Η ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΠΕΡΙΣΤΕΡΗ ΕΠΙΜΕΝΕΙ ΣΤΗ ΣΧΕΣΗ ΑΜΦΙΠΟΛΗΣ ΜΕ ΗΦΑΙΣΤΙΩΝΑ ΠΑΡΑ ΤΙΣ ΑΝΤΙΔΡΑΣΕΙΣ

Νέα στοιχεία για τον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης έφερε στο φως η ομάδα επιστημόνων του ΑΠΘ υπό τον καθηγητή κ. Γρηγόρη Τσόκα.

Κομμάτι ξυλάνθρακα στην επίχωση του τάφου, εξωτερικά ψηλά δίπλα στη θολωτή στέγη, το οποίο εξέτασαν με σύγχρονες μεθόδους οι επιστήμονες (Γ. Συρίδης, Σ. Παυλίδης, Α. Χατζηπέτρος, Γρ. Τσόκας) χρονολογεί την κατασκευή στο δεύτερο μισό του 4ου π.Χ. αιώνα! Επί της ουσίας η συγκεκριμένη ανακάλυψη επιβεβαιώνει την χρονολόγηση του ταφικού μνημείου.

Πέρα από τη χρονολόγηση είναι ενδιαφέρον ότι στήλη η οποία αποτυπώνει ένα φίδι που σκαρφαλώνει σε δέντρο βρέθηκε εκτός του ταφικού μνημείου, αλλά σε κοντινό σημείο στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης. Σύμφωνα με υποθέσεις της ανασκαφικής ομάδας, ενδεχομένως να ήταν τοποθετημένο στον χώρο όπου βρισκόταν η κιβωτιόσχημη θήκη. Το εύρημα δεν ήταν έως σήμερα γνωστό.

Αυτό μεταξύ άλλων είναι εκ των νέων στοιχείων που περιλαμβάνουν οι επιστημονικές ανακοινώσεις της ανασκαφικής ομάδας με επικεφαλής την αρχαιολόγο κυρία Περιστέρη στο πλαίσιο της 29ης Αρχαιολογικής Συνάντησης του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης.

Επίσης, σύμφωνα με τον υπεύθυνο αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Μιχάλη Λεφαντζή, υπήρχε μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρος στη βάση του βάθρου επί του οποίου ήταν ο λέοντας στην κορυφή του τύμβου, σύμφωνα με το Βήμα. Σε αυτή αποτυπωνόταν παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος. Μάλιστα, κατά την εκτίμηση του ειδικού στη γλυπτική κ. Αντόνιο Κόρσο ότι ο άνδρας που οδηγεί την πορεία των στρατιωτών αποτυπώνει πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Εκτός άλλων, έγινε αναφορά σε τεφροδόχο (μια λαβή βρέθηκε στην κιβωτιόσχημη θήκη από χάλκινο τεφροδόχο αγγείο), που παραπέμπει σε νεκρό με καύση. Επίσης, στο δάπεδο στον δεύτερο θάλαμο του μνημείου διαπιστώθηκε ότι υπήρχε ένα «τετράγωνο αποτύπωμα» και, σύμφωνα με εκτιμήσεις της ανασκαφικής ομάδας, υπήρχε βάση για άγαλμα μπροστά από τις «καρυάτιδες».

Από την κεραμική η οποία, σύμφωνα με την κυρία Περιστέρη, εκτείνεται χρονικά από τον 4ο π.Χ. ως τα ρωμαϊκά χρόνια, προκύπτει, ότι γίνονταν τελετές για αφηρωισμό.

Οι ανασκαφείς έχουν κατ' επανάληψιν τονίσει ότι η αποξήλωση του τύμβου από τα μάρμαρα του περιβόλου και του μνημείου έγινε από τους Ρωμαίους. Αξίζει να σημειωθεί ότι η κυρία Περιστέρη σημείωσε ότι έχει βρεθεί και ρωμαϊκή κεραμική έως τον 3ο μ.Χ. αιώνα.

Πάντως, το εύρημα με τη στήλη που έχει παράσταση με φίδι ενισχύει την ερμηνεία για τελετουργίες (χθόνια λατρεία) στο μνημείο το οποίο, σύμφωνα με την επικεφαλής των ανασκαφών στον τύμβο της Αμφίπολης κυρία Περιστέρη, κατασκευάστηκε, τουλάχιστον αρχικά, ως ηρώον προς τιμήν του αφηρωισμένου Ηφαιστίωνα το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα. Επίσης, ο αρχιτέκτονας αναφέρθηκε σε τελετουργίες.

Οι πρώτες ενδείξεις για τους σκελετούς

Όπως αποκάλυψε με τη σειρά της η κα. Περιστέρη, προλογίζοντας τους προαναφερθέντες, σύμφωνα με τα πρώτα, προκαταρκτικά στοιχεία από την ανθρωπολογική μελέτη των σκελετών που εντοπίστηκαν στον ταφικό θάλαμο, πρόκειται για:

- δύο άνδρες
- μία γυναίκα
- έναν καμένο άνδρα και
- οστά που παραπέμπουν σε μικρό παιδί

Μάλιστα, όπως προκύπτει από τη μελέτη του κ. Λεφαντζή, το νεκρό σώμα της γυναίκας «απλώς ερρίφθη στον τάφο». Αξίζει να σημειωθεί ότι οι αμφότεροι, Κ. Περιστέρη και Μ. Λεφαντζής, επέμειναν στην απόλυτη ταύτιση του Λέοντα της Αμφίπολης με τον τύμβο Καστά, ενώ ξεκαθάρισαν ότι τα  κεφάλια που βρέθηκαν στο εσωτερικό του μνημείου εφάπτουν απολύτως στις δύο περίτεχνες Σφίγγες που βρίσκονται στην είσοδο.

Αρχιτεκτονικά και οικοδομικά χαρακτηριστικά

Σημαντικά στοιχεία για τα αρχιτεκτονικά και οικοδομικά χαρακτηριστικά στην εξέλιξη του μνημειακού συνόλου τύμβου Καστά Αμφίπολης έδωσε ο κ. Λεφαντζής ενώ εντυπωσιακές ήταν οι αναλύσεις του κ. Κόρσο για τη γλυπτική με επίκεντρο τη μελέτη διάσπαρτων μαρμάρινων αναγλύφων από την ευρύτερη περιοχή του τύμβου Καστά Αμφίπολης.

Κατά τους ανασκαφείς, με αφορμή τον θάνατο του Ηφαιστίωνα κατασκευάστηκε το μνημείο με την κιβωτιόσχημη θήκη. Ο περίβολος ενοποίησε το σύνολο του χώρου, ο οποίος είχε την ιερότητα προγενέστερων ηρωικών ταφών, και γίνεται η επιστέγαση -και με τον λέοντα στην κορυφή- της νέας λατρείας του αφηρωισμένου στρατηγού.

Σφίγγες, κόρες («καρυάτιδες») και βοτσαλωτό ψηφιδωτό με την «αρπαγή της Περσεφόνης» τοποθετούν χρονικά στην ίδια πρώτη φάση που χτίζεται το μνημείο, δηλαδή μαζί με την καμάρα. Είναι αξιοσημείωτο ότι, σύμφωνα με τα αρχιτεκτονικά στοιχεία, το τεμάχιο του μαρμάρου που ξεχονδρίστηκε για την κατασκευή των «καρυατίδων» έχει συσχετισθεί με το μάρμαρο που ξεχονδρίστηκε για την κατασκευή του γλυπτού του λέοντος.

Σε επόμενη οικοδομική φάση μπαίνει η θύρα και η γραπτή ζωφόρος η οποία βρίσκεται ψηλά στους τοίχους του χώρου με το ψηφιδωτό.

Στις 12.30 το μεσημέρι της Παρασκευής ξεκίνησε τη διάλεξή της η κυρία Περιστέρη μπροστά σε επιστημονικό κοινό. Ακολούθησαν οι υπόλοιποι επιστήμονες της ανασκαφικής ομάδας και έγινε εκτενής επιστημονική συζήτηση, μέχρι αργά το απόγευμα, και δόθηκαν διευκρινίσεις από την ανασκαφική ομάδα. (koolnews.gr, 4/3/2016)

Επιμένει στη θέση της για χρονολόγησή του ταφικού μνημείου της Αμφίπολης το τελευταίο τέταρτο του 4ου αιώνα η επικεφαλής της ανασκαφικής ομάδας του τύμβου Καστά, που απασχόλησε έντονα την επιστημονική κοινότητα και τα media το 2014, Κατερίνα Περιστέρη.

Η θέση της αυτή επιτρέπει στην ίδια και στους συνεργάτες της να συνδέουν το ταφικό μνημείο με «βαριά» ιστορικά ονόματα όπως της Ολυμπιάδας και του Ηφαιστίωνα.

Για την ακρίβεια με τα στοιχεία που παρουσίασαν, η κυρία Περιστέρη, ο υπεύθυνος αρχιτέκτονας της ανασκαφής, Μιχάλης Λεμφατζής, και ο ειδικός στη γλυπτική, Αντόνιο Κόρσο, επέμειναν στην ερμηνεία τους πως το ταφικό μνημείο στον λόφο Καστά αποτέλεσε ηρώον του Ηφαιστίωνα.

«Προφανής η προσπάθεια να αποδοθούν τα πάντα στον 4ο αιώνα π.Χ. και μάλιστα στο τελευταίο τέταρτο, έτσι ώστε οι νεκροί να είναι επώνυμοι και να έχουν σχέση με τη βασιλική οικογένεια των Μακεδόνων, σημειώνουν οι αμφισβητίες», ωστόσο. 

Οι ανακοινώσεις 

Σύμφωνα με τις ανακοινώσεις που έγιναν στο πλαίσιο 29ης Επιστημονικής Συνάντησης για το Αρχαιολογικό Έργο στη Μακεδονία και τη Θράκη, που πραγματοποιείται από την Πέμπτη (03/03) στην αίθουσα τελετών του παλαιού κτηρίου της Φιλοσοφικής Σχολής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, κομμάτι ξυλάνθρακα στην επίχωση του τάφου, εξωτερικά ψηλά δίπλα στη θολωτή στέγη, το οποίο εξέτασαν με τη μέθοδο του άνθρακα 14 οι επιστήμονες (Γ. Συρίδης, Σ. Παυλίδης, Α. Χατζηπέτρος, Γρ. Τσόκας) χρονολογεί την κατασκευή στο τελευταίο τέταρτο του 4ου π.Χ. αιώνα.

Πορτρέτο του Μέγα Αλέξανδρου;

Επίσης, σύμφωνα με τον υπεύθυνο αρχιτέκτονα της ανασκαφής κ. Μιχάλη Λεφαντζή, υπήρχε μαρμάρινη ανάγλυφη ζωφόρος στη βάση του βάθρου επί του οποίου ήταν ο λέοντας στην κορυφή του τύμβου. Σε αυτή αποτυπωνόταν παράσταση χαρακτηριστική μακεδονικής εικονογραφίας με μακεδόνες στρατιώτες, σάρισες, ασπίδες, μακεδονικό κράνος. Μάλιστα, κατά την εκτίμηση του  Αντόνιο Κόρσο, ο άνδρας που οδηγεί την πορεία των στρατιωτών αποτυπώνει πορτρέτο του Μεγάλου Αλεξάνδρου... Στήλη η οποία αποτυπώνει ένα φίδι που σκαρφαλώνει σε δέντρο βρέθηκε εκτός του ταφικού μνημείου, αλλά σε κοντινό σημείο στον Τύμβο Καστά της Αμφίπολης. Σύμφωνα με υποθέσεις της ανασκαφικής ομάδας, ενδεχομένως να ήταν τοποθετημένο στον χώρο όπου βρισκόταν η κιβωτιόσχημη θήκη.

Κατά τους ανασκαφείς, το μνημείο με την κιβωτιόσχημη θήκη κατασκευάστηκε με αφορμή τον θάνατο του Ηφαιστίωνα. Ο περίβολος ενοποίησε το σύνολο του χώρου, ο οποίος είχε την ιερότητα προγενέστερων ηρωικών ταφών, και γίνεται η επιστέγαση -και με τον λέοντα στην κορυφή- της νέας λατρείας του αφηρωισμένου στρατηγού.

Από την κεραμική η οποία, σύμφωνα με την κυρία Περιστέρη, εκτείνεται χρονικά από τον 4ο π.Χ. ως τα ρωμαϊκά χρόνια, προκύπτει, ότι γίνονταν τελετές για αφηρωισμό.

Η αμφισβήτηση

Οι θέσεις της Κατερίνας Περιστέρη και των συνεργατών της, ωστόσο, αμφισβητήθηκαν από επιστήμονες που διαφωνούν ως προς τη χρονολόγηση του μνημείου.

Αρχαιολόγοι, όμως, όπως οι Χάιδω Κουκούλη- Χρυσανθάκη που  δούλεψε επί χρόνια στην Καβάλα και στην περιοχή της Αμφίπολης, σε αγαστή συνεργασία με τον Δημήτρη Λαζαρίδη, η Αγγελική Κοτταρίδη, η Πολυξένη Βελένη, ο Γ. Βελένης, ο Στ. Ανδρέου, ο Ι. Ακαμάτης, αμφισβήτησαν τις ερμηνείες αυτές πιστεύοντας ότι γίνεται προσπάθεια να «βαφτιστούν» νεκροί που βρέθηκαν στις ανασκαφές με «βαριά» ιστορικά ονόματα. «Έκαναν σοβαρές ερωτήσεις και παρατηρήσεις, αλλά απάντηση δεν πήραν», σημειώνει η βετεράνος του αρχαιολογικού ρεπορτάζ, Αγγελική Κώττη, στο fragilemag.gr σε άρθρο με το δηλωτικό τίτλο: «Καημένε Μεγαλέξανδρε τι σου 'μελε να πάθεις»... (thetoc.gr, 5/3/2016)