Ο "ΑΠΟΡΡΗΤΟΣ ΦΑΚΕΛΟΣ ΤΑΧΤΣΗ" - 1

Ο «απόρρητος Φάκελος Ταχτσή»

O Γιάννης Βασιλακάκος μιλά για την σύντομη, αλλά τρικυμιώδη ζωή του Κώστα Ταχτσή στους Αντίποδες

Δημήτρης Τρωαδίτης  (neoskosmos.com, 9/2015)

Ο Κώστας Ταχτσής είναι ένας από εκείνους τους λογοτέχνες της μεταπολεμικής περιόδου στην Ελλάδα, για τον οποίο ο καθένας έχει κάτι να πει, είτε θετικό είτε αρνητικό, ή να εκφράσει μια τρίτη» άποψη. Ο Ταχτσής άφησε ανεξίτηλα τη σφραγίδα του στα ελληνικά γράμματα, κυρίως με «Το Τρίτο Στεφάνι». Ένα βιβλίο που αποτελεί το αμάλγαμα των παιδικών και νεανικών του αναμνήσεων, ένα βιβλίο από τα αριστουργήματα της νεοελληνικής μεταπολεμικής λογοτεχνίας (για ορισμένους και της παγκόσμιας, αφού έχει μεταφραστεί στις περισσότερες γλώσσες του κόσμου), «ένα ελληνικό έπος» όπως το χαρακτήρισε ο Ανδρέας Εμπειρίκος. Όσο τρικυμιώδες είναι το έργο του αυτό άλλο τόσο τρικυμιώδης ήταν και η ίδια η καθημερινή του ζωή, την οποία και τελικά απώλεσε με τραγικό τρόπο. 

Ποιος ήταν και τι έκανε τελικά ο Κώστας Ταχτσής στην Αυστραλία ώστε ο περιβόητος «Φάκελος Ταχτσή» να εξακολουθεί να αποτελεί μυστήριο; Συνομιλήσαμε με τον κατ' εξοχήν βιογράφο του Κώστα Ταχτσή, πανεπιστημιακό και συγγραφέα Δρα Γιάννη Βασιλακάκο, για τα τι και τα πώς της παραμονής και της δράσης του διάσημου Έλληνα λογοτέχνη στους Αντίποδες.

- Μπορούμε να δώσουμε μια εικόνα του τι είναι ο απόρρητος «Φάκελος Ταχτσή» και τι περιέχει; Επίσης, πώς κατέληξε στα χέρια σας;

- Ο απόρρητος «Φάκελος Ταχτσή» αποτελεί συνέχεια του γενικότερου πρότζεκτ και της έρευνάς μου για τον κορυφαίο και πολυσυζητημένο μεταπολεμικό μας μυθιστοριογράφο -ιδιαίτερα για τη ζωή του στην Αυστραλία - η οποία ξεκίνησε με την έκδοση της πρώτης επίσημης βιογραφίας μου γι' αυτόν («Κώστας Ταχτσής: η αθέατη πλευρά της σελήνης», εκδ. Ηλέκτρα, Αθήνα 2009) και συνεχίστηκε με τη δημοσίευση της «Άγνωστης Αλληλογραφίας του Κώστα Ταχτσή» (εκδ. Οδός Πανός, Αθήνα 2014). Ο «Φάκελος» αυτός κατέληξε στα χέρια μου επειδή ενδιαφέρθηκα προσωπικά γι' αυτόν. Ήταν απόρρητος και κρατείτο στα National Archives of Australia (Εθνικά Αρχεία της Αυστραλίας) για 55 ολόκληρα χρόνια. Αποδεσμεύτηκε και μου παραχωρήθηκε στα τέλη του 2014, μετά από 4 χρόνια επίπονης κι επίμονης προσπάθειας. Νιώθω δικαιωμένος και ικανοποιημένος που ο αγώνας μου έπιασε τόπο. Με την ευκαιρία αυτή οφείλω να ευχαριστήσω όλους εκείνους στα Εθνικά Αρχεία της Αυστραλίας, οι οποίοι με βοήθησαν να βρω άκρη με την δαιδαλώδη αυστραλιανή γραφειοκρατία και να φτάσω αισίως στο τέλος.

- Γιατί άργησε τόσο πολύ ο αποχαρακτηρισμός του εν λόγω «Φακέλου»; 

- Η μεγάλη χρονοτριβή στην αποδέσμευση και παράδοση του «Φακέλου» οφείλεται στον αργό συντονισμό των διαφόρων αυστραλιανών υπηρεσιών (όπως του Υπουργείου Μετανάστευσης, της Αυστραλιανής Ομοσπονδιακής Αστυνομίας, της Τοπικής Αυτοδιοίκησης κ.ά.) να εντοπίσουν, συγκεντρώσουν και ανταλλάξουν τα σχετικά έγγραφα. Επίσης, να ελέγξουν πόσο απόρρητα ήταν αυτά και ποια εξ αυτών έπρεπε να αποδεσμευθούν. Δεδομένης της παρέλευσης μισού αιώνα και πλέον, των γραφειοκρατικών διαδικασιών, των πολλών υπηρεσιών, αλλά και του ευαίσθητου περιεχομένου του «Φακέλου», δεν είναι καθόλου περίεργο που υπήρξε αυτή η καθυστέρηση.

- Είναι πλήρης ο «Φάκελος Ταχτσή»; 

- Όχι απολύτως. Αν και περιέχει δεκάδες επίσημα έγγραφα, δεν είναι ακέραιος. Δεν γνωρίζω ούτε μου αποκάλυψαν πόσα είναι τα έγγραφα που παρακρατήθηκαν. Από συζήτηση που είχα με υπεύθυνο των Αρχείων, κατάλαβα ότι δεν πρέπει να είναι πολλά. Προφανώς, τα περισσότερα έγγραφα του «Φακέλου» μού παραδόθηκαν.

- Γιατί κρίθηκε σκόπιμο να παρακρατηθούν ορισμένα έγγραφα; 

- Λόγω του ιδιαίτερα ευαίσθητου περιεχομένου τους. Η γενικόλογη απάντησή τους ήταν ότι φοβούνταν να μην εκτεθούν κάποιοι (που ενδεχομένως να ζουν ακόμα), με τους προγόνους των οποίων ο Ταχτσής είχε σχέσεις - αν και εφόσον τα ονόματά τους και άλλες πληροφορίες έρχονταν στη δημοσιότητα. Επειδή γνωρίζουμε, από την έρευνά μου, ότι ο Ταχτσής είχε έναν ευρύ κύκλο γνωριμιών -πιθανότατα και στενών προσωπικών σχέσεων με γνωστά και μεγάλα ονόματα του αυστραλιανού καλλιτεχνικού κόσμου και της διανόησης- εκτός απ' αυτά που αναφέρω στη βιογραφία μου, εύλογο είναι να εκδηλώνονται τέτοιοι φόβοι για προφανείς λόγους. Δεν αποκλείεται όμως να υπάρχουν και άλλοι λόγοι. Θα πρέπει, επίσης, να επισημανθεί ότι ο Ταχτσής δεν ήταν κομμουνιστής. Διαφορετικά, θα τού είχε απαγορευθεί η είσοδος στη χώρα. Όπως γνωρίζουμε, κατά τις δεκαετίες '50 και '60, όπως στις ΗΠΑ, έτσι και στην Αυστραλία, η ρετσινιά του «κομμουνιστή» ήταν αρκετά βαριά για να κλείσει σε κάποιον πολλές πόρτες και να τον φέρει σε αντιπαράθεση με τις αρχές. Τότε, το «κομμουνιστής» ισοδυναμούσε περίπου με το «κατάσκοπος». Ούτε και ποινικό μητρώο είχε αποκτήσει ακόμη ο Ταχτσής.

- Αφού ο Ταχτσής είχε «καθαρά» πολιτικά φρονήματα, γιατί απασχόλησε τόσο πολύ τις αυστραλιανές αρχές σε σημείο να τον «φακελώσουν», να τον φυλακίσουν, και τελικά να τον απελάσουν; 

- Λόγω του ανορθόδοξου βίου και της νυχτερινής ζωής του ως εκδιδόμενου τραβεστί, κάτι που τη δεκαετία του '60 θεωρείτο σοβαρότατη παραβατικότητα. Μάλιστα, όπως λέει ο ίδιος στην αυτοβιογραφία του, κατέβαινε «στον υπόκοσμο - τη φορά αυτή επαγγελματικά». Η αστυνομία τον είχε συλλάβει και προειδοποιήσει αρκετές φορές να συμμορφωθεί, αλλά εις μάτην. Αποτέλεσμα ήταν να συλληφθεί, να φυλακισθεί και να απελαθεί το 1962. Θεωρώ ότι ο Ταχτσής πρέπει να ήταν, αν όχι ο πρώτος, οπωσδήποτε από τους πρώτους παρενδυματικούς του Σίδνεϊ.

- Διαβάζοντας κανείς βιογραφίες, το ίντερνετ, και άλλες πηγές όσον αφορά τη σεξουαλικότητα του Κώστα Ταχτσή, συμπεραίνει ότι δεν ήταν μόνο ομοφυλόφιλος αλλά και αμφυφιλόφιλος, συνευρισκόταν δηλαδή και με τα δύο φύλα.

- Σωστό, όπως ήταν και τραβεστί. Ήταν και αυτό ένα ακόμα σοβαρό ενοχοποιητικό στοιχείο - το κυριότερο ίσως - για το οποίο οι αυστραλιανές αρχές τον στοχοποίησαν. Θα πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι τη δεκαετία του '60 αυτά τα πράγματα ήταν αδιανότητα. Δεν ήταν όπως τώρα που επικρατούν άλλες αντιλήψεις και η κοινωνία είναι πιο ανεκτική (ακόμη και στους γάμους μεταξύ ομοφυλοφίλων κ.λ.π.) Τον είχαν συλλάβει να κάνει πιάτσα σε κάποιες περιοχές του κέντρου του Σίδνεϊ, τού έκαναν τις σχετικές παρατηρήσεις πολλές φορές, αλλά ήταν το χούι του τέτοιο που δύσκολα μπορούσε να συμμορφωθεί και να αλλάξει τρόπο ζωής - αν και το προσπάθησε, είναι αλήθεια...

- Επιδιδόταν και στην Ελλάδα σε αυτές τις πρακτικές;

- Ναι. Στη βιογραφία μου για τον Ταχτσή αναφέρω ότι έκανε περίπου τα ίδια και στην Ελλάδα πριν μεταναστεύσει. Εννοώ ότι επιδιδόταν σε ομοφυλοφιλικές, αλλά όχι ακόμα σε παρενδυματικές δραστηριότητες, αφού το φαινόμενο αυτό, αν δεν ήταν ακόμα άγνωστο στην Ελλάδα, τουλάχιστον δεν γινόταν δημοσίως. Τέτοιου είδους συμπεριφορές δεν ήταν ανεκτές, απεναντίας ήταν υπό αυστηρό διωγμό. Φυσικά, μιλάμε για μια εποχή, λίγα χρόνια μετά τον Εμφύλιο, όπου υπήρχε μια κοινωνική περιρρέουσα ατμόσφαιρα, απαγορευτική για τέτοιου είδους συμπεριφορές. Αυτός άλλωστε ήταν και ένας απ' τους λόγους που εκπατρίστηκε. Δηλαδή, εκτός του ότι ήταν άνεργος, με φοβερά οικονομικά προβλήματα, ως ομοφυλόφιλος ένιωθε αφόρητα καταπιεσμένος.

- Αποτυπώνεται ευθύς εξαρχής, τόσο στην καθημερινή του ζωή όσο και στο λογοτεχνικό του έργο, η ιδιαίτερη σεξουαλικότητά του;

- Ε, βέβαια. Διότι πριν αποφασίσει να φύγει για την Αυστραλία, είχε εκδώσει πέντε μικρές ποιητικές συλλογές («Ποιήματα» 1951, «Μικρά ποιήματα» 1952, «Περί ώραν δωδεκάτην» 1953, «Η συμφωνία του Μπραζίλιαν» 1954, «Καφενείον το Βυζάντιον και άλλα ποιήματα» 1956) όλες ιδιωτικές εκδόσεις, που είχε μοιράσει εδώ κι εκεί - κύριο θέμα των οποίων ήταν η καταπιεσμένη ομοφυλοφιλική σεξουαλικότητα και οι παρεμφερείς σχέσεις. Οι συλλογές αυτές δεν είχαν απήχηση, ενώ τού δημιούργησαν και προβλήματα καθώς -σκοπίμως εκ μέρους του- δημοσιοποιούσαν την ομοφυλοφιλία του. Αποτέλεσμα ήταν να τον αποφεύγουν αρκετοί επώνυμοι δημιουργοί, αν και τον γνώριζαν καλά και τον συναναστρέφονταν στα καλλιτεχνικά στέκια «Μπραζίλιαν» και «Βυζάντιον». Βέβαια με κάποιους είχε δυνατές φιλίες και τον αγαπούσαν (όπως π.χ. ο ζωγράφος Αλέκος Φασιανός, ο Μάνος Χατζιδάκις, ο Νάνος Βαλαωρίτης), αλλά και άλλοι εκτιμούσαν το έργο του. Γενικά όμως το κλίμα δεν ήταν καθόλου καλό - φταίει κι αυτός φυσικά που είχε εριστικό χαρακτήρα και τσακωνόταν με όλους. Γι' αυτό και αποφάσισε να αναζητήσει την τύχη του σε μια άλλη χώρα, παρθένα, όπως η Αυστραλία. Είχε και κάποιους φίλους εδώ (ξένους και Έλληνες), οι οποίοι τον στήριξαν (οικονομικά και ηθικά) και τον ενθάρρυναν να συνεχίσει το γράψιμο. Ήθελε να μείνει μόνιμα στην Αυστραλία, αλλά παρ' ότι είχε εργαστεί σε καλές δουλειές, όπως στους σιδηροδρόμους ή στην Τράπεζα Commonwealth, ο χαρακτήρας και ο τρόπος ζωής του δεν τού επέτρεψαν να το πετύχει. Ήταν ο τύπος του ανθρώπου που δεν στέριωνε και δεν ήταν ευχαριστημένος πουθενά. Ήταν αυτό το στυλ του μποέμ συγγραφέα, που ήθελε να ψάχνει, να δοκιμάζει, να εξερευνεί, να παίζει με τη φωτιά. Κυρίως όμως να γράφει. Αλλά και αυτό όχι πάντα, σε τακτική βάση, αλλά όποτε είχε κέφι. Είχε τους δικούς του περίεργους ρυθμούς. 

- Αληθεύει ότι το αριστουργηματικό του «Τρίτο Στεφάνι» το έγραψε και το τελείωσε στην Αυστραλία;

-Το πιθανότερο είναι αυτό, κατά την εκτίμησή μου, και τους λόγους τους αναλύω στη βιογραφία μου γι' αυτόν. Δυστυχώς, η γυναίκα που το δακτυλογράφησε, που ήταν και η στενότερη φίλη του Ταχτσή, η Φανή Αντωνιάδη, πέθανε λίγο πριν αρχίσω την έρευνά μου στην Αθήνα, με αποτέλεσμα να χάσουμε πολλά και πολυτιμότατα στοιχεία γι' αυτόν και το έργο του. Γνώρισα βέβαια την κόρη της στην Ελλάδα, η οποία μου κατέθεσε όσα στοιχεία γνώριζε. Ήταν όμως πολύ μικρή (τότε που η μητέρα της δακτυλογραφούσε το «Τρίτο Στεφάνι» στο Σίδνεϊ) και δεν θυμόταν πολλά πράγματα. Μου μίλησε όμως για το πόσο αξιαγάπητος άνθρωπος, αλλά και ωραίος και χαρισματικός άνδρας ήταν ο Ταχτσής, πόσο τους αγαπούσε όλους, και πόσο άριστες σχέσεις είχε με τους Αυστραλούς του στενού, φιλικού του περιβάλλοντος. Θα πρέπει επίσης να προσθέσω ότι ο ίδιος γνώριζε τέλεια την αγγλική γλώσσα. Καλύτερα ίσως και από τους Αυστραλούς, κι αυτό το διαπιστώνει κανείς διαβάζοντας τις επιστολές του προς τον Αυστραλό φίλο του ζωγράφο Καρλ Πλάτε. Να προσθέσω, ακόμα, πως όταν ήμουν φοιτητής στο πανεπιστήμιο, διδασκόμασταν το «Τρίτο Στεφάνι», καθώς συμπεριλαμβανόταν στη διδακτική ύλη. Από τότε μου πρωτομπήκε η ιδέα να ασχοληθώ κάποτε με τον Ταχτσή - ιδιαίτερα με την άγνωστη ζωή του στην Αυστραλία. Συγκεκριμένα, όταν διάβασα το καταπληκτικό του διήγημα «Λίγες πέννες για το Στρατό Σωτηρίας»...

[συνεχίζεται]