ΟΤΑΝ Ο ΣΗΚΟΥΑΝΑΣ ΒΑΦΤΗΚΕ ΚΟΚΚΙΝΟΣ

Όταν ο Σηκουάνας βάφτηκε κόκκινος

Για την ταινία 120 χτύποι το λεπτό, του Ρομπέν Καμπιγιό

της Ιφιγένειας Καλαντζή (e-dromos.gr)

Τρίτη σκηνοθετική δουλειά του Ρομπέν Καμπιγιό, η βραβευμένη στις Κάννες ταινία 120 χτύποι το λεπτό ακολουθεί την κοινωνικοπολιτική σχολή που εδράζει στον Κεν Λόουτς και στον ωμό ρεαλισμό του ρουμάνικου σινεμά, με τους διαλόγους στο επίκεντρο της κινηματογραφικής δημιουργίας, ως εργαλείο παραγωγής πολιτικής σκέψης.

Διπλάσιοι περίπου των χτύπων της καρδιάς, οι 120 χτύποι το λεπτό στον τίτλο αντιστοιχούν στον μέσο όρο ρυθμού δημοφιλών τραγουδιών, που όπως έχει παρατηρηθεί, συγχρονίζεται άψογα με το ανθρώπινο τέμπο, επηρεάζοντας τη διακύμανση των συναισθημάτων.

Τοποθετημένη το 1990, εν μέσω έκρηξης του AIDS, με νεαρά θύματα όσους δεν ακολουθούν το «φυσιολογικό», κατά τα ΜΜΕ, μοντέλο σεξουαλικών προτιμήσεων, η ταινία επικεντρώνεται στην ερωτική σχέση και τους αγώνες κατά του AIDS, του Νατάν (Αρνό Βαλουά), άρτι ενταγμένου στην οργάνωση ACT UP Παρισιού, με τον δυναμικό 26χρονο οροθετικό Σον (Ναυέλ Περέζ-Μπισκαγιάρ).

Από την πρώτη σκηνή παρακολουθούμε, σαν σε ντοκιμαντέρ, τις συνελεύσεις της ακτιβιστικής ομάδας στο πανεπιστημιακό αμφιθέατρο, με διαλόγους φορτισμένους με το πολιτικό σημαινόμενο, όπως και στην ταινία Ανάμεσα στους τοίχους, του Λοράν Καντέ, όπου σεναριογράφος ήταν ο Καμπιγιό. Με σεβασμό στη διαλεκτική των δημοκρατικών διαδικασιών, οι μορφές αγώνα, τα αιχμηρά συνθήματα και οι προκλητικές αφίσες συνδιαμορφώνονται μέσα από αντιπαραθέσεις, που αποκαλύπτουν διαφορετικούς χαρακτήρες, έρωτες και αντιπάθειες, ενώ ανακοινώνονται νέες θεραπείες. Κυρίως όμως γίνεται αισθητή η απελπιστική φούρια ανθρώπων δίχως χρόνο ζωής, που τα δίνουν όλα, ζώντας έντονα τα πάντα.

Στα χέρια ενός πολιτικοποιημένου σκηνοθέτη, το επερχόμενο τέλος δεν έχει γεύση απόγνωσης, σε αντίθεση με το αυτοκαταστροφικό σλόγκαν «Ζήσε γρήγορα, πέθανε νέος» του περιθωριακού τρίπτυχου «σεξ-ναρκωτικά-ροκ εν ρόλ». Εδώ, κυριαρχεί ένα αγωνιστικό όραμα ανατροπής, με συλλογική διεκδίκηση που εμπεριέχει προ-επαναστατική διάσταση σε μικρή κλίμακα. Ενωμένοι σε μια πολιτική συλλογικότητα, οι γεμάτοι ερωτικό πάθος νέοι της ταινίας αγωνίζονται, ψυχή τε κα σώματι, να ανοίξουν το θέμα, από πρόβλημα μιας κακότυχης μειοψηφίας, σε ζήτημα δημόσιας υγείας, διεκδικώντας σωστή ενημέρωση, μέτρα πρόληψης και άμεσα προσιτή θεραπεία. Με σύνθημα «σιωπή=θάνατος, δράση=ζωή», αντιδρούν δυναμικά στην εγκληματική αδιαφορία της Πολιτείας και κατεβαίνουν στον δρόμο, προτάσσοντας ως αφοπλιστικό όπλο το λαβωμένο κορμί τους.

Ανακαλώντας τον ριζοσπαστικοποιημένο ακτιβισμό του ’70, σε σκηνές που κινηματογραφούνται με αμεσότητα, όπως στην ταινία Μετά τον Μάη (2013), του Ολιβιέ Ασαγιάς, η κάμερα καταγράφει από κοντά τις δράσεις της ACT UP. Μπουκάρουν στα γραφεία φαρμακευτικών εταιριών, λερώνοντας τα πάντα με κόκκινη μπογιά σαν αίμα, μοιράζουν ενημερωτικά φυλλάδια και προφυλακτικά στα σχολεία και διακόπτουν συνέδρια και ομιλίες, αντιμετωπίζοντας άγρια καταστολή και συλλήψεις. Παράλληλα, διοργανώνουν τις περίφημες «γκέι πράιντ» παρελάσεις, με χρώματα, ερωτισμό, χορό και μουσική, ξορκίζοντας τον θάνατο με τις πολύβουες σφυρίχτρες, ενώ διασκεδάζουν χορεύοντας ασταμάτητα με εκκωφαντική μουσική στα κλαμπ, με όση ενέργεια τους έχει απομείνει, σε σκηνές με αργή κίνηση, δίχως λόγια.

Με την ορμητική ματιά ενός κινηματογραφικού ρεαλισμού που δανείζεται στοιχεία από το σινεμά-βεριτέ και το ντοκιμαντέρ, η ταινία αποτυπώνει έναν ισχυρό συναισθηματικό αντίκτυπο, με αεικίνητη κάμερα στον ώμο, τοποθετημένη στον πυρήνα του συγκεκριμένου πολιτικοποιημένου περίγυρου, που καταγράφει πότε σε λήψεις διαρκείας, από τον έναν στον άλλον, πότε μέσα από κοφτά, πολύ κοντινά πλάνα, τον πολιτικό λόγο που εμπεριέχεται στους διαλόγους, με ηλεκτρισμένες ερμηνείες, νεανικά πρόσωπα και εφηβικά σώματα σε πρώτο πλάνο. Ακολουθώντας τα σκηνοθετικά διδάγματα του αγωνιστικού ’70, δημιουργείται μια συνέχεια από το παρόν της ταινίας (1990) μέχρι σήμερα, που γυρίστηκε η ταινία, μια εποχή ακυρωμένων αγώνων σε αναμονή.

Στα χνάρια του Αμπντελατίφ Κεσίς, που με αφορμή την ταινία του Η Ζωή της Αντέλ (2013) είχε δηλώσει, εν μέσω αραβικής άνοιξης, πως «Μια επανάσταση δεν μπορεί παρά να είναι και σεξουαλική», ο Καμπιγιό επιμένει στην άρρητη σύνδεση επαναστατικής διεκδίκησης και ελευθεριακής σεξουαλικότητας.

Αντίστοιχες συγκλονιστικές σκηνές με τον ετοιμοθάνατο πρωταγωνιστή στο νοσοκομείο έχουν αποτυπωθεί εδώ και σχεδόν τρεις δεκαετίες σε ντοκιμαντέρ, με συντρόφους και συγγενείς που ξεπροβοδίζουν τους δικούς τους, στο τελικό στάδιο αυτής της εκφυλιστικής ασθένειας, αλλά και σε μυθοπλασία, δίνοντας έμφαση στην κυρίαρχη μοιρολατρική αισθητική θυματοποίησης των ασθενών. Δημοφιλή παραδείγματα το εμπορικό Φιλαδέλφεια (Τζόναθαν Ντέμι/1993), με τον Τομ Χανκς και το πιο «ανεξάρτητο» Dallas Buyers Club (Ζαν-Μαρκ Βαλέ/2013), με τον Μάθιου Μακόναχι, χαρίζοντας οσκαρικές ερμηνείες σε αβανταδόρικους, μη ερωτικούς ρόλους.

Αντιθέτως, βασισμένος σε προσωπικές εμπειρίες, ο Καμπιγιό προσπάθησε με ειλικρίνεια να ανατρέψει την εικόνα των απισχνασμένων ασθενών του AIDS, ενισχύοντας το τέλος της ταινίας του με ελπιδοφόρα αγωνιστική διάσταση και σεξουαλική ορμή ζωτικής σημασίας, που θυμίζει έντονα τη λησμονημένη γαλλική ταινία Άγριες Νύχτες (1992), του Συρίλ Κολάρ, που πέθανε από AIDS στα 35 του.

Το πολιτικό στίγμα της ταινίας αποκρυσταλλώνεται στην πρώτη νυχτερινή νεκρώσιμη πομπή μαύρων φέρετρων στους δρόμους του Παρισιού, για τον νεαρό φοιτητή Ιστορίας, με την εκτός κάδρου αναφορά στα οδοφράγματα, στους ίδιους δρόμους, κατά τη διάρκεια της Γαλλικής Επανάστασης του Φεβρουαρίου του 1848, που έβαλε οριστικό τέλος στην Ιουλιανή Μοναρχία και απετέλεσε τη «σπίθα» σειράς επαναστάσεων ανά την Ευρώπη.

Στη συνέντευξη τύπου στην Αθήνα, προσκεκλημένος στις 23^ες Νύχτες Πρεμιέρας, ο Καμπιγιό δήλωσε πως υπήρξε μέλος της ACT UP Παρισιού το 1992, ως 20χρονος ομοφυλόφιλος που είχε χάσει τον σύντροφό του από AIDS και τόνισε πως η ημιβιογραφική αυτή ταινία αποτελεί συλλογικό αυτόπορτρέτο του, αποσκοπώντας να δώσει νέα οπτική στη σημερινή, αποκλειστικά διαδικτυακή ριζοσπαστικοποίηση της νεολαίας, γιατί πολιτικός αγώνας μονάχα με ιδέες δεν γίνεται. Η διεκδίκηση απαιτεί την ενσάρκωση των αγώνων σε πραγματικό τόπο και χρόνο, με τους νέους ξανά στους δρόμους. Το 1990, πρόσθεσε, προσπαθούσαν να αποπολιτικοποιήσουν το AIDS, ένα καυτό ζήτημα δημόσιας υγείας. Σήμερα, ο Μακρόν θεωρεί όλη τη Γαλλία μια ιδιωτική επιχείρηση προσπαθώντας να αποπροσανατολίσει, αποπολιτικοποιώντας την οικονομία… Κλείνοντας, τόνισε πως το απότομο μοντάζ, δίχως σκηνές μετάβασης, ενισχύει την ένταση μιας ζωής στα άκρα, από τις συνελεύσεις, στις πορείες.

Σε μικρές δόσεις, η απλή μουσική σύνθεση του Αρνό Ρεμποτινί δίνει το τέμπο, μέσα από τρεις κατιούσες νότες, παράλληλα με χορευτικές ρυθμικές χάουζ συνθέσεις του. Την ταινία ωστόσο στοιχειώνει το ρεμίξ του εμβληματικού τραγουδιού της γκέι κοινότητας του ’80 «smalltown boy» των Bronski Beat, που ακολουθεί τις συμβολικές πένθιμες εικόνες με τα κοκκινισμένα νερά ενός αιματοβαμμένου Σηκουάνα.

Ρομπέν Καμπιγιό: «Επιθετικός σημαίνει θετικός»

Ο σκηνοθέτης της βραβευμένης ταινίας «120 χτύποι το λεπτό» μιλάει για το θέμα της: τον ακτιβισμό υπέρ των ομοφυλοφίλων και των πασχόντων από AIDS

Γιάννης Ζουμπουλάκης (tovima.gr)

Στο τελευταίο Φεστιβάλ των Καννών υπήρξαν άνθρωποι που προτίμησαν να αποφύγουν την παρακολούθηση της γαλλικής ταινίας «120 χτύποι το λεπτό» του Ρομπέν Καμπιγιό αλλά από όσους τελικά την είδαν κανένας δεν έμεινε ασυγκίνητος. Δεν είναι δύσκολο να καταλάβεις το γιατί. Το «120 χτύποι το λεπτό» μεταφέρει τον θεατή στις αρχές της δεκαετίας του 1990 και με ημιντοκιμαντερίστικο τρόπο καταγράφει τη δραστηριότητα της ομάδας νεαρών ακτιβιστών Act Up-Paris που έδωσε γενναίες μάχες υπέρ των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και ιδιαίτερα των πασχόντων από AIDS. Ανάμεσα σε αυτούς τους νέους ήταν και ο ίδιος ο Καμπιγιό (55 χρόνων σήμερα) που θα εξελισσόταν σε εξαιρετικό σεναριογράφο κυρίως από τις συνεργασίες του με τον Λοράν Καντέ («Ελεύθερος ωραρίου», «Ανάμεσα στους τοίχους», «Ατελιέ»).

Οι «120 χτύποι το λεπτό», που έκαναν πρεμιέρα στο φεστιβάλ Νύχτες Πρεμιέρας παρόντος του σκηνοθέτη και από την ερχόμενη Πέμπτη θα προβάλλονται και εμπορικά στην Ελλάδα, είναι η τρίτη μεγάλου μήκους σκηνοθεσία του Καμπιγιό. Η ταινία, η οποία απέσπασε το Μεγάλο Βραβείο της Επιτροπής στις Κάννες (διά χειρός Πέδρο Αλμοδόβαρ), έχει σοβαρές πιθανότητες να φτάσει ως τα Οσκαρ.

Γιατί συζητήθηκε η ταινία

«Υπήρχε αδιαφορία, και αδιαφορία σημαίνει κακή συνείδηση» μας είπε πριν από λίγες ημέρες τηλεφωνικώς από το Παρίσι ο Ρομπέν Καμπιγιό. «Δεν είχε δοθεί σημασία στο ότι κάποιοι άνθρωποι πέθαιναν. Αλλά το Act Up-Paris δημιουργήθηκε κυρίως επειδή όταν η επιδημία βρισκόταν σε πρωταρχικό στάδιο η παραπληροφόρηση ήταν τεράστια. Ο Τύπος παρουσίαζε τα θύματα ως τέρατα με τη βεβαιότητα ότι όλοι οι φορείς είναι καταδικασμένοι σε θάνατο. Ηταν πολύ σοβαρό ζήτημα και δεν υπήρχε καμία επικοινωνία με τον κόσμο για την ανάλογη προστασία από τη νόσο. Από τη μια, η αδιαφορία και, από την άλλη, οι εικόνες των ΜΜΕ μάς είχαν a priori καταδικάσει σε θάνατο από AIDS».

Η δράση του Act Up-Paris ήταν άμεση. Οι ακτιβιστές έμπαιναν ορμητικά μέσα σε πολιτικά γραφεία, σχολεία ή δημόσιες υπηρεσίες και τα έκαναν λίμπα, πολλές φορές με ανατριχιαστικές πράξεις, όπως πετώντας σακούλες με αίμα στους τοίχους. Κάποια στιγμή σκέπασαν τον οβελίσκο της πλατείας Κονκόρ με ένα τεράστιο προφυλακτικό. Ρωτώ τον Καμπιγιό αν μια τέτοιας μορφής επιθετικότητα θα μπορούσε να έχει πραγματικά αποτελέσματα. Με κοφτό τρόπο απαντά: «Ναι!». Και συνεχίζει: «Χωρίς να θέλω να συγκρίνω καταστάσεις, θα πω ότι στον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο όταν η γαλλική Αντίσταση έριχνε βόμβες κατά των Γερμανών σκότωνε και αθώους. Αλλά για μένα αν πετάξεις αίμα στον τοίχο δεν είναι πραγματική βία, είναι περισσότερο μια εικόνα βίας. Αυτή ήταν η πρόθεσή μας. Γιατί ήμασταν πια τόσο κουρασμένοι και αγανακτισμένοι με το να θεωρούμαστε οι καλοί γκέι-θύματα αυτής της αρρώστιας που αποφασίσαμε να γίνουμε τα κακά παιδιά της υπόθεσης. Και τελικά έφερε αποτέλεσμα. Επιθετικός σημαίνει θετικός! Διότι ήμασταν απολύτως νόμιμοι στη μάχη μας και πολύς κόσμος το κατάλαβε. Δεν μπορείς να φτάσεις στα άκρα αν δεν είσαι νόμιμος».

Φόβος και σιωπή

«Ο φόβος βέβαια εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα» λέει ο σκηνοθέτης. «Οι ομοφυλόφιλοι της γενιάς μου εξακολουθούν να ζουν με αυτόν, ακόμα και αν γνωρίζουν ότι είναι αρνητικοί στον ιό. Ισως να μην είναι ακριβώς το ίδιο όπως στα nineties, εφόσον η επιστήμη έχει προχωρήσει και η αντιμετώπιση είναι πιο σταθερή, όμως υπάρχει». 

Μάλιστα, όταν άρχισε το κάστινγκ της ταινίας ο Καμπιγιό γνώρισε πολλούς νέους ομοφυλόφιλους και εκεί κατάλαβε ότι ενώ πολύς κόσμος φοβάται τον ιό του ΑΙDS δεν μιλάει ιδιαίτερα για αυτόν. «Θα έλεγα ότι είναι ένας νέος τρόπος άρνησης αυτής της ασθένειας». Ο Καμπιγιό θεωρεί ότι το AIDS έχει επηρεάσει τη ζωή πολλών ανθρώπων χωρίς απαραιτήτως να πάσχουν από την ασθένεια. Στις Κάννες υπήρξαν πολλοί άνθρωποι που μετά την προβολή των «120 χτύπων το λεπτό» τον πλησίασαν και του είπαν ότι είχαν χάσει συγγενείς από αυτή τη νόσο. «Εξεπλάγην πραγματικά από τον αριθμό των ανθρώπων που έχουν χαθεί, όμως όλοι αυτοί που με πλησίασαν να μου πουν τον πόνο τους ήταν κάπως απόμακροι από το πρόβλημα. Δεν ήθελαν να ξέρουν λεπτομέρειες γύρω από ένα θέμα που είχε επηρεάσει τόσο πολύ τη ζωή τους. Ισως η ταινία μου να είναι ένας τρόπος ώστε να πλησιάσουν πραγματικά το πρόβλημα».

Εκδίκηση στην υποκρισία

Οσοι πάντως πιστεύουν ότι εν έτει 2017 μια ταινία για τη νόσο του AIDS είναι δύσκολο να υλοποιηθεί, ίσως εκπλαγούν μαθαίνοντας ότι ο Ρομπέν Καμπιγιό δεν κοπίασε καθόλου για να βρει τα χρήματα για τους «120 χτύπους το λεπτό». Η χρηματοδότηση της ταινίας υπήρξε πραγματικά εύκολη και για τον Καμπιγιό τρεις λόγοι συνέτρεξαν σε αυτό: Πρώτον, οι βασικοί υπεύθυνοι για τη χρηματοδότηση της ταινίας - είτε οι σπόνσορες είτε άνθρωποι της τηλεόρασης - ήταν 40-45 χρόνων και θυμούνταν πάρα πολύ καλά την Act Up-Paris. «Ενδιαφέρθηκαν να μάθουν πώς ακριβώς λειτουργούσε στο εσωτερικό της» μας λέει ο σκηνοθέτης. Ενας δεύτερος λόγος ήταν η απουσία γαλλικών ταινιών που ασχολούνται με την επιδημία του AIDS. Kαι ένας τρίτος, ίσως ο σημαντικότερος για τον σκηνοθέτη, ήταν το ότι οι αντιδράσεις στη Γαλλία κατά του γάμου των ομοφυλοφίλων είχαν κουράσει πάρα πολύ κόσμο. «Δυόμισι εκατομμύρια κόσμος κατέβηκε στους δρόμους για να διαμαρτυρηθεί κατά των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων και ο υπόλοιπος κόσμος νομίζω ότι είχε φτάσει στο αμήν με αυτή την κατάσταση» είπε. «Βλέπετε, η Γαλλία είναι λίγο δήθεν. Από τη μία, είναι η χώρα της μεγάλης επανάστασης για την αποκατάσταση της δημοκρατίας αλλά, από την άλλη, συμπεριφέρεται εντελώς αντιδημοκρατικά. Γιατί εκατομμύρια κόσμος στον δρόμο κατά των δικαιωμάτων των ομοφυλοφίλων σημαίνει ακριβώς αντιδημοκρατικότητα. Συνεπώς, αυτή η ταινία για κάποιους ήταν μια μορφή εκδίκησης εναντίον όλων αυτών των υποκριτών».