.
Η ποινή στο ρωμαϊκό δίκαιο της βυζαντινής περιόδου είναι κυρίως πράξη ανταποδοτική για την αποκατάσταση της έννομης τάξης και έτσι παρέμεινε ως το τέλος της αυτοκρατορίας, παρά τις παρεμβάσεις της εκκλησίας δια στόματος Βασιλείου Καισαρείας και την προβολή του σκοπού της ποινής στην Εκλογή των Ισαύρων. Στη βάση της ποινικής δίωξης βρισκόταν η αρχή της υπαιτιότητας, δηλαδή της ψυχικής σχέσης του δράστη με την πράξη του, ως αποτέλεσμα νοητικής και συναισθηματικής ωρίμανσης. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο τα παιδιά κρινόμενα κατά περίπτωσιν –και εδώ αναδεικνύεται ίσως ο περιπτωσιολογικός χαρακτήρας του βυζαντινού δίκαιου- ετύγχαναν ιδιαίτερης μεταχείρισης, όπως και οι ψυχικά ασθενείς μετά τον 9ο αιώνα.
Η ποινή στο ρωμαϊκό δίκαιο της βυζαντινής περιόδου είναι κυρίως πράξη ανταποδοτική για την αποκατάσταση της έννομης τάξης και έτσι παρέμεινε ως το τέλος της αυτοκρατορίας, παρά τις παρεμβάσεις της εκκλησίας δια στόματος Βασιλείου Καισαρείας και την προβολή του σκοπού της ποινής στην Εκλογή των Ισαύρων. Στη βάση της ποινικής δίωξης βρισκόταν η αρχή της υπαιτιότητας, δηλαδή της ψυχικής σχέσης του δράστη με την πράξη του, ως αποτέλεσμα νοητικής και συναισθηματικής ωρίμανσης. Αυτός είναι πιθανώς ο λόγος για τον οποίο τα παιδιά κρινόμενα κατά περίπτωσιν –και εδώ αναδεικνύεται ίσως ο περιπτωσιολογικός χαρακτήρας του βυζαντινού δίκαιου- ετύγχαναν ιδιαίτερης μεταχείρισης, όπως και οι ψυχικά ασθενείς μετά τον 9ο αιώνα.
Οι ποινές που εφήρμοζε το βυζαντινό δίκαιο ως φυσική συνέχεια των ποινών του ρωμαϊκού δικαίου περιελάμβαναν τη θανάτωση, τον εξανδραποδισμό, τον ακρωτηριασμό, το σωματικό κολασμό, την κουρά, τη διαπόμπευση, την εξορία, τη δήμευση. Εκτός από την ηθική απαξία και την οικονομική εξαθλίωση που συνεπάγονταν ποινές όπως αυτή της κουράς, της εξορίας και της δήμευσης των περιουσιακών στοιχείων, παρατηρείται μια καταφανής αγριότητα στις περιπτώσεις της θανατικής ποινής, της διαπόμπευσης και του ακρωτηριασμού και του σωματικού κολασμού.
.
Κ. Καλογερόπουλος: Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο (archive.gr)
Κ. Καλογερόπουλος: Έγκλημα και Τιμωρία στο Βυζάντιο (archive.gr)
.
Οι ερωτικές σχέσεις ανάμεσα σε πρόσωπα αρσενικού φύλου δεν ήταν ηθικά αδιάφορες για τους Ρωμαίους, γι' αυτό και οι σχετικές πράξεις διώκονταν σύμφωνα με την έκτακτη διαδικασία. Εντονότερη μορφή πήρε όμως ή δίωξη γύρω στα μέσα του 4ου αιώνα. Όταν με νόμο του αυτοκράτορα Κωνσταντίου προβλέφθηκε η ποινή της θανάτωσης με ξίφος Σ' αυτή την απότομη σκλήρυνση της έννομης τάξης ίσως δεν είναι αμέτοχη και η 'Εκκλησία. Η διάταξη αυτή τηρήθηκε σε ισχύ πολλούς αιώνες, τουλάχιστον τυπικά, γιατί στην πράξη κατά τις ιστορικές μαρτυρίες, οι ένοχοι δε θανατώνονταν, αλλά τους επιβαλλόταν η ποινή της «καυλοτομής», δηλαδή της αποκοπής του πέους, πιθανότατα κάτω από την επίδραση μιας ιδέας ειδικής πρόληψης (…)
Στη νομοθεσία των Ισαύρων διατηρείται η θανατική ποινή — περιέργως, γιατί η Εκλογή είναι το κατεξοχήν νομοθέτημα πού σε πολλά εγκλήματα έχει αντικαταστήσει τη θανατική ποινή με ποινές ακρωτηριασμού — λαμβάνεται όμως πρόνοια για τα ανήλικα θύματα των παιδεραστών, που χωρίς την ειδική ρύθμιση θάπρεπε κι αυτό να υποστούν την ίδια ποινή. Έτσι, κάτω από τα 12 χρόνια εισάγει η νομοθεσία αμάχητο τεκμήριο για έλλειψη διάκρισης. Η ειδική αυτή μεταχείριση διατηρήθηκε (με μικρές διαφοροποιήσεις ως προς την ηλικία) και στις επόμενες δεκαετίες, ακόμη και στη νομοθεσία των Μακεδόνων.
Το πολιτειακό ποινικό δίκαιο δεν προσδιορίζει από ποιο σημείο των ερωτικών σχέσεων αρχίζει η ποινική ευθύνη των υπαιτίων. Τα σχετικά κείμενα εκφράζονται γενικά με τη χρησιμοποίηση όρων, όπως «ο ποιών» καί «ο πάσχων» ή «ο υπομένων», που μάλλον δικαιολογούν την υπόθεση, ότι ο νομοθέτης προϋποθέτει πλήρη διενέργεια τής γενετήσιας πράξης
Το κανονικό δίκαιο προχωρεί αντίθετα σε λεπτότερες διακρίσεις. Έτσι διαφοροποιείται η μεταχείριση αυτού που «Εις τους μηρούς την ροήν εδέξατο» από αυτόν, του όποιου «ερράγη τό σκεύος». Ενδιαφέρον τέλος είναι ότι οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις ανάμεσα σε γυναίκες δεν κρίθηκαν από τον πολιτειακό νομοθέτη ποινικά αξιόλογες, έτσι ώστε διατάξεις αφιερωμένες στην πρόβλεψη αυτών των πράξεων βρίσκουμε μόνο στο κανονικό δίκαιο.
Σπύρος Τρωιάνος: Η ερωτική ζωή των βυζαντινών μέσα από το ποινικό τους δίκαιο (περ. Αρχαιολογία, 10/1984)
Οι ποινές για τις λεσβιακές δραστηριότητες –παρ’ ότι σπάνιες- στοχεύουν κυρίως στις μοναχές και είναι εκπληκτικά ήπιες: υπήρχε μια δωδεκαετής ποινή στο εκκλησιαστικό Δίκαιο για γυναίκες που έκαναν έρωτα χωρίς άντρες, κάτι το οποίο ήταν πιο σοβαρό από τον αυνανισμό (μαλακία), λιγότερο σοβαρό όμως από τις αντρικές ομοφυλοφιλικές δραστηριότητες (την πρωκτική συνουσία: αρσενοκοιτίας). Η εκκλησιαστική ποινή ήταν ογδόντα ημέρες για τις γυναίκες που αυνανίζονταν μαζί. Αν το έκανε η μια μοναχή στην άλλη, τότε η ποινή ήταν περιορισμός με νερό και ψωμί για τριάντα οκτώ μέρες. Αν μια μοναχή κοιμόταν με μιαν άλλη, τότε η ποινή ήταν σαράντα ημέρες. Αν δυο μοναχές κοιμόντουσαν μαζί και η μια χάιδευε τα στήθη της άλλης και την «καβαλούσε», τότε επιβαλλόταν ποινή σαράντα ημερών, συν εκατό μέρες μετάνοιας και για τις δυο, αν όμως υπήρχαν «υγρά» τότε η ποινή ήταν δυο έτη.
Τζων Μπόσγουελ: Γάμοι μεταξύ ανδρών. Οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα, Ρώμη και μεσαιωνική Ευρώπη (Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 2004)
Στη νομοθεσία των Ισαύρων διατηρείται η θανατική ποινή — περιέργως, γιατί η Εκλογή είναι το κατεξοχήν νομοθέτημα πού σε πολλά εγκλήματα έχει αντικαταστήσει τη θανατική ποινή με ποινές ακρωτηριασμού — λαμβάνεται όμως πρόνοια για τα ανήλικα θύματα των παιδεραστών, που χωρίς την ειδική ρύθμιση θάπρεπε κι αυτό να υποστούν την ίδια ποινή. Έτσι, κάτω από τα 12 χρόνια εισάγει η νομοθεσία αμάχητο τεκμήριο για έλλειψη διάκρισης. Η ειδική αυτή μεταχείριση διατηρήθηκε (με μικρές διαφοροποιήσεις ως προς την ηλικία) και στις επόμενες δεκαετίες, ακόμη και στη νομοθεσία των Μακεδόνων.
Το πολιτειακό ποινικό δίκαιο δεν προσδιορίζει από ποιο σημείο των ερωτικών σχέσεων αρχίζει η ποινική ευθύνη των υπαιτίων. Τα σχετικά κείμενα εκφράζονται γενικά με τη χρησιμοποίηση όρων, όπως «ο ποιών» καί «ο πάσχων» ή «ο υπομένων», που μάλλον δικαιολογούν την υπόθεση, ότι ο νομοθέτης προϋποθέτει πλήρη διενέργεια τής γενετήσιας πράξης
Το κανονικό δίκαιο προχωρεί αντίθετα σε λεπτότερες διακρίσεις. Έτσι διαφοροποιείται η μεταχείριση αυτού που «Εις τους μηρούς την ροήν εδέξατο» από αυτόν, του όποιου «ερράγη τό σκεύος». Ενδιαφέρον τέλος είναι ότι οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις ανάμεσα σε γυναίκες δεν κρίθηκαν από τον πολιτειακό νομοθέτη ποινικά αξιόλογες, έτσι ώστε διατάξεις αφιερωμένες στην πρόβλεψη αυτών των πράξεων βρίσκουμε μόνο στο κανονικό δίκαιο.
Σπύρος Τρωιάνος: Η ερωτική ζωή των βυζαντινών μέσα από το ποινικό τους δίκαιο (περ. Αρχαιολογία, 10/1984)
Οι ποινές για τις λεσβιακές δραστηριότητες –παρ’ ότι σπάνιες- στοχεύουν κυρίως στις μοναχές και είναι εκπληκτικά ήπιες: υπήρχε μια δωδεκαετής ποινή στο εκκλησιαστικό Δίκαιο για γυναίκες που έκαναν έρωτα χωρίς άντρες, κάτι το οποίο ήταν πιο σοβαρό από τον αυνανισμό (μαλακία), λιγότερο σοβαρό όμως από τις αντρικές ομοφυλοφιλικές δραστηριότητες (την πρωκτική συνουσία: αρσενοκοιτίας). Η εκκλησιαστική ποινή ήταν ογδόντα ημέρες για τις γυναίκες που αυνανίζονταν μαζί. Αν το έκανε η μια μοναχή στην άλλη, τότε η ποινή ήταν περιορισμός με νερό και ψωμί για τριάντα οκτώ μέρες. Αν μια μοναχή κοιμόταν με μιαν άλλη, τότε η ποινή ήταν σαράντα ημέρες. Αν δυο μοναχές κοιμόντουσαν μαζί και η μια χάιδευε τα στήθη της άλλης και την «καβαλούσε», τότε επιβαλλόταν ποινή σαράντα ημερών, συν εκατό μέρες μετάνοιας και για τις δυο, αν όμως υπήρχαν «υγρά» τότε η ποινή ήταν δυο έτη.
Τζων Μπόσγουελ: Γάμοι μεταξύ ανδρών. Οι ομοφυλοφιλικές σχέσεις στην αρχαία Ελλάδα, Ρώμη και μεσαιωνική Ευρώπη (Σ. Ι. Ζαχαρόπουλος, 2004)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου