António Botto
.
Ο António Botto γεννήθηκε το 1897 και στις σελίδες της πορτογαλικής λογοτεχνίας θα τον βρείτε, αν τον βρείτε, καταχωρημένο στο κίνημα του «Ορφικού Μοντερνισμού». Όμως μην κοροϊδευόμαστε. Την εποχή εκείνη χρησιμοποιούσαν συνήθως τους όρους ορφικός, εστέτ, δανδής, ελληνικός κλπ για να ονοματίσουν με κομψό τρόπο το ακατανόμαστο. Ότι δηλαδή ο συγγραφέας ήταν ομοφυλόφιλος και έγραφε σε κώδικα. Που σημαίνει ότι οι «μυημένοι» αναγνώστες μπορούσαν να διαβάσουν τα έργα του σε ένα δεύτερο επίπεδο ως ομοερωτικά, κάτι που και πραγματικά ήταν.
Ο Botto, ωστόσο, υπήρξε κάτι περισσότερο από έναν ποιητή που θα υμνούσε συμβολικά την ανδρική ομορφιά και θα έγραφε μεταφορικούς στίχους για τη φιλία των ανδρών. Τολμηρός στην προσωπική του ζωή, μόνιμος θαμώνας των κακόφημων τότε καταγωγίων με fados, σε διαρκή σύγκρουση με την εξουσία και με μια αναρχική διάθεση να κραυγάσει τη σεξουαλικότητά του καταφέρνει να δώσει με τα ποιήματά του φωνή σε όλους εκείνους τους ομοίους του που δεν είχαν. Χωρίς ενοχικότητα, χωρίς αίσθηση περιθωριακότητας καταφάσκει περήφανα στην αλήθεια του έρωτά του, έστω κι αν με τα χρόνια αυτός μοιάζει να τον απογοητεύει και τον πληγώνει.
Το πιο γνωστό του έργο, η συλλογή ποιημάτων Canções, προκαλεί το 1922 ένα πραγματικό σκάνδαλο. Είναι τότε ακριβώς που σε υπεράσπισή του γράφει ο Πεσσόα το δοκίμιο που φιλοξενήσαμε χθες και στο οποίο μάλλον από τυπογραφική αβλεψία του εκδοτικού οίκου εμφανίζεται η χρονολογία 1932, ενώ και άλλοι ομοφυλόφιλοι πορτογάλοι συγγραφείς της εποχής τάσσονται στο πλευρό του, όπως ο Raul Leal με το πασίγνωστο έργο του Sodoma Divinizada, μια εξαιρετικά επιθετική απολογία της ομοερωτικής λογοτεχνίας. Η κατάσταση δείχνει να ξεφεύγει από μια απλή λογοτεχνική πολεμική και το 1923 τα βιβλία του Botto, του Leal, της Teixeira και άλλων «συγγραφέων των Σοδόμων» κατάσχονται από την πορτογαλική κυβέρνηση και καίγονται δημοσία στην Baixa, την κεντρική πλατεία της Λισαβόνας.
Ο Botto, παρ' όλα αυτά, θα συνεχίσει απτόητος τη σύγκρουσή του με την ετεροσεξιστική κριτική, τις κοινωνικές προκαταλήψεις, την επαρχιακή αμάθεια, θα συνεχίσει να τραγουδάει με πάθος, ειρωνεία, οργή, χιούμορ και τρυφερότητα τις φαντασίες, τους πόθους και τις απογοητεύσεις του ασυμβίβαστου, έξω από τις τρέχουσες νόρμες έρωτα. Όμως το κλίμα βαραίνει όλο και περισσότερο, οι φωνές των συνοδοιπόρων του σωπαίνουν μια μια, μέχρι που κι αυτός θα αναγκαστεί να αυτοεξοριστεί στη Βραζιλία, όπου μόνος και ξεχασμένος θα πεθάνει σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα το 1959.
Για δεκαετίες ολόκληρες το έργο του μένει παντελώς λησμονημένο, κι ας είχαν γράψει θαυμαστικά γι’ αυτό ο Antonio Machado, ο Miguel de Unamuno, η Virginia Woolf, ο Luigi Pirandello, ο Stephan Zweig, ο Rudyard Kipling, ο Federico García Lorca, o Andre Gide, η Gabriela Mistral ο James Joyce, ο Paul Valery. Τελικά, μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε επιτέλους μια Ανθολογία των ποιημάτων του σε φθηνή έκδοση από έναν gay εκδοτικό οίκο της Λισαβόνας. Οι ομοφυλόφιλοι αναγνώστες έχουν πια την ευκαιρία να τον γνωρίσουν. Και – πιστέψτε με! – αξίζει τον κόπο.
Αν τώρα φαντάζεστε ότι όλα αυτά συνέβαιναν μόνο στην Πορτογαλία, επιτρέψτε μου στα επόμενα ποστ να ασχοληθούμε με κάποιες δικές μας, ελληνικές περιπτώσεις. Και μετά επιστρέφουμε και πάλι στην Ιβηρική. Βλέπετε, εκεί εκτός από το κάψιμο βιβλίων υπήρξαν ακόμη και δολοφονίες.
Ο António Botto γεννήθηκε το 1897 και στις σελίδες της πορτογαλικής λογοτεχνίας θα τον βρείτε, αν τον βρείτε, καταχωρημένο στο κίνημα του «Ορφικού Μοντερνισμού». Όμως μην κοροϊδευόμαστε. Την εποχή εκείνη χρησιμοποιούσαν συνήθως τους όρους ορφικός, εστέτ, δανδής, ελληνικός κλπ για να ονοματίσουν με κομψό τρόπο το ακατανόμαστο. Ότι δηλαδή ο συγγραφέας ήταν ομοφυλόφιλος και έγραφε σε κώδικα. Που σημαίνει ότι οι «μυημένοι» αναγνώστες μπορούσαν να διαβάσουν τα έργα του σε ένα δεύτερο επίπεδο ως ομοερωτικά, κάτι που και πραγματικά ήταν.
Ο Botto, ωστόσο, υπήρξε κάτι περισσότερο από έναν ποιητή που θα υμνούσε συμβολικά την ανδρική ομορφιά και θα έγραφε μεταφορικούς στίχους για τη φιλία των ανδρών. Τολμηρός στην προσωπική του ζωή, μόνιμος θαμώνας των κακόφημων τότε καταγωγίων με fados, σε διαρκή σύγκρουση με την εξουσία και με μια αναρχική διάθεση να κραυγάσει τη σεξουαλικότητά του καταφέρνει να δώσει με τα ποιήματά του φωνή σε όλους εκείνους τους ομοίους του που δεν είχαν. Χωρίς ενοχικότητα, χωρίς αίσθηση περιθωριακότητας καταφάσκει περήφανα στην αλήθεια του έρωτά του, έστω κι αν με τα χρόνια αυτός μοιάζει να τον απογοητεύει και τον πληγώνει.
Το πιο γνωστό του έργο, η συλλογή ποιημάτων Canções, προκαλεί το 1922 ένα πραγματικό σκάνδαλο. Είναι τότε ακριβώς που σε υπεράσπισή του γράφει ο Πεσσόα το δοκίμιο που φιλοξενήσαμε χθες και στο οποίο μάλλον από τυπογραφική αβλεψία του εκδοτικού οίκου εμφανίζεται η χρονολογία 1932, ενώ και άλλοι ομοφυλόφιλοι πορτογάλοι συγγραφείς της εποχής τάσσονται στο πλευρό του, όπως ο Raul Leal με το πασίγνωστο έργο του Sodoma Divinizada, μια εξαιρετικά επιθετική απολογία της ομοερωτικής λογοτεχνίας. Η κατάσταση δείχνει να ξεφεύγει από μια απλή λογοτεχνική πολεμική και το 1923 τα βιβλία του Botto, του Leal, της Teixeira και άλλων «συγγραφέων των Σοδόμων» κατάσχονται από την πορτογαλική κυβέρνηση και καίγονται δημοσία στην Baixa, την κεντρική πλατεία της Λισαβόνας.
Ο Botto, παρ' όλα αυτά, θα συνεχίσει απτόητος τη σύγκρουσή του με την ετεροσεξιστική κριτική, τις κοινωνικές προκαταλήψεις, την επαρχιακή αμάθεια, θα συνεχίσει να τραγουδάει με πάθος, ειρωνεία, οργή, χιούμορ και τρυφερότητα τις φαντασίες, τους πόθους και τις απογοητεύσεις του ασυμβίβαστου, έξω από τις τρέχουσες νόρμες έρωτα. Όμως το κλίμα βαραίνει όλο και περισσότερο, οι φωνές των συνοδοιπόρων του σωπαίνουν μια μια, μέχρι που κι αυτός θα αναγκαστεί να αυτοεξοριστεί στη Βραζιλία, όπου μόνος και ξεχασμένος θα πεθάνει σε ένα αυτοκινητιστικό ατύχημα το 1959.
Για δεκαετίες ολόκληρες το έργο του μένει παντελώς λησμονημένο, κι ας είχαν γράψει θαυμαστικά γι’ αυτό ο Antonio Machado, ο Miguel de Unamuno, η Virginia Woolf, ο Luigi Pirandello, ο Stephan Zweig, ο Rudyard Kipling, ο Federico García Lorca, o Andre Gide, η Gabriela Mistral ο James Joyce, ο Paul Valery. Τελικά, μόλις πρόσφατα κυκλοφόρησε επιτέλους μια Ανθολογία των ποιημάτων του σε φθηνή έκδοση από έναν gay εκδοτικό οίκο της Λισαβόνας. Οι ομοφυλόφιλοι αναγνώστες έχουν πια την ευκαιρία να τον γνωρίσουν. Και – πιστέψτε με! – αξίζει τον κόπο.
Αν τώρα φαντάζεστε ότι όλα αυτά συνέβαιναν μόνο στην Πορτογαλία, επιτρέψτε μου στα επόμενα ποστ να ασχοληθούμε με κάποιες δικές μας, ελληνικές περιπτώσεις. Και μετά επιστρέφουμε και πάλι στην Ιβηρική. Βλέπετε, εκεί εκτός από το κάψιμο βιβλίων υπήρξαν ακόμη και δολοφονίες.
Το γεγονός βέβαια ότι εκείνες τις δεκαετίες η Πορτογαλία ήταν υπό δικτατορία, υπερσυντηρητική, τα σημάδια της οποίας ακόμη τα βλέπω στην καθημερινή μου ζωή, είναι δευτερεύων ή μάλλον ανύπαρκτος παράγοντας στο δοκίμιό σας. Δεν είναι δυνατόν κάποιος τρίτος να κρίνει τον Botto χωρίς να ξέρει τι σημαίνει Estado Novo.
ΑπάντησηΔιαγραφήΠέρα από άλλες ανακρίβειες του ποστ, όπως ότι οι casas de fados ήταν περιθωριακές ή ότι η Baixa είναι πλατεία, ανακρίβειες μάλλον δευτερεύουσες, γράφετε πως επιτέλους οι ομοφυλόφιλοι αναγνώστες της Λισαβώνας θα γνωρίσουν τον Botto, προσπαθώντας να περάσετε την εντύπωση ότι η λογοκρισία (κρατική ή όχι) συνεχίζεται. Στη βιβλιοθήκη μου βέβαια έχω τις Canções του Botto, τον οποίο παρεπιπτόντως θεωρώ μετριότατο ποιητή, από την Editorial Presença, από τους μεγαλύτερους εκδοτικούς οίκους της χώρας. Έκδοση 1999.
Τέλος, το να λέτε πως ο Fernando Pessoa υπερασπίστηκε τον Botto με το κείμενο που ανεβάσατε πριν κάποιες μέρες μάλλον σημαίνει πως δεν το κατανοήσατε. Πρόκειται για ένα λεγόμενο ensaio crítico, στο οποίο ο Pessoa δεν υπερασπιζόταν απολύτως τίποτα αλλά έδινε την άποψή του για το έργο του Botto. Θετική προφανώς, μέσα στα όρια που έθεσε στην αρχή του δοκιμίου του. Επαναλαμβάνω πως το μόνο που ενώνει τον Pessoa με τον Botto περα από το σχεδόν άγνωστο κείμενό του Pessoa που ανεβάσατε, είναι μια συλλογή ποιημάτων στην οποία συνεργάστηκαν. Με την ίδια λογική ο Porfiry Petrovich και ο/η Erva Cidreira θα βγουν εραστές σε λίγες δεκαετίες, ποιός ξέρει.
Abraço.
Α ζητώ συγνώμη. Οι Canções εξεδόθησαν από τον εκδοτικό οίκο Olisipo (αρχαίο όνομα της Λισαβώνας), ο οποίος ανήκε στον Fernando Pessoa. Αυτό ομολογώ δεν το ήξερα, το έμαθα μόλις τώρα, μιλώντας για το θέμα με κάποια που ομολογουμένως ξέρει πολύ περισσότερα από εμένα για πορτογαλέζικη λογοτεχνία.
ΑπάντησηΔιαγραφήΤΩΡΑ μπορώ να πω πως δεν υπάρχει άλλη σύνδεση Pessoa / Blotto εκτός αν έχετε εσείς στα χέρια σας ερωτικές επιστολές! :-)
Εξαιρετικά ενδιαφέρον, ομολογώ ότι δεν ήξερα τον Μπόττο. Περιμένω με ανυπομονησία τα επόμενα ποστ.
ΑπάντησηΔιαγραφήποιηματάκι erva δεν έχουμε, έστω μια στροφή;
ΑπάντησηΔιαγραφήαρκετά ενδιαφέροννν....
ΑπάντησηΔιαγραφήΑυτό το σχόλιο αφαιρέθηκε από έναν διαχειριστή ιστολογίου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΔεν ξέρετε, Porfiry Petrovich, πόσο με στενοχωρεί να ανακαλύπτω ότι κείμενα που θεωρώ ιδιαιτέρως σαφή είναι τελικά επιδεκτικά τόσων παρανοήσεων. Γιατί βέβαια πουθενά δεν ανέφερα ή υπαινίχθηκα ότι ο Φερνάντο Πεσσόα και ο Αντόνιο Μπόττο υπήρξαν εραστές. Σίγουρα όμως η σχέση τους υπήρξε στενότερη από αυτήν που, άγνωστο γιατί, επιθυμείτε εσείς να αποδεχθείτε.
ΑπάντησηΔιαγραφήΟ Πεσσόα ήταν που μετέφρασε τα Canções στα αγγλικά, ρωτήστε και τη φίλη σας, ενώ ο Μπόττο τού αφιέρωσε το παρακάτω, εν πολλοίς αποκαλυπτικό σχετικά με όσα συζητάμε, ποίημα:
À memória de Fernando Pessoa
Se eu pudesse fazer com que viesses
Todos os dias, como antigamente,
Falar-me nessa lúcida visão -
Estranha, sensualíssima, mordente;
Se eu pudesse contar-te e tu me ouvisses,
Meu pobre e grande e genial artista,
O que tem sido a vida - esta boémia
Coberta de farrapos e de estrelas,
Tristíssima, pedante, e contrafeita,
Desde que estes meus olhos numa névoa
De lágrimas te viram num caixão;
Se eu pudesse, Fernando, e tu me ouvisses,
Voltávamos à mesma: Tu, lá onde
Os astros e as divinas madrugadas
Noivam na luz eterna de um sorriso;
E eu, por aqui, vadio de descrença
Tirando o meu chapéu aos homens de juízo...
Isto por cá vai indo como dantes;
O mesmo arremelgado idiotismo
Nuns senhores que tu já conhecias
- Autênticos patifes bem falantes...
E a mesma intriga: as horas, os minutos,
As noites sempre iguais, os mesmos dias,
Tudo igual! Acordando e adormecendo
Na mesma cor, do mesmo lado, sempre
O mesmo ar e em tudo a mesma posição
De condenados, hirtos, a viver -
Sem estímulo, sem fé, sem convicção...
Poetas, escutai-me. Transformemos
A nossa natural angústia de pensar -
Num cântico de sonho!, e junto dele,
Do camarada raro que lembramos,
Fiquemos uns momentos a cantar!
Και μια και μιλήσατε για ανακρίβειες, μου δίνετε την ευκαιρία να σας επισημάνω ότι το Estado Novo αρχίζει το 1933 κι εμείς βλέπουμε να καίγονται τα βιβλία των «συγγραφέων της λογοτεχνίας των Σοδόμων» δέκα χρόνια νωρίτερα.
Επίσης, η έκδοση του 1999 έρχεται 25 ολόκληρα χρόνια μετά την Επανάσταση των Γαρυφάλλων, ένα τέταρτο του αιώνα δηλαδή, παράλογα μεγάλο χρονικό διάστημα, ενώ για τον Leal, την Teixeira και άλλους τα πράγματα υπήρξαν ακόμη χειρότερα.
Θα συμφωνήσετε ότι εδώ δεν πρόκειται για «δευτερεύουσες» ανακρίβειες.
Σχετικά με το δοκίμιο του Πεσσόα, το ότι, όπως λέτε, είναι άγνωστο, μάλλον κάποιο λόγο είχαν όσοι φρόντισαν γι’ αυτό, δεν νομίζετε;
Τέλος, επειδή δεν είμαι σίγουρος για το τι εννοείτε με την τελευταία πρόταση του πρώτου σχολίου σας, να σας απαντήσω ότι κατ’ αρχήν δεν είμαι ποτέ αρνητικός σε προτάσεις που περιλαμβάνουν πορτογαλικά στο κρεβάτι. :)
Tifoeus: Σου έκανα τη χάρη για στίχους του Μπόττο, ε; Οκ, αστειεύομαι :)
Alex a: Γιατί να ξέρεις τον Μπόττο, όταν τον αγνοούνε οι ίδιοι οι Πορτογάλοι; Το κακό είναι ότι δεν γνωρίζουμε καν τους έλληνες ομοφυλόφιλους συγγραφείς του μεσοπολέμου. Θυμήσου τη Ντόρα Ροζέτη πέρσι και την «Ερωμένη της».
Good as you: Ελπίζω να παρακολουθήσεις και τη συνέχεια.
Καλημέρα. Δέχομαι φυσικά την κριτική σας, ιδιαίτερα σχετικά με τα περί Estado Novo. Φυσικά και ο Botto δημιούργησε πριν το Estado Novo. Το σχόλιό μου ήταν βιαστικό και αναφερόταν, βέβαια, στους λόγους για τους οποίους ο Botto ήταν (αν όχι είναι) άγνωστος. Αυτά παθαίνει κανείς όταν γράφει βιαστικά.
ΑπάντησηΔιαγραφήΕπίσης, πιάσατε το σχόλιό μου για το βιβλίο που έχω στη βιβλιοθήκη μου και αποδείξατε... τι; Δεν είπα ότι πρωτοεκδόθη το 99 ο Botto, μόνο ότι εκδόθηκε σίγουρα πριν το 2006 και σίγουρα από μεγάλο εκδοτικό οίκο. Επαναλαμβάνω ότι θεωρώ τον Botto μέτριο ποιητή ο οποίος δεν κρίνεται τόσο από την ποιότητα της γραφής του αλλά από το πλαίσιο στο οποίο κινείται. Δεν είναι δυνατόν, πιστεύω, να περιμένει κανείς ότι τα έργα ενός δευτερευόντος ποιητή μπορούν να βρίσκονται σε συνεχή έκδοση. Δεν πρόκειται για κάποια λογοκρισία, με άλλα λόγια. Απλά δεν πουλάει.
Τέλος, δεν έιμαι gay, αλλά αν κάποτε βρεθήτε Λισαβώνα θα χαρώ πολύ να πιώ έναν καφέ μαζί σας στο Chiado.
@artois: Προφανώς διαφωνούμε απλώς σε σημειολογικό επίπεδο. Δε νομίζω, τέλος, να πέρασα όρια κοσμιότητας στην απάντησή μου, και σίγουρα συμφωνώ με το ζουμί του ποστ. Ίσως πιστεύετε πως τα σχόλια θα έπρεπε να είναι ανοιχτά μόνο σε όσους συμφωνούν 100% με το εκάστοτε ποστ, δεν ξέρω.
Abraços de bom dia.
Λόρκα: «Ο Αντόνιο Μπόττο είναι ο Θεός της μοντέρνας ποίησης»
ΑπάντησηΔιαγραφήΤζόυς: «Ποιητής του έρωτα και του πάθους. Καλλιτέχνης εξόχως αθηναίος και ευφυής»
Ζίντ: «Βλέπω και αισθάνομαι το βιβλίο As Canções – το υπέρτατο μήνυμα ενός μοναδικού και ευφυούς ποιητή, προορισμένου να ανανεώσει τη μοντέρνα ποίηση με τα κηρύγματα των Ευαγγελίων ενός άλλου Θεού»
Βαλερύ: «Ξεχάστε τον Όμηρο και δείτε τον καινούργιο Ήλιο της ποίησης»
Αγαπητέ, Porfiry Petrovich, έχετε κάθε δικαίωμα να αξιολογείτε με σύγχρονα, ή ακόμη και αυστηρά προσωπικά, κριτήρια τον Μπότο. Δεν νομίζω όμως ότι υπάρχουν πολλοί πορτογάλοι ποιητές για τους οποίους να έχει εκφρασθεί τόσος θαυμασμός από τόσο σπουδαίους ομοτέχνους τους και μάλιστα της εποχής τους. Και η σιωπή που τον τυλίγει μόνο σε μια υπόρρητη λογοκρισία μπορεί να οφείλεται κατά τη γνώμη μου.
Το ότι είστε ετεροφυλόφιλος είναι προφανές και καθόλου δυσάρεστο. Είναι τόσο λίγοι οι ετεροφυλόφιλοι που κάνουν τον κόπο να επισκεφθούν αυτό το μπλογκ και ακόμη λιγότεροι εκείνοι που τολμούν να σχολιάσουν, που κανονικά θα έπρεπε να σας κεράσω κάτι.
Αν λοιπόν βρεθώ στη Λισαβόνα, ελπίζω να μου επιτρέψετε να κεράσω εγώ τον καφέ. :)
Αγαπητέ Erva,
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπράβο και ευχαριστίες για την έξοχη σειρά των ποστ. Με ενθουσιάζουν. Η συζήτηση ενδιαφέρουσα και λυπάμαι που εισέρχομαι με καθυστέρηση.
Αγαπητέ Porfiry Petrovich, αδυνατώ να κατανοησω τι ακριβώς υποστηρίζεις (νομίζω πως μπορούμε να χρησιμοποιούμε ενικό). Αν το πιάνω καλά, δείχνεις να πιστεύεις ότι ο Μπότο υπερτιμάται εδω μέσα, γιατί η ομοφυλοφιλία του προβάλλεται ως αίτιο της αποσιώπησης του έργου του, για την οποία εσύ μας λες ότι είναι απλώς η λήθη που αρμόζει σε έναν ελάσσονα ποιητή. Λες χαρακτηριστικά: «Επαναλαμβάνω ότι θεωρώ τον Botto μέτριο ποιητή ο οποίος δεν κρίνεται τόσο από την ποιότητα της γραφής του αλλά από το πλαίσιο στο οποίο κινείται. (...)Δεν πρόκειται για κάποια λογοκρισία, με άλλα λόγια. Απλά δεν πουλάει.» Για να το πω αλλιώς, η ένστασή σου είναι ότι ο Erva προσεγγίζει τον Μπότο μέσα από ένα πρίσμα «υπέρμετρα ομοφυλοφιλικό», το οποίο τον παραμορφώνει.
Το μόνο που μπορώ να πω επί του συγκεκριμένου είναι ότι τα παραθέματα του μπλογκερ με πείθουν ότι είχε τουλάχιστον κάποια αξιοπρόσεκτη αξία. Αποτίμηση της πσόσληψης της ποίησής του και των παραγόντων που τη διαμόρφωσαν δεν μπορώ να κάνω.
Θα προσπαθήσω απλώς να εξηγήσω τη θέση μου για την πρόσληψη των ομοφυλόφιλων ποιητών από κριτική και κοινό, η οποία είναι απλή: ζούμε σε έναν κόσμο όπου οι πλειοψηφίες πάντα αντιμετωπίζουν με τάσεις περιθωριοποιησης τις αποκλίσεις. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι το έργο των ομοφυλόφιλων δημιουργών πάντα, ήταν αντικείμενο είτε αποσιώπησης, είτε παραμόρφωσης. Για να χρησιμοποιήσω το εμβληματικό παράδειγμα του Αλεξανδρινού, τα σχολικά βιβλία περιείχαν πάντα τα λιγότερο ερωτικά ποιήματα του Καβάφη, ενώ η καθαρά ομοφυλοφιλική ματιά στο έργο του άργησε πάρα πολύ να γίνει κομμάτι της κριτικής του. Αυτό βέβαια συνέβαινε σε βαθμό ανάλογο με τη νοοτροπία της κάθε εποχής. Για τους συγχρόνους του Καβάφη και του Μπότο η ομοφυλοφιλία ήταν φρικώδης και ψυχοπαθολογική διαστροφή. Υπάρχουν λοιπόν αρκετοί λογοτέχνες που αξίζουν επαναξιολόγηση, για να γίνει πιο γνωστό το έργο τους, ή να ερμηνευθεί πιο σωστά χωρίς τα ταμπού που το παραμόρφωναν. Η εποχή είναι πια ώριμη για κάτι τέτοιο, και όποιος το απορρίψει σκέφτεται με τη λογική άλλων δεκαετιών.
Πάντα πρέπει όμως να πιάνουμε και την άλλη πλευρά, και θα τολμήσω να προσθέσω τα εξής: Οι μειονότητες που πασχίζουν να διεκδικήσουν την ισότιμη φωνή τους, είναι κάποτε πιθανό να φτάσουν σε υπερβολές. Αυτό ουσιαστικά νομίζω λέει ο Porfiry: ότι εμείς εδώ μέσα και γενικά η γκέι κριτική δίνουμε μεγαλύτερο βάρος σε γκέι ποιητές από ότι αξίζουν, με το επιχείρημα ότι λογοκρίθηκε το έργο τους, όπως στην περίπτωση του Μπότο. Ή ότι υπερτιμούμε το φιλομόφυλο στοιχείο στο έργο αναγνωρισμένων δημιουργών, όπως του Πεσόα. Δεν ξέρω αν για τους δυο αυτούς ποιητές έχει δίκιο ή άδικο. Όμως παραδέχομαι ότι υπάρχει αυτός ο κίνδυνος.
Όπως πάντα η αλήθεια είναι κάπου ενδιάμεσα. Το φιλομόφυλο κομμάτι κάθε δημιουργού πρέπει να φωτίζεται επαρκώς, όχι για να καταπιεί το έργο του, μα για να προσφέρει ένα συμπληρωματικό μονοπάτι για την πρόσληψή του. Η κριτική του αποτίμηση από την οπτική γωνία που προσφέρει η ερωτική του απόκλιση έρχεται να συμπληρώσει κομμάτια του παζλ, όχι να το ξαναχτίσει από την αρχή.
Θα επανέλθω. Συγνώμη για τη φλυαρία.
ΥΓ. Erva παίζεις με τον πόνο μας; Δεν ξέρουμε πορτογαλικά, τι μας το αράδιασες το ποίημα αμετάφραστο; Απαιτώ τη μετάφρασή του, πρόχειρη ή δουλεμένη, άμεσα! :)
@desiderius Μα είναι φυσικό σε ένα gay blog να δίνετε μεγαλύτερη αξία σε gay ποιητές από ότι το ευρύ κοινό. Εγώ έχω την άποψή μου για τον Botto την οποία εκφράζω στις απαντήσεις μου. Ο καθένας έχει τα βιώματά του και τα γούστα του και επομένως τις προτιμήσεις του, δεν πάω να πείσω κανέναν ότι ο Erva Cidreira είναι λάθος (εκτός εκεί που είναι, δηλαδή το ότι μόνο τώρα επανεκδόθη στην Πορτογαλία το έργο του). Επίσης μιας και ζω στη χώρα πάνω απο δεκαετία μπορώ να σχολιάσω κάποια πράγματα και από μια υποκειμενική οπτική γωνία η οποία ίσως λείπει στους υπόλοιπους φίλους. Θα κάνω, επίσης, τον κόπο να μεταφράσω το ποιήμα που εστάλθη όταν βρω λίγο χρόνο. Δε θα είναι έμμετρη μετάφραση βέβαια αλλά τουλάχιστον θα καταλάβεις.
ΑπάντησηΔιαγραφή@Erva Cidreira: Καλά, ο καφές κάνει 50 λεπτά στη Λισαβώνα, κερνάμε από έναν ο καθένας.
Θα επανέρθω αργότερα, ίσως αύριο, με τη μετάφραση εκτός αν με προλάβει κάποιος άλλος.
Αγαπητέ porfiry petrovich,
ΑπάντησηΔιαγραφήΦυσικά σε ένα γκέι μπλογκ δίνουμε μεγαλύτερη σημασία σε γκέι λογοτέχνες, όπως σ' ένα μπλογκ ποδοσφαιρόφιλων θα μιλήσουν περισσότερο για τη «Φανέλα με το Εννιά» ή το βιβλίο του Μονταλμπάν για το άθλημα. Ο Erva όμως έκανε απόπειρα γενικής επανεκτίμησης του Μπότο, και μίλησε γενικά για την πρόσληψή του, όχι μόνο από τους γκέι δηλαδή. Κι εσύ, αν κατάλαβα καλά, εκεί αντέδρασες. Να το πω αλλιώς, όσα λέω δεν έχουν να κάνουν με υποκειμενική γνώμη για τον ποιητή, μα για το ρόλο που παίζει η φιλομόφυλή του ταυτότητα στην αποτίμησή του.
Ας μου επιτραπεί να παραπέμψω όποιον ενδιαφέρεται στο ποστ που μόλις ανέβασα στο μπλογκ μου. Γράφτηκε ως προέκταση (και) της παρούσας συζήτησης και περιέχει κάποιες θέσεις μου για το νόημα της γκέι ταυτότητας, και των ταυτοτήτων γενικά.
Το θέμα είνα μεγάλο και δεν τελείωσε. Έχω αρκετά να γράψω για τον Καβάφη, μα ας ξημερώσει με το καλό η μέρα...
Περιμένω με λαχτάρα τη μετάφραση τη δική σου κι όποιου άλλου έχει την καλοσύνη.
Δηλαδή αν καταλαβαίνω καλά ενίστασαι επειδή κρίνω τον Botto ως ποιητή και όχι ως Gay ποιητη. Εγώ ενίσταμαι, από την άλλη, που υπερασπίζεσαι τον Botto και το έργο του χωρίς καν να περιμένεις την (κακή, ομολογουμένως) μετάφρασή μου. Ή για να το πω αλλιώς, εγώ διάβασα Botto στο πρωτότυπο και έχω μια γνώμη, δίκαιη ή άδικη δεν ξέρω, εσύ φίλε desiderius πώς μπορείς να κρίνεις ένα λογοτέχνη μόνο μέσα από τις επιλογές ζωής του;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι κάτι που ξεχνώ να γράψω κάθε φορά που αφήνω μήνυμα. Ο Botto κάθε άλλο από ξεχασμένος είναι στην Πορτογαλία. Η πόλη στην οποία γεννήθηκε (Abrantes) έχει δώσει το όνομά του στην κεντρική βιβλιοθήκη.
http://www.bmab.cm-abrantes.pt
Δυστυχώς δε θα μπορώ να στείλω τη μετάφραση σήμερα, αύριο κατά πάσα πιθανότητα, αν κανείς παρακολουθεί το ποστ.
Abraços.
Αγαπητέ porfiry petrovich,
ΑπάντησηΔιαγραφήΝομίζω δεν έπιασες σωστά τα σχόλιά μου. «Υπερασπίζεσαι τον Botto και το έργο του χωρίς καν να περιμένεις τη (...) μετάφρασή μου. (...) Φίλε desiderius πώς μπορείς να κρίνεις ένα λογοτέχνη μόνο μέσα από τις επιλογές ζωής του;» Απορώ πώς έβγαλες αυτά τα συμπεράσματα. Δεν υπερασπίζομαι βέβαια έναν ποιητή που αγνοώ˙ δεν είναι καν αυτός το θέμα μου. Τα σχόλιά μου είχαν να κάνουν με ένα ζήτημα που ένιωσα να αναδύεται από τη συζήτηση: αυτό της πρόσληψης των ομοφυλόφιλων ποιητών από γκέι και στρέιτ, του ρόλου της γκέι ταυτότητας στην αποτίμηση του έργου τους.
«Δηλαδή αν καταλαβαίνω καλά ενίστασαι επειδή κρίνω τον Botto ως ποιητή και όχι ως Gay ποιητη.» Όχι. Δεν ενίσταμαι για τίποτα. Απλώς επεσήμανα στο λόγο σου μια αδυναμία να δεχτείς την ομοφυλοφιλική οπτική γωνία ως συμπληρωματική για τη σωστή πρόσληψη ενός γκέι δημιουργού, αν κατάλαβα καλά.
Είναι ίσως μπερδεμένη η σκέψη μου. Θα προσπαθήσω να γίνω πιο σαφής, και στην ανάγκη υπεραπλουστευτικός. Είπε ο Erva: «Ο Μπότο ήταν ένας σπουδαίος ποιητής που αδικήθηκε και αποσιωπήθηκε λόγω της ομοφυλοφιλίας του.» Είπες εσύ: «Erva υπερτονίζεις την ομοφυλοφιλία στην αποτίμηση της κριτικής πρόσληψης του Μπότο. Ο Μπότο ξεχάστηκε γιατί δεν ήταν σπουδαίος ποιητής. Δίνεις γενικά παραπάνω σημασία απ’ όσο πρέπει στην γκέι ταυτότητα ποιητών σαν τον Μπότο και τον Πεσόα.» Ελπίζω να μην παρανοώ τα λόγια σου.
Τα σχόλιά μου προσπάθησαν να τονίσουν τη σημασία του μέτρου στην αξιολόγηση της γκέι ταυτότητας κατά την κριτική των ομοφυλόφιλων δημιουργών. Είναι ένα στοιχείο που δεν πρέπει να υπερτονίζεται. Δεν ξεχάστηκαν όλοι οι ομοφυλόφιλοι ποιητές μόνο επειδή ήταν ομοφυλόφιλοι: κάποιοι ξεχάστηκαν προφανώς γιατί ήταν κακοί ποιητές. Όμως είναι λάθος να υποτιμούμε το ρόλο της προκατάληψης της στρέιτ πλειοψηφίας εναντίον της καθιέρωσης της δημιουργίας γκέι λογοτεχνών. Εξίσου λάθος είναι να μη δεχόμαστε ότι η φιλομόφυλη ταυτότητά τους επηρέασε το έργο τους και αποτελεί ένα από τα ερμηνευτικά κλειδιά του. Ένα απο τα κλειδιά του, όχι το μόνο, στο οποίο πρέπει να δίνεται ανάλογα με την περίπτωση η σημασία που του αναλογεί, ούτε μεγαλύτερη ούτε μικρότερη. Φυσικά όσα λεω δεν έχουν καμιά σχέση με το συμπέρασμα ότι «υπερασπίζομαι έναν ποιητή μόνο λόγω της ομοφυλοφιλίας του». Επαναλαμβάνω ότι μιλάω γενικά και όχι για τους δυο πορτογάλους που δεν έχω διαβάσει σχεδόν καθόλου.
Ελπίζω να έγινα σαφέστερος. Ευχαριστώ για την υπομονή.
Erva, τι τα έβαλες τα πρόβατα να κόψουν τη συζήτηση και την αλληλουχία των προηγούμενων ποστ σου; Ενδιαφέρον θέμα, όμως μπορούσε να περιμένει γι’ αργότερα, ας σταθούμε ακόμα λίγο στη λογοτεχνία!
desiderius δεκτή η ανάλυση και όχι δεν παρανόησες καθόλου τα γραφόμενά μου. Το θέμα είναι πως δεν έχω τα απαραίτητα βιώματα για να κρίνω αν ο Botto είναι καλός gay ποιητής, θεωρώ όμως ότι έχω τα βιώματα για να κρίνω αν είναι καλός ποιητής.
ΑπάντησηΔιαγραφήΑνοίγω παρένθεση για να πω πως ακόμη και ο Pessoa ως gay ποιητή τον έκρινε τον Botto και όχι ως ποιητή.
Τον Botto τον θεωρώ περιφεριακό ποιητή και σίγουρα όχι στο ανάστημα άλλων πορτογαλόφωνων συγγραφέων, σε καμιά περίπτωση δεν διαγράφω, βέβαια, τη συμβολή του στα πορτογαλέζικα γράμματα.
Όσο για τη μετάφραση, δυστυχώς ποτέ δε θα έχω ώρα για να την κανω όπως πρέπει οπότε τη μεταφράζω πρόχειρα:
Στη μνήμη του Fernando Pessoa
Αν μπορούσα να κάνω κάτι για να ερχόσουν
Κάθε μέρα, όπως παλιά,
Να μου μιλήσεις μ'αυτή την ξεκάθαρη ματια -
Περίεργη, αισθησιακότατη, καυστική
Αν μπορούσα να σου διηγηθώ κι εσύ να με άκουγες
Φτωχέ μου και μεγάλε και λαμπρέ καλλιτέχνη
Τι έχει υπάρξει η ζωή - αυτή η αμέριμνη ζωή
Καλυμένη με κουρέλια και αστέρια,
Λυπημένη, εξηζητημένη και κάλπικη,
Από τότε που τα μάτια μου σε μια ομίχλη
Από δάκρυα σε είδαν σε ένα φέρετρο.
Αν μπορούσα, Fernando, κι εσύ με άκουγες,
Θα γυρνούσαμε έτσι κι αλλιώς: Εσύ εκεί όπου
Τα αστέρια και τα θεϊκά ξημερώματα
Ομιχλούν το αιώνιο φως ενός χαμόγελου.
Κι εγώ, εδώ πέρα, αλήτης της απιστίας
Βγάζοντας το καπέλο μου στους λογικούς ανθρώπους...
Τα πράγματα εδώ είναι όπως παλιά.
Η ίδια γουρλωμένη ηλιθιότητα που ήδη ήξερες
Σε κάποιους κυρίους
- Πραγματικοί καλομιλούντες ηλίθιοι...
Και η ίδια ραδιουργία: οι ώρες, τα λεπτά,
Οι νύχτες πάντα ίδιες, οι ίδιες μέρες,
Όλα ίδια! Κοιμούνται και ξυπνούν
Στο ίδιο χρώμα, στο ίδιο πλευρό, πάντα
Το ίδιο παρουσιαστικό και σε όλα η ίδια στάση
Των καταδικασμένων, άκαμπτοι, να ζουν
Χωρίς διέγερση, χωρίς πίστη, χωρίς πειθώ...
Ποιητές, ακούστε με. Ας μεταμορφώσουμε
Το φυσικό άγχος που έχουμε, να σκεφτόμαστε-
Σε ένα τραγούδι ονείρου! και δίπλα του,
Στο σπάνιο σύντροφο που θυμόμαστε,
Ας μείνουμε λίγες στιγμές να τραγουδήσουμε!
Δεν είμαι μεταφραστής και ζητώ συγνώμη απο τους όποιους πορτογαλόφωνους αλλά πιστεύω πως το νόημα το πέρασα.
Abraço.
Porfiry Petrovich, τι άλλο από ένα μεγάλο ευχαριστώ (-ούμε) για τη μετάφρασή σου. Ελπίζω, θεωρώντας δεδομένη τη μετριοφροσύνη σου, να μην έχεις άλλους λόγους αντίρρησης για το ότι την έβαλα σε ξεχωριστή καταχώρηση.
ΑπάντησηΔιαγραφήΚαι κάτι σχετικά με την αποτίμηση ποιητών με τους οποίους δεν μοιραζόμαστε το ίδιο πολιτισμικό υπόβαθρο: Θα μπορούσες άραγε να γράψεις με την ίδια σιγουριά για έναν ιάπωνα ότι μπορεί να μην μπορείς να τον κρίνεις ως ιάπωνα ποιητή αλλά μπορείς ως καλό ή όχι παγκόσμιο ποιητή;
Με λίγα λόγια: Ποια είναι τα «οικουμενικά» κριτήρια για την καθορισμό της αξίας ενός ποιητή; Πώς ορίζονται η «κεντρικότητα» και η «περιφεριακότητα» του;
Αγαπητέ porfiry petrovich, πρώτα πρώτα ένα ευχαριστώ και ένα μπράβο για τη μετάφραση. Από την απάντηση βλέπω με ευχαρίστηση ότι επικοινωνούμε. Λίγα μόνο σημεία:
ΑπάντησηΔιαγραφή«Ανοίγω παρένθεση για να πω πως ακόμη και ο Pessoa ως gay ποιητή τον έκρινε τον Botto και όχι ως ποιητή.» Δεν βλέπω κάτι τέτοιο στο κείμενο του Πεσσόα. Η επισήμανσή σου αυτή δείχνει ότι συνεχίζεις να ξεχωρίζεις την γκέι ταυτότητα ενός ποιητή από το υπόλοιπο έργο του.
Το θέμα είναι πως δεν έχω τα απαραίτητα βιώματα για να κρίνω αν ο Botto είναι καλός gay ποιητής, θεωρώ όμως ότι έχω τα βιώματα για να κρίνω αν είναι καλός ποιητής. Δεν λέω, αλλιώς διαβάζουμε έναν γκέι ποιητή οι ομοφυλόφιλοι, αλλιώς τον διαβάζουν οι στρέιτ. Όμως αυτές οι διαφορές στην ανάγνωση έχουν να κάνουν με ένα πεπερασμένο ποσοστό της σύνολης πρόσληψης του έργου του – αν αυτή γίνεται με τη βασική παραδοχή που υπαινίχθηκα παραπάνω: ότι η σωστή προσέγγιση ενός δημιουργού γίνεται με συνδυασμό από όλες τις οπτικές γωνίες.
Εδώ κολλάει και το επιχείρημα του Erva: ότι αυτό που λες εσύ «για να κρίνω αν είναι καλός ποιητής», σημαίνει ότι παραδέχεσαι κάποια κριτήρια γενικής, «οικουμενικής» αποτίμησης μιας δημιουργίας που δεν λαμβάνουν υπόψη την γκέι ταυτότητα του δημιουργού, και ουσιαστικά δεν είναι καθόλου «οικουμενικά», παρά πηγάζουν από την κουλτούρα της ετεροφυλόφιλης πλειοψηφίας. Κανένας βέβαια δεν ζήτησε από σένα να μιλήσεις για την γκέι πλευρά του ποιητή˙ για τον ίδιο λόγο που δεν θα σου ζητούσε να μιλήσεις για τη θέση ενός Γιαπωνέζου στην ιστορία της λογοτεχνίας της γλώσσας του.Όμως, απλούστατα, η αποτίμησή του θα είναι συλλογική δουλειά, όχι ενός ατόμου.
Δεν είμαι θεωρητικός της λογοτεχνίας και σταματώ εδώ, έχοντας ξεπεράσει τα όρια του κινδύνου να πω ανακρίβειες.
Erva, και desiderius: Θεωρώ φυσικότατο το ότι η εκτίμηση της ποίησης είναι κάτι υποκειμενικό. Αλλά, για να απαντήσω στην ερώτηση σας... Πόσους πορτογαλόφωνους ποιητές (λογοτέχνες μάλλον) επηρρέασε ο Pessoa και πόσους ο Botto; Ποιος έκανε το μεγαλύτερο σημάδι στο λογοτεχνικό πεδίο της χώρας του;
ΑπάντησηΔιαγραφήΚατά έναν ορισμό, βεβαίως, ο Botto είναι κατ'εξοχήν περιθωριακός ποιητής μιας και εξέφραζε έναν τρόπο ζωής περιθωριακό, για την εποχή του. Ο Pessoa όχι. Απλά αδυνατώ να κρίνω τον Botto ως δημιουργό μιας και αυτά που έγραψε δε με εκφράζουν ούτε μπορώ να εκτιμήσω τη σημασία τους πέρα από το χώρο στον οποίο απευθύνονται.
Όσον αφορά τη μετάφραση, δεν πρόκειται για μετριοφροσύνη, το να μεταφράζεις ποίηση είναι εξαιρετικά δύσκολο και νομίζω πως άξιζε καλύτερη τύχη στον Botto :-).
Boa noite e um abraço de Lisboa.
Porfiry Petrovich,
ΑπάντησηΔιαγραφήΣτον Μπόττο άξιζε καλύτερη τύχη από τη λησμονιά. Σας ευχαριστούμε που με τη μετάφρασή σας μας τον γνωρίζετε.