100 ΧΡΟΝΙΑ ΑΠΟ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ ΡΟΥΠΕΡΤ ΜΠΡΟΥΚ. ΤΙΜΕΣ ΚΑΙ ΑΠΟΣΙΩΠΗΣΕΙΣ - 1

Οι Σκυριανοί δεν γνώριζαν ποιος ήταν ο άτυχος νέος που οι σύντροφοί του τον έθαψαν ακριβώς στο σημείο όπου είχε καθίσει να αναπαυτεί λίγες ημέρες πριν από τον θάνατό του θαυμάζοντας το μεγαλείο του τοπίου. Τον θρήνησαν όμως σα να ήταν δικός τους. Πάντα κάποιος άναβε ένα κεράκι στη μνήμη του άγνωστου στρατιώτη και άφηνε μερικά αγριολούλουδα στο μνήμα του παρά το ότι βρισκόταν σε μια ερημική περιοχή πολύ μακριά από την πόλη της Σκύρου. Μερικά χρόνια αργότερα, πάντως, ο Μπρουκ θα τους το ανταπέδιδε αφού στην ουσία θα γινόταν η αφορμή για την ανάπτυξη του νησιού. 

Το 1925 δημιουργήθηκε μια Διεθνής Επιτροπή για τον ποιητή Ρούπερτ Μπρουκ, στην οποία μεταξύ άλλων συμμετείχαν ο Κωνσταντίνος Καβάφης και ο Λίνος Πολίτης ενώ επίτιμοι πρόεδροι ορίστηκαν ο πρωθυπουργός της Ελλάδας Ελευθέριος Βενιζέλος, ο ύπατος αρμοστής της Αγγλίας στην Αίγυπτο Λόρδος Λόυντ και ο Αγγλος πρέσβυς στην Αθήνα σερ Πέρσυ Λώρεν, με στόχο να συγκεντρωθούν στην Ευρώπη και την Αίγυπτο χρήματα για την ανέγερση ενός μνημείου προς τιμήν του Μπρουκ και της αιώνιας ποίησης. 

Πράγματι τα χρήματα συγκεντρώθηκαν και ο γλύπτης Μιχαήλ Τόμπρος φιλοτέχνησε το ορειχάλκινο άγαλμα -φημολογείται ότι μοντέλο του υπήρξε ένας, τότε ακόμη, άγνωστος νεαρός, ο Αλέξανδρος Ιόλας- που τοποθετήθηκε στην πλατεία Μπρουκ, πλάι στο Αρχαιολογικό Μουσείο του νησιού και το Λαογραφικό Μουσείο Φαλτάιτς. Η τελετή που έγινε στις 5 Απριλίου του 1931 είχε διεθνή χαρακτήρα. 

Εκατοντάδες έλληνες και ξένοι διανοούμενοι, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες και πολλά διάσημα ονόματα της εποχής με επικεφαλής τον Ελευθέριο Βενιζέλο, επισκέφτηκαν το νησί για να τιμήσουν τη μνήμη του βρετανού ποιητή. Εντωμεταξύ και επειδή οι υποδομές ήταν ανύπαρκτες, μέσα σε ένα χρόνο ακριβώς, η κοινότητα της Σκύρου, οι κάτοικοι του νησιού και ο Σύνδεσμος Σκυρίων στην Αθήνα που κατέβαλαν υπεράνθρωπες προσπάθειες πέτυχαν την οργανωμένη και αξιοπρεπή εμφάνιση του νησιού. Η πόλη της Σκύρου ηλεκτροφωτίστηκε και υδροδοτήθηκε, κατασκευάστηκαν σε διάφορα σημεία δημόσια αποχωρητήρια αλλά και ένα μεγάλο δίκτυο καλντεριμιών και γενικά τακτοποιήθηκαν ασχήμιες από χαλάσματα κλπ
Ποιος ήταν ο Ρούπερτ Μπρουκ;

Ποιητής του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου -αν και στην ουσία δεν πρόλαβε να πάρει μέρος σε στρατιωτική δράση- ήταν μια από τις πιο διάσημες λογοτεχνικές προσωπικότητες στη Βρετανία της προπολεμικής περιόδου: εντυπωσιακά όμορφος, ταλαντούχος, αθλητικός, προικισμένος με κλασική μόρφωση, με όλα τα πάθη της Εδουαρδιανής εποχής, αμφισεξουαλικός. Γεννήθηκε το 1887 στο κολέγιο Ράγκμπι όπου διευθυντής ήταν ο πατέρας του. Ο κατά έξι χρόνια μεγαλύτερος αδελφός του πέθανε όταν ο Ρούπερτ σπούδαζε στο Κέιμπριτζ ενώ και ο μικρότερος αδελφός του σκοτώθηκε στο πεδίο της μάχης δύο μήνες μετά το δικό του θάνατο στη Σκύρο.

Ο Μπρούκ έλαβε πολύ αυστηρή ανατροφή -η μητέρα του ειδικά ήταν πουριτανή- πράγμα που του δημιούργησε εσωτερική σύγκρουση αργότερα όταν βρέθηκε σε φιλελεύθερους κύκλους διανοουμένων. Η εξαιρετική ομορφιά του δεν μπορούσε να αφήσει κανέναν ασυγκίνητο. Ο Ουίλιαμ Μπάτλερ Γέιτς, ένας από τους κορυφαίους αγγλόφωνους ποιητές του 20ου αιώνα είχε πει για τον Μπρουκ ότι ήταν «ο πιο ωραίος νεαρός άνδρας της Αγγλίας» ενώ ο συγγραφέας Λέοναρντ Γουλφ (σύζυγος της Βιρτζίνια Γουλφ) έγραψε γι' αυτόν ότι «ακριβώς έτσι θα φαινόταν ο Αδωνις στα μάτια της Αφροδίτης». Και βέβαια δεν ήταν λίγες οι γυναίκες θαυμάστριές του. Ένα ποίημα που ενέπνευσε στη φίλη του Φράνσις Κορνφορντ ξεκινάει με το στίχο: «Ενας νεαρός Απόλλων με χρυσά μαλλιά».

Ενώ σπουδάζει στο Κέιμπριτζ, ο Μπρουκ διακηρύσσει την αθεϊα του και εξαγγέλλει το πιστεύω του: «Υπάρχουν μόνο τρία πράγματα στον κόσμο: το ένα είναι να διαβάζεις ποίηση, το άλλο να γράφεις ποίηση, μα απ' όλα το πιο καλό να ζεις την ποίηση». Το 1908 συνδέεται φιλικά με τον μετέπειτα φιλόσοφο Λούντβιχ Βιττγκενστάιν και με την Βιρτζίνια Γουλφ, ερωτεύεται τη Νοέλ Κοξ (εξαδέλφη του Λώρενς Ολιβιέ) και λίγο αργότερα συνάπτει ερωτικό δεσμό με την αδελφή της Κα Κοξ, ίσως την πιο σημαντική σχέση της ζωής του.

Το φθινόπωρο του 1912 θα καταρρεύσει συναισθηματικά εξαιτίας κάποιας ερωτικής-σεξουαλικής σύγχυσης και ζήλειας. Ενα χρόνο αργότερα θα ταξιδέψει στην Αμερική, γράφοντας τις ταξιδιωτικές εντυπώσεις του για ένα περιοδικό του Λονδίνου. Τον Ιανουάριο του 1914 ο Μπρουκ αποβιβάζεται στην Ταϊτή, όπου μένει τέσσερις μήνες και εκεί ερωτεύεται σφοδρά την ιθαγενή Τάατα Μάτα.

Τον Αύγουστο της ίδιας χρονιάς, όταν ξεσπά ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος ο Ρούπερτ Μπρουκ θα νιώσει ανακούφιση. Στο πρώτο από τα σονέτα του τού 1914 με τίτλο «Peace» (έχει μεταφραστεί από τον Κώστα Ιωάννου ως «Γαλήνη» στη δίγλωσση έκδοση του Πνευματικού Κέντρου Δήμου Σκύρου «Rupert Brooke, ένας Αγγλος Ποιητής στην Σκύρο») ευχαριστεί το Θεό για την ηθική κάθαρση του πολέμου με το κάλεσμα: «Να στρέψουμε χαρούμενοι, σαν βουτηχτές σε καθαρά νερά, / Την πλάτη σ'έναν κόσμο γέρικο, ψυχρό κι αποσταμένο…».

Αμέσως κατατάσσεται εθελοντικά στη Βασιλική Ναυτική Μεραρχία και παίρνει μέρος στην πολιορκία της Αμβέρσας όπου τα συμμαχικά στρατεύματα ηττήθηκαν από τους Γερμανούς που κράτησαν την πόλη ως το 1918. Τον Φεβρουάριο του 1915 η Μεραρχία του αποπλέει για τα Δαρδανέλια. Αράζουν στο Μούδρο της Λήμνου. Το πλοίο του Μπρουκ παίρνει τα διαταγή να αναχωρήσει για το Πορτ Σάιδ της Αιγύπτου. Εκεί ο ποιητής προσβάλλεται από δυσεντερία, ενώ μια πληγή, πιθανόν από τσίμπημα κουνουπιού εμφανίζεται στο χείλι του. Είναι η αρχή του τέλους.

Στις 10 Απριλίου πλέουν στη Σκύρο και αγκυροβολούν στον όρμο Τρεις Μπούκες. Ο Μπρουκ παίρνει μέρος στα γυμνάσια της Μεραρχίας του, κάνει επίσης μια σύντομη εκδρομή σε μια πλαγιά με ελιές στην όχθη ενός χειμάρρου. Εντωμεταξύ η υγεία του χειροτερεύει. Οι γιατροί αποφαίνονται: οξεία δηλητηρίαση αίματος. Τον μεταφέρουν στο Γαλλικό Πλωτό Νοσοκομείο όπου πέφτει σε κώμα και εκπνέει το απόγευμα της 23ης Απριλίου 1915. Ημερομηνία σημαδιακή.

Ο Ρούπερτ Μπρουκ πεθαίνει ανήμερα του Αγίου Γεωργίου, πολιούχου της Αγγλίας αλλά και της Σκύρου και ημέρα των γενεθλίων του Σαίξπηρ. Τρεις ημέρες αργότερα στους Τάιμς του Λονδίνου δημοσιεύεται η νεκρολογία του Γουίνστον Τσώρτσιλ: «Ο Ρούπερτ Μπρουκ είναι νεκρός. Ένα τηλεγράφημα του Ναυάρχου από τη Λήμνο μας πληροφορεί πως αυτή η ζωή έσβησε ακριβώς τη στιγμή που φαινόταν ν'ανθίζει. Μια φωνή ακούστηκε για μια στιγμή, μια νότα ήχησε πιο αληθινή, πιο συναρπαστική, πιο ικανή να δείξει την ευγένεια της νιότης μας, όπως της έπρεπε».

Ο Στρατιώτης *

Είναι το ποίημα -ένα από τα μόλις 94 που πρόλαβε να γράψει στη σύντομη ζωή του- χάρη στο οποίο έγινε γνωστός ο Ρούπερτ Μπρουκ, που διαβάστηκε την Κυριακή του Πάσχα του 1915, κατά τη διάρκεια της λειτουργίας, από τον ο ιερέα του καθεδρικού Ναού του Αγίου Παύλου στο Λονδίνο:

Αν πέθαινα αυτό μόνο σκέψου για μένα:
Ότι υπάρχει μια γωνιά σε κάποιο ξένο τόπο
Που 'ναι για πάντα Αγγλία. Σ' αυτή την πλούσια γη
Μια σκόνη θα 'χει θαφτεί πλουσιότερη'
Μια σκόνη που γέννησε η Αγγλία έπλασε κι έδωσε
Κάποτε τα λουλούδια της ν' αγαπά, τους δρόμους
να διαβαίνει,
Ένα κορμί της Αγγλίας ανασαίνοντας αγγλικό αέρα,
Λουσμένο στα ποτάμια κι ευλογημένο από ήλιους
της πατρίδας.

Και σκέψου, αυτή η καρδιά όλο το κακό σκόρπισε,
Ενας παλμός όχι λιγότερο σε αιώνια μνήμη
Σκέψεις κάπου ξαναδίνει απ' την Αγγλία δοσμένες'
Οράματα και ήχους' ευτυχισμένα όνειρα σαν τις μέρες της'
Και το γέλιο που 'μαθε από φίλους' και την ευγένεια,
Σε καρδιές ειρηνικές, κάτω από αγγλικό ουρανό.

* Από το βιβλίο «Rupert Brooke, τα Ποιήματα, ο Ποιητής και η Σκύρος», (εκδόσεις Γκοβόστη, με εισαγωγή, μετάφραση, χρονολόγιο των Ηλία Γκρη και Κερασίας Κάραλη)

Εκδηλώσεις μνήμης

Στις 23 Απριλίου 2015, εκατό χρόνια μετά το θάνατο του Ρούπερτ Μπρουκ η βρετανική πρεσβεία σε συνεργασία με το Δήμο Σκύρου και την υποστήριξη της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας, τίμησαν τη μνήμη του μεγάλου άγγλου ποιητή με μια σειρά επετειακών εκδηλώσεων στο νησί.

Το μεσημέρι της 23ης Απριλίου, τελέστηκε επιμνημόσυνη δέηση στον τάφο του Ρούπερτ Μπρούκ από τον Εφημέριο της Αγγλικανικής Εκκλησίας στην Αθήνα κ. Μάλκομ Μπράντσο. Σε μια πραγματικά συγκινητική ατμόσφαιρα ο βρετανός πρέσβης Τζων Κίττμερ απηύθυνε σύντομο χαιρετισμό ενώ ο εκπρόσωπος του «Συνδέσμου Φίλων του Ρούπερτ Μπρουκ», Νιλ Μέιμπιν διάβασε ένα από τα πιο γνωστά ποιήματα του, το 'The Fragment'.

Στεφάνια κατέθεσαν ο κ. Κίττμερ, ο βρετανός στρατιωτικός ακόλουθος κ. Μπλάκγουελ, ο περιφερειάρχης Στερεάς Ελλάδας Κώστας Μπακογιάννης, ο αντιπεριφερειάρχης Ευβοίας Φάνης Σπανός, ο Δήμαρχος Σκύρου Μιλτιάδης Χατζηγιαννάκης, ο εκπρόσωπος του Συλλόγου Φίλων Ρούπερτ Μπρούκ (Rupert Brooke Society) Νιλ Μέιμπιν καθώς και εκπρόσωποι διπλωματικών αποστολών στην Ελλάδα.

Στην τελετή παρευρέθηκε άγημα και τιμητική φρουρά της Ελληνικής Πολεμικής Αεροπορίας, ενώ σαλπιγκτής της απέδωσε τα βρετανικά εμβατήρια The Last Post και Reveille.

Το απόγευμα της ίδιας ημέρας πραγματοποιήθηκαν τα εγκαίνια οπτικοακουστικής έκθεσης με τίτλο «Ρούπερτ Μπρουκ στη Σκύρο: ένας Άγγλος ποιητής σε μια γωνιά του Αιγαίου», που θα φιλοξενηθεί στο χώρο του θεάτρου στο Δημοτικό Σχολείο της Σκύρου έως 1 Σεπτεμβρίου 2015 με ελεύθερη είσοδο.

Ανάμεσα στα εκθέματα περιλαμβάνεται σπάνιο φωτογραφικό και ηχητικό υλικό από το ιστορικό αρχείο του Πολεμικού Μουσείου του Λονδίνου (Imperial War Museum), του Συλλόγου Φίλων Ρούπερτ Μπρούκ (Rupert Brooke Society) και της Επιτροπής Στρατιωτικών Κοιμητηρίων της Βρετανικής Κοινοπολιτείας (Commonwealth War Graves Commission). Οι επισκέπτες της έκθεσης θα έχουν την ευκαιρία να μάθουν για τη ζωή και το έργο του Ρούπερτ Μπρουκ και ταυτόχρονα να περιηγηθούν στις ιστορικές πτυχές του Μεγάλου Πολέμου, από τη Μάχη της Καλλίπολης μέχρι το Μακεδονικό Μέτωπο, εστιάζοντας στα γεγονότα που οδήγησαν σε ριζικές αλλαγές στον Ευρωπαϊκό χάρτη.

Στη σύντομη ομιλία του ο βρετανός πρέσβης Τζων Κίττμερ υπογράμμισε: «Η έκθεση που εγκαινιάσαμε εδώ σήμερα αποτελεί έκφραση του καθήκοντος που έχουμε να διδάξουμε τις νεότερες γενιές ώστε να γνωρίζουν τις θυσίες που έκαναν οι προηγούμενες. Ελπίζω ότι όλοι οι επισκέπτες της έκθεσης θα φύγουν πεπεισμένοι για την ανάγκη να μη λησμονήσουμε - να μη λησμονήσουμε ποτέ εκείνους που θυσίασαν το μέλλον τους για το παρόν μας.»

Ο Δήμαρχος Σκύρου Μιλτιάδης Χατζηγιαννάκης προσέθεσε: «Ο σπουδαίος αυτός ποιητής γεννήθηκε και έζησε στη Βρετανία άλλα πέθανε και τάφηκε στη Σκύρο μας αποτελώντας έτσι το συνδετικό κρίκο που ενώνει μέχρι σήμερα τη Σκύρο και τη Βρετανία. Ήταν φαίνεται το πεπρωμένο του να αφήσει την τελευταία του πνοή στο νησί μας σε τόσο νέα ηλικία υπηρετώντας την πατρίδα του στον Μεγάλο Πόλεμο κατά τον οποίο Βρετανοί και ΄Ελληνες πολέμησαν μαζί ως σύμμαχοι κατά των κοινών εχθρών μας. Θέλω να ευχαριστήσω τον κ. Πρέσβη που χωρίς τη δική του στήριξη και συνδρομή δε θα ήταν δυνατή η διοργάνωση των σημερινών εκδηλώσεων και κυρίως της ενδιαφέρουσας έκθεση που θα παραμείνει για τους επόμενους μήνες στο νησί μας και θα αποτελέσει πόλο έλξης για τους ντόπιους και τους επισκέπτες.»

Χαιρετισμούς, εκ μέρους της Περιφέρειας Στερεάς Ελλάδας απηύθυναν ο Αντιπεριφερειάρχης Φάνης Σπανός και η Πρόεδρος του Περιφερειακού Συμβουλίου Μίνα Παπαναστασίου. Η εκδήλωση έκλεισε με την κεντρική ομιλία της αντιπροέδρου του Ιστορικού και Λαογραφικού Μουσείου Μάνου και Αναστασίας Φαλτάιτς, Άννα Φαλτάιτς με τίτλο «Ρούπερτ Μπρουκ: Ένα ορόσημο στην ιστορία της Σκύρου».

Η έκθεση «Ρούπερτ Μπρουκ στη Σκύρο: ένας Άγγλος ποιητής σε μια γωνιά του Αιγαίου» είναι αφιερωμένη στην μνήμη του Ρούπερτ Μπρουκ και αποτελεί μέρος μίας σειράς εκδηλώσεων μνήμης για τη συμπλήρωση των 100 χρόνων από τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο που προγραμματίζει η Βρετανική Πρεσβεία για την περίοδο 2015-2018 και για τις οποίες θα υπάρξουν ανακοινώσεις.

Παράλληλα, η Βρετανική Πρεσβεία συμμετέχει στις σχετικές εκδηλώσεις που διοργανώνουν άλλες διπλωματικές αποστολές στην Ελλάδα. Ήδη στις 18-19 Απριλίου ο Βρετανός Πρέσβης βρέθηκε στη Λήμνο όπου συμμετείχε στις εκδηλώσεις τιμής και μνήμης των πεσόντων στη Μάχη της Καλλίπολης ενώ το Σάββατο 25 Απριλίου εκπροσώπησε το Ηνωμένο Βασίλειο στην τελετή μνήμης στο Συμμαχικό Κοιμητήριο Αλίμου για τους πεσόντες των στρατιωτικών δυνάμεων της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας (ΑΝΖΑC) στην εκστρατεία της Καλλίπολη.

Κική Τριανταφύλλη (tanea.gr, 29/4/2015)