ΑΝΑΖΗΤΩΝΤΑΣ ΤΙΣ ΡΙΖΕΣ ΤΩΝ ΕΡΩΤΙΚΩΝ ΠΡΟΤΙΜΗΣΕΩΝ

Αναζητώντας τις ρίζες των ερωτικών προτιμήσεων

Πολλές είναι σήμερα οι έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι σεξουαλικές προτιμήσεις έχουν, εκτός των άλλων, και γενετικές αιτίες.

Ασπασία Δασκαλοπούλου (kathimerini.gr, 23-8-2015)

Οι ιστορικοί της επιστήμης θα έχουν σίγουρα πολλά βέλη στη φαρέτρα τους εναντίον της «επιστήμης» της ομοφυλοφιλίας του 20ού αιώνα. «Ενώ σήμερα η ψυχοθεραπεία προσφέρει κατανόηση και παρηγοριά, βοηθώντας να ξεπεραστούν τα προβλήματα της καθημερινής ζωής, στο παρελθόν η ομοφυλοφιλία θεωρούνταν ασθένεια» λέει ο ψυχίατρος Φιλίπ Μπρενό, στο ντοκιμαντέρ «Γκέι ή στρέιτ, είναι επιλογή;». H ομοφυλοφιλία μέσα στα τελευταία 60 χρόνια έχει περάσει από το να θεωρείται ψυχική ασθένεια, αργότερα διαταραχή, πιο πρόσφατα διαστροφή, ενώ η τάση της ψυχανάλυσης στα μέσα του περασμένου αιώνα ήταν να μετατρέψει τους ομοφυλόφιλους σε καλούς πατέρες.

«Κάποτε επικρατούσε η εντύπωση ότι μία υπερβολικά δυναμική μητέρα με έναν παθητικό πατέρα οδηγούσαν στην ανδρική ομοφυλοφιλία» λέει ο δρ Μπρενό. Ομως, η αντίληψη ότι «η σύναψη δυνατού δεσμού με τη μητέρα συνδέεται με την ανδρική ομοφυλοφιλία, περιέργως, δεν έχει ποτέ επιβεβαιωθεί» προσθέτει.
Ακόμα και σήμερα όμως, για τους περισσότερους, η εικόνα δεν έχει ξεκαθαρίσει, αφού πολλοί θεωρούν την ομοφυλοφιλία απόφαση ή επιλογή. Στο ντοκιμαντέρ «Γκέι ή στρέιτ, είναι επιλογή;», που αποτελεί μία από τις 30 περίπου επιστημονικές ταινίες που θα προβληθούν στο πλαίσιο του Διεθνούς Φεστιβάλ Επιστημονικών Ταινιών, το οποίο διεξάγεται στην Πάρο από το τέλος Αυγούστου μέχρι τις αρχές Σεπτεμβρίου, οι επιστήμονες αναζητούν απάντηση στο ερώτημα: Ποιες είναι οι ρίζες του σεξουαλικού προσανατολισμού;

Βιολογική προέλευση. Οι άνθρωποι δεν είναι τα μόνα είδη που σχηματίζουν ζευγάρια του ίδιου φύλου. Σύμφωνα με τις μέχρι τώρα επιστημονικές δημοσιεύσεις, 450 είδη ζώων έχουν αναγνωριστεί ως μερικώς αμφισεξουαλικά, και ανάμεσά τους πολλά είδη πτηνών, τα δελφίνια, οι καμηλοπαρδάλεις και οι πίθηκοι μπονόμπο. «Εάν κοιτάξουμε με περισσότερη λεπτομέρεια πιστεύω ότι θα το ανακαλύψουμε σε ένα πολύ μεγαλύτερο αριθμό ειδών» λέει ο Ζακ Μπάλταζαρ, ιδρυτής της ερευνητικής ομάδας συμπεριφορικής νευροενδοκρινολογίας στο Πανεπιστήμιο της Λιέγης στο Βέλγιο. Παρόλα αυτά, στα περισσότερα είδη δεν έχουν παρατηρηθεί συγκεκριμένες ομοφυλοφιλικές προτιμήσεις, δηλαδή μία αποκλειστική προτίμηση σε άτομα του ιδίου φύλου, σε σύγκριση με ετερόφυλα άτομα.
Ενδιαφέρουσα εξαίρεση όμως αποτελούν τα κριάρια από τα Βραχώδη Ορη των ΗΠΑ. Οι κτηνοτρόφοι της Μοντάνα έχουν διαπιστώσει ότι το 10% περίπου των αρσενικών κριαριών δεν γονιμοποιούν ποτέ θηλυκά, αλλά έχουν αποκλειστική προτίμηση για τα άλλα αρσενικά. Και ενώ δεν παρατηρείται καμία διαφορά στην ανατομία ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων κριαριών, οι υποψίες στρέφονται στον εγκέφαλό τους.
Ο Τσαρλς Ροζέλι, καθηγητής φυσιολογίας και φαρμακολογίας στο Πανεπιστήμιο Υγείας και Επιστήμης του Ορεγκον των ΗΠΑ, ο οποίος μελετά τους εγκεφάλους των ομοφυλόφιλων κριαριών, εντόπισε πράγματι μία ξεκάθαρη διαφορά. Στην περιοχή του υποθαλάμου του εγκεφάλου, η οποία παίζει ρόλο στις σεξουαλικές προτιμήσεις, μία συστάδα νευρώνων είναι μικρότερη σε μέγεθος στα ομοφυλόφιλα από ό,τι στα ετεροφυλόφιλα κριάρια. Σύμφωνα με τον δρα Ροζέλι, η περιοχή αυτή του εγκεφάλου είναι σχεδόν πλήρως αναπτυγμένη πριν από τη γέννα. «Δεν πιστεύω ότι τα κριάρια επιλέγουν να ελκύονται από τα αρσενικά ή τα θηλυκά. Πιθανώς, όπως και στους ανθρώπους, είναι κάτι που συμβαίνει», λέει ο δρ Ροζέλι.
Ο ανθρώπινος εγκέφαλος. Τη δεκαετία του 1990, ο ομοφυλόφιλος επιστήμονας Σάιμον Λεβέ, πρώην διευθυντής του Kέντρου Ορασης του Ινστιτούτου Σαλκ των ΗΠΑ, ήταν ο πρώτος που εντόπισε διαφορές στη δομή των εγκεφάλων ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων ανδρών ύστερα από αυτοψία. «Αυτή η δομική διαφορά βρίσκεται στον υποθάλαμο, μία περιοχή του εγκεφάλου που παίζει σημαντικό ρόλο στον έλεγχο της σεξουαλικής μας συμπεριφοράς και συναισθημάτων», λέει ο δρ Λεβέ στο ντοκιμαντέρ. Παρότι σε αυτή την περιοχή του εγκεφάλου μία ομάδα κυττάρων είναι συνήθως μεγαλύτερη στους άνδρες από ό,τι στις γυναίκες, ο δρ Λεβέ παρατήρησε ότι οι εγκέφαλοι των ομοφυλόφιλων ανδρών δεν διαφέρουν από αυτούς των γυναικών. Μία άλλη ομάδα από το Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ στην Ολλανδία, ερεύνησε επίσης στον υποθάλαμο, αλλά σε μία λίγο διαφορετική περιοχή. «Αυτό που ανακαλύψαμε ήταν μία πολύ ξεκάθαρη διαφορά στο “ρολόι του εγκεφάλου”, στον υπερχιασματικό πυρήνα, o οποίος ήταν διπλάσιος σε μέγεθος και περιείχε διπλάσιο αριθμό νευρώνων σε ομοφυλόφιλους από ό,τι σε ετεροφυλόφιλους άνδρες» λέει ο καθηγητής νευρολογίας Ντικ Σβαμπ από το Πανεπιστήμιο του Αμστερνταμ. Και ενώ σταδιακά ανακαλύπτονται και άλλες περιοχές του εγκεφάλου που διαφέρουν, «σήμερα γνωρίζουμε μόνο την κορυφή του παγόβουνου», λέει ο ίδιος στο ντοκιμαντέρ.
Οι έρευνες, όμως, σε εγκεφάλους υπόσχεται περισσότερες αποκαλύψεις. Η Ιβάνκα Σάβεκ, καθηγήτρια νευρολογίας στο Ινστιτούτο Καρολίνσκα στην Στοκχόλμη, χρησιμοποιεί τη μέθοδο της λειτουργικής μαγνητικής τομογραφίας για να συγκρίνει τους εγκεφάλους ομοφυλόφιλων και ετεροφυλόφιλων γυναικών και ανδρών. Παρότι στα ετεροφυλόφιλα άτομα τα δύο ημισφαίρια του εγκεφάλου είναι μη συμμετρικά στους άνδρες και συμμετρικά στις γυναίκες, στους ομοφυλόφιλους παρατηρείται το αντίθετο, είναι συμμετρικά στους άνδρες και μη συμμετρικά στις γυναίκες. Στο ερώτημα εάν αυτές οι επιδράσεις στον εγκέφαλο είναι έμφυτες ή επίκτητες η δρ Σάβεκ πιστεύει ότι το άτομο γεννιέται με αυτές τις ανατομικές διαφορές στον εγκέφαλο.
Ορμονικές αιτίες. Σύμφωνα με τον δρα Λεβέ, οι ορμόνες κατά την εγκυμοσύνη θα μπορούσαν πιθανώς να οδηγήσουν σε αλλαγές στα κύτταρα του εγκεφάλου, αλλά κάτι τέτοιο δεν είναι δυνατό να συμβεί στην ενήλικη ζωή. Θα μπορούσαν δηλαδή οι ορμόνες που εκκρίνονται κατά την εγκυμοσύνη, να παίζουν ρόλο στον σεξουαλικό προσανατολισμό; Αυτή είναι μία υπόθεση που έχει ευρέως επιβεβαιωθεί στα ζώα.
Ερευνες του δρος Μπάλταζαρ σε ιαπωνικά ορτύκια έδειξαν ότι όταν εμποδισθεί η έκκριση κάποιων ορμονών στα έμβρυα των θηλυκών, τότε αυτά αναπτύσσουν αρσενικές συμπεριφορές, ενώ αντίστοιχα όταν γίνει έγχυση θηλυκών ορμονών σε αρσενικά έμβρυα αυτά χάνουν κάθε αρσενική συμπεριφορά.

Παρότι τέτοιες έρευνες δεν θα ήταν ηθικό να πραγματοποιηθούν σε ανθρώπους, έχουν κατά το παρελθόν παρατηρηθεί παρόμοιες επιπτώσεις. Μεταξύ 1942 και 1945, όταν το Ανατολικό Βερολίνο βομβαρδιζόταν, παρατηρήθηκε αύξηση στη γέννηση ομοφυλόφιλων ανδρών, γεγονός που θεωρήθηκε ότι συνδέεται με τα αυξημένα επίπεδα στρες των μητέρων κατά την εγκυμοσύνη. Πιο πρόσφατες παρατηρήσεις, κατέγραψαν «αγορίστικες» συμπεριφορές σε κορίτσια που εκτέθηκαν σε υψηλά επίπεδα ανδρικών ορμονών όταν ήταν έμβρυα.

Γενετικές αιτίες. Πολλές είναι σήμερα οι γενετικές έρευνες που υποστηρίζουν ότι οι σεξουαλικές προτιμήσεις έχουν, εκτός των άλλων, και γενετικές αιτίες. Το πρώτο γονίδιο που ανακαλύφθηκε να συνδέεται με την ομοφυλοφιλία εντοπίστηκε το 1993 σε ένα τμήμα του Χ χρωμοσώματος, το Xq28, από την ερευνητική ομάδα του Ντιν Χάμερ στα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας των ΗΠΑ. Πρόσφατη έρευνα του Αλαν Σάντερς, διευθυντή του τμήματος συμπεριφορικής γενετικής του Πανεπιστημίου ΝόρθΣορ των ΗΠΑ, σε δείγμα 1.000 ομοφυλόφιλων ανδρών επιβεβαίωσε τα ευρήματα.

Οικογενειακές αιτίες. Στη Δανία, το λεπτομερές σύστημα καταχώρησης πολιτών που διατηρείται, επέτρεψε στον Μόρτεν Φρις, καθηγητή επιδημιολογίας της σεξουαλικής υγείας στο Πανεπιστήμιο Ααλμποργκ, να ακολουθήσει τις ζωές δύο εκατομμυρίων Δανών για πολλά χρόνια. Οσον αφορά το οικογενειακό περιβάλλον, «είδαμε ότι άνδρες που μεγάλωσαν με μητέρες που ήταν μεγαλύτερης σχετικά ηλικίας είχαν μεγαλύτερη πιθανότητα, μεταγενέστερα, να διαλέξουν έναν σύντροφο του ιδίου φύλου, σε σύγκριση με γονείς που ήταν νέοι κατά τη γέννηση του παιδιού τους» λέει ο δρ Φρις στο ντοκιμαντέρ.

Ακόμα ένα γυναικείο μυστήριο

Και ενώ κάποια στοιχεία για τους ομοφυλόφιλους άνδρες αρχίζουν, με αργό ρυθμό, να ξεδιαλύνονται, η ομοφυλοφιλία στις γυναίκες είναι σε μεγάλο βαθμό μυστήριο. Κατά τη διάρκεια της ζωής μιας γυναίκας βλέπει κανείς μεγαλύτερη ρευστότητα στις σεξουαλικές προτιμήσεις, παρατηρεί η Λίζα Ντάιαμοντ, ομοφυλόφιλη ψυχολόγος από το Πανεπιστήμιο της Γιούτα των ΗΠΑ. «Γνωρίζουμε από μεγάλες έρευνες ότι οι γυναίκες είναι πιο πιθανό να έλκονται και από τα δύο φύλα, αντί αποκλειστικά από το ένα φύλο» λέει η ίδια. Αρκετοί ερευνητές συμφωνούν ότι η κουλτούρα και η κοινωνία, η οποία φαίνεται να ασκεί μεγαλύτερη πίεση στη ζωή της γυναίκας, καθιστούν πιο δύσκολη τη διαμόρφωση μιας πιο συγκεκριμένης αντίληψης της φυσικής της σεξουαλικότητας.