογκα. Ωστόσο, δεν πηγαίνουν πίσω από «μια κόκκινη γραμμή. Εμείς κάνουμε παραγωγές», τονίζει ο κ. Σταμπολίδης. «Δεν με ενδιαφέρει να κάνω φωτογραφικές εκθέσεις άρπα-κόλλα. Οι μεγάλες εκθέσεις πρέπει να είναι παραγωγή του μουσείου. Ετσι προχωράει η επιστήμη, έτσι προχωρούν τα πράγματα».
Ετσι, και με ασταμάτητα ξενύχτια. Κυριακή πρωί ήταν το ραντεβού μας και ο συνεργάτης του Γιώργος Τασούλας, με τον οποίο στήνουν την έκθεση, βρισκόταν κι εκείνος στο μουσείο. «Βλέπεις αυτούς τους καναπέδες; Είναι για να ξενυχτάνε αυτοί που δουλεύουν εδώ μέσα» κλείνει τη συζήτηση ο κ. Σταμπολίδης. Αν προλάβουν να απλώσουν για λίγο τα πόδια τους...
.
Ο διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νίκος Σταμπολίδης μάς «ξεναγεί» στην έκθεση «Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην Υστερη Αρχαιότητα
Αγγελική Κωττη (Έθνος, 28/11/2009)
«Κραταιά ως Θάνατος αγάπη» έγραφε ο (άγνωστος) ποιητής του Ασματος Ασμάτων. Και κραταιά ως Ζωή. Ανάμεσα σε αυτά τα δύο άκρα αντίθετα (ή μήπως συμπληρωματικά;) κινείται η έκθεση «Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα» που θα λειτουργεί από τις 10 Δεκεμβρίου στο Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης. Μία ακόμη παραγωγή (υπερπαραγωγή ας την πούμε καλύτερα) του μουσείου που μας έχει συνηθίσει σε σπουδαία γεγονότα τα τελευταία χρόνια. Ο διευθυντής του Μουσείου, καθηγητής Νίκος Σταμπολίδης, μας «ξεναγεί» σήμερα στο νέο εγχείρημά του.
«Είναι η δυσκολότερη έκθεση που έχουμε κάνει ποτέ», λέει στο «Εθνος άουτ» του «Εθνους της Κυριακής». «Γιατί, πέρα από το θέμα της, που είναι πανανθρώπινο και οικουμενικό, δεν θέλουμε ούτε να υπερβάλουμε ούτε και να χάσουμε την ισορροπία. Γι’ αυτό έχουμε τη βεντάλια ανοιγμένη σε όλες τις μοίρες για να παρουσιάσουμε αυτό το φαινόμενο που είναι η αρχή και το τέλος του κόσμου, της ζωής».
Οπως είναι γνωστό, δεν κάνετε ποτέ κάτι χωρίς να έχετε μια κεντρική ιδέα την οποία αναπτύσσετε διεξοδικά. Ποιο είναι το μήνυμα αυτής της έκθεσης λοιπόν;
Οταν δεν υπάρχει έρωτας, δεν υπάρχει και ζωή. Και το λέω με όλη την ευρύτητα της γκάμας της λέξης έρως, δηλαδή επιθυμία προς ένα συγκεκριμένο αντικείμενο. Μπορεί να ερωτευθώ και ένα πρόσωπο και πολλά πρόσωπα, και ένα είδος και πολλά είδη και μπορώ να ερωτευθώ και τη δουλειά μου και μια ιδέα και μια μάθηση όπως λέει ο Πλάτωνας και όλες τις μαθήσεις. Κυρίως, μπορεί να ερωτευθώ αυτό που κάνει το μυαλό μου να ανοίγει, την καρδιά μου, την ανθρώπινή μου φύση να ανοίγει. Ακόμη και τη φύση και ένα ηλιοβασίλεμα. Ολα αυτά τα αντιμετωπίζουμε με βάση την αρχαιότητα, από τον Ησίοδο, περίπου από το 700 π.Χ. μέχρι την ύστερη αρχαιότητα, τον τέταρτο μεταχριστιανικό αιώνα. Μέσα σε αυτούς τους 11 αιώνες υπάρχουν τα σπέρματα όλων των σκέψεων και όλων των δυνατοτήτων της ανθρώπινης φύσης.
Εχουμε μια εξέλιξη της έννοιας «έρως» στο πέρασμα αυτών των αιώνων;
Θα έλεγα ότι υπάρχουν εξάρσεις και βαθύνσεις. Στο πρώτο διάστημα της Ησιόδειας κοσμογονίας ο Ερως είναι μια γονιμοποιός αιτία, και ως τέτοια, στην αρχή δεν έχει πρόσωπο. Ακόμη και στις Θεσπιές, που είναι το κατεξοχήν ιερό του έρωτα στην κλασική και στην ελληνιστική Ελλάδα, η λατρεία του ήταν ανεικονική αρχικά.
Από εκεί και ύστερα όμως, ήδη στον Ησίοδο, αναφέρεται ως Κάλλιστος των Θεών, και οι λυρικοί ποιητές, όπως η Σαπφώ, τον προσωποποιούν και τον βάζουν να γίνεται παιδί της Αφροδίτης.
Ας δούμε ένα παράδειγμα, τα σφραγίσματα της Δήλου. Η Δήλος ήταν ένα ελεύθερο λιμάνι, η Σαγκάη της εποχής. Στο μεγαλύτερο ποσοστό των σφραγισμάτων αυτών παρουσιάζονται ο έρωτας και η τύχη. Γι’ αυτό λέμε ότι δεν αλλάζουν τα πράγματα.
Αλλά, κατά την αρχαιότητα, φαίνεται πως υπήρχε ισορροπία. Αυτήν έχουμε χάσει. Οχι ότι δεν υπήρχε αγοραίος έρως. Οχι ότι δεν υπήρχε προσφορά και τότε. Ομως, δεν υπήρχε αυτό το απρόσωπο το σημερινό είτε μέσα από τις αγγελίες στις εφημερίδες είτε μέσα από την τηλεόραση και το Διαδίκτυο και κυρίως δεν υπήρχε η έννοια του εμπορίου επειδή η έννοια της ομορφιάς ήταν πολύ ισχυρότερη. Σήμερα έχουμε αναγάγει τον έρωτα σε σεξ. Δεν είναι αυτό.
Αναφέρεται σε ένα πήλινο ακροκέραμο με ερωτικό σύμπλεγμα, «από το δεύτερο μισό του 6ου αιώνα π.Χ. στη Γέλα. Ενα πήλινο ακροκέραμο είναι η φάτσα ενός κτιρίου, είτε είναι αυτό δημόσιο είτε ιδιωτικό. Παρουσιάζει ερωτικό σύμπλεγμα. Οταν λοιπόν τέτοιες σκηνές υπήρχαν στη δημόσια θέα, αυτό σημαίνει ότι δεν έχουμε συμπλέγματα ενοχών. Το έβλεπαν και οι μικροί. Δεν είχαν το στοιχείο του κρυμμένου, του απαγορευμένου, είχαν καθαρότερη σχέση ως προς το αναπαραγωγικό στοιχείο».
Εχουμε ενδείξεις ότι κάποια δεν ήταν σε κοινή θέα;
Εχουμε και τέτοια. Δεν μπορεί να γίνει αλλιώς. Η αρχαία Ελλάδα είναι η κοιτίδα της Δημοκρατίας, αλλά κατά βάση είναι η ελεύθερη σκέψη. Εκεί λοιπόν που μπορεί να έχεις ένα ρεύμα υπέρ του αισθησιασμού, υπάρχει και ένα άλλο, αντίθετο ρεύμα, από φιλοσόφους, από κινήσεις πολιτών κ.ά. που είναι υπέρ της σεμνότητας, της αρετής.
Δηλαδή να ντύσουμε τα γυμνά αγάλματα;
Οχι με αυτή την έννοια. Τέτοιου είδους ανασχέσεις δεν είχαν οι αρχαίοι. Ομως, η αίσθηση της ελευθερίας άφηνε όλα τα λουλούδια να ανθίσουν. Υπήρχε η πολιτεία, οι νόμοι της, αλλά όπως και σήμερα, πέρα από τους νόμους υπάρχουν και οι τάσεις των ανθρώπων, οι επιθυμίες τους, που κανένα νομοθετικό σύνολο και πλέγμα νομικό δεν μπορεί να ορίσει.
Το καταπληκτικό με αυτούς, που ξανά μας πηγαίνει στην ισορροπία, είναι ότι τα ρεύματα, οι τάσεις, συνυπήρχαν με την ελευθερία του λόγου και της σκέψης.
Ενώ ένας πολιτισμός της ανατολής και με το θεοκρατικό του στοιχείο θα το απέκοπτε αυτό, οι Ελληνες δεν το έκαναν. Μπορούσε επί ένα χρονικό διάστημα να κυριαρχήσει κάτι και αργότερα κάτι άλλο, μπορούσε στην ίδια πολιτεία ή σε διπλανές να υπάρχουν διαφορετικές απόψεις. Αυτή είναι η γοητεία του αρχαίου πνεύματος και αυτός είναι και ο έρωτας ως αρχή της ζωής και όλων των αισθήσεων και των μαθήσεων μαζί κατά την αρχαιότητα. Και εμείς με αυτή την έκθεση αυτό προσπαθούμε να περάσουμε.
Ο κ. Σταμπολίδης σημειώνει πως η έκθεση έχει εννέα ενότητες, τις οποίες εμπνεύστηκαν «από τις εννέα σφαίρες του Σύμπαντος του Πλάτωνα, από τις εννέα μούσες κ.τ.λ.» Ξεκινούν με τον Ερωτα και την Αφροδίτη, συνεχίζουν με τους έρωτες θεών, με διάσημους έρωτες που άλλαξαν τον ρου της Ιστορίας, με βουκολικούς έρωτες, με αγοραίους κ.λπ. και τελειώνουν με φαλλικά σύμβολα και τελετουργίες. Σε ένα τμήμα, που θα στεγάζεται στον δεύτερο όροφο, θα επιτρέπεται η είσοδος στους άνω των 16 ετών.
«Κόκινη γραμμή»
Ξεκίνησαν την προετοιμασία το 2005 και η Ντόλη Γουλανδρή είχε αναγγείλει την έκθεση. Ομως, η ασθένεια και μετά η εκδημία της, τους σταμάτησαν προσωρινά. Η κακή οικονομική κατάσταση τους ανάγκασε να περικόψουν κατά ένα τρίτο τα αντικείμενα, αφού τα ασφάλιστρα είναι υπέρογκα. Ωστόσο, δεν πηγαίνουν πίσω από «μια κόκκινη γραμμή. Εμείς κάνουμε παραγωγές», τονίζει ο κ. Σταμπολίδης. «Δεν με ενδιαφέρει να κάνω φωτογραφικές εκθέσεις άρπα-κόλλα. Οι μεγάλες εκθέσεις πρέπει να είναι παραγωγή του μουσείου. Ετσι προχωράει η επιστήμη, έτσι προχωρούν τα πράγματα».
Ετσι, και με ασταμάτητα ξενύχτια. Κυριακή πρωί ήταν το ραντεβού μας και ο συνεργάτης του Γιώργος Τασούλας, με τον οποίο στήνουν την έκθεση, βρισκόταν κι εκείνος στο μουσείο. «Βλέπεις αυτούς τους καναπέδες; Είναι για να ξενυχτάνε αυτοί που δουλεύουν εδώ μέσα» κλείνει τη συζήτηση ο κ. Σταμπολίδης. Αν προλάβουν να απλώσουν για λίγο τα πόδια τους...
.
«Ερως: από τη Θεογονία του Ησιόδου στην ύστερη αρχαιότητα»
270 εκθέματα από 45 αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας, της Κύπρου, της Ιταλίας και της Γαλλίας.
10 Δεκεμβρίου 2009-6 Απριλίου 2010
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου, Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1.
Ωρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο 10.00 π.μ. - 5.00 μ.μ. Πέμπτη 10.00 π.μ. - 8.00 μ.μ. Κυριακή 11.00 π.μ. - 5.00 μ.μ.
Πληροφορίες: Τηλ.: 210-7228321-3, www.cycladic.gr
270 εκθέματα από 45 αρχαιολογικά μουσεία της Ελλάδας, της Κύπρου, της Ιταλίας και της Γαλλίας.
10 Δεκεμβρίου 2009-6 Απριλίου 2010
Μουσείο Κυκλαδικής Τέχνης, Μέγαρο Σταθάτου, Βασ. Σοφίας και Ηροδότου 1.
Ωρες λειτουργίας: Δευτέρα, Τετάρτη, Παρασκευή, Σάββατο 10.00 π.μ. - 5.00 μ.μ. Πέμπτη 10.00 π.μ. - 8.00 μ.μ. Κυριακή 11.00 π.μ. - 5.00 μ.μ.
Πληροφορίες: Τηλ.: 210-7228321-3, www.cycladic.gr
"Αλλά, κατά την αρχαιότητα, φαίνεται πως υπήρχε ισορροπία. Αυτήν έχουμε χάσει. Οχι ότι δεν υπήρχε αγοραίος έρως. Οχι ότι δεν υπήρχε προσφορά και τότε. Ομως, δεν υπήρχε αυτό το απρόσωπο το σημερινό είτε μέσα από τις αγγελίες στις εφημερίδες είτε μέσα από την τηλεόραση και το Διαδίκτυο και κυρίως δεν υπήρχε η έννοια του εμπορίου επειδή η έννοια της ομορφιάς ήταν πολύ ισχυρότερη. Σήμερα έχουμε αναγάγει τον έρωτα σε σεξ. Δεν είναι αυτό."
ΑπάντησηΔιαγραφήΥπήρχε αγοραίος έρωτας, αλλά δεν υπήρχε εμπόριο (το εμπόριο νεαρών και όμορφων σκλάβων δεν πιάνεται άραγε;) "Επειδή η έννοια της ομορφιάς ήταν πολύ ισχυρότερη" (πώς μετριέται αυτό; στην κλίμακα ρίχτερ;). Ενώ σήμερα "έχουμε αναγάγει τον έρωτα σε σεξ" (φταίει το ίντερνετ και οι ανώνυμες αγγελίες)
Τί να πρωτοσχολιάσει κανείς: την απολογητική διάθεση των διοργανωτών της έκθεσης, την ηθικολογία ή την εξιδανίκευση του παρελθόντος;