ΟΤΑΝ Ο ΛΑΠΑΘΙΩΤΗΣ ΣΥΝΑΝΤΗΣΕ ΤΟΝ ΚΑΒΑΦΗ 3

Με αφορμή το ποίημα του Καβάφη, «Να μείνει», όπου περιγράφεται η συνάντηση δύο ανδρών σ' ένα καπη­λειό, και οι αισθησιακές στιγμές που απολαμβάνουν, καθώς επίσης και τα: «Η προθήκη του καπνοπωλείου» και «Ρωτούσε για την ποιότητα», δεν κρίνεται άσκοπο να συγκριθούν αυτά με εκείνα τα ποιήματα του Λαπαθιώτη, που έχουν ως θέμα τους το γεγονός της τυχαίας συνάντησης και της απόλαυσης του έρωτα, μεταξύ δύο ανθρώπων του ίδιου φύλου. Αναφέρω τα ποιήματα του Λαπαθι­ώτη: «Επεισόδιο», το δεύτερο μέρος του «Μια νύχτα με φεγγάρι», καθώς επίσης και το ποίημα του «Μάτια»:

«Μάτια συναντημένα μες στο τρίστρατο,

για ποιο σκοπό;

που μια στιγμούλα δίνονται και χάνονται

και τ' αγαπώ...»

Παρατηρώ ότι το σκηνικό των ποιημάτων του Λαπαθιώτη είναι πολύ φτωχό και περιορισμένο, σε σύγκριση με το αντίστοιχο σκη­νικό των ποιημάτων του Καβάφη, ο οποίος επικεντρώνεται -περισ­σότερο- στον κοινωνικό περίγυρο και τις αντιδράσεις του, ενώ ο Λαπαθιώτης εστιάζει την προσοχή του στο γεγονός της τυχαίας συνάντησης και στο συγκεκριμένο πρόσωπο χωρίς να προχωρά σε ιδιαίτερες νύξεις ως προς το κοινωνικό περιβάλλον και την ατμό­σφαιρα που επικρατεί.

Αν και οι συναντήσεις αυτές γίνονται σε ανοιχτούς χώρους -στους δρόμους, στα πάρκα και στην αγορά- ο Λαπαθιώτης δεν θίγει το θέμα της αγωνίας και της βιαστικής συνεύρεσης των ερα­στών, όπως το κάνει ο Καβάφης στα ποιήματα του. Ποιος μπορεί να ξεχάσει εκείνους τους περίφημους στίχους του τελευταίου:

«Γρήγορα και κρυφά, για να μη νιώσει

ο καταστηματάρχης που στο βάθος κάθονταν»;

(Ρωτούσε για την ποιότητα)

Το μοναδικό ποίημα του Λαπαθιώτη, από όσα έχω διαβάσει, που αναφέρεται στον κοινωνικό περίγυρο -και μάλιστα σε τέσσερα σημεία του- είναι το Ερωτική νύχτα:

«Κλείσε το παράθυρο να μη βλέπουν οι γειτόνοι

και την πόρτα σφάλησε και σβήσε το κερί.

Η αγκαλιά μου πύρωσε σαν τη φωτιά και λιώνει

για σφιχταγκαλιάσματα κι όλο σε καρτερεί.

……………………………

Κι όταν σε ρωτήσουνε τη χαραυγή οι γειτόνοι

για ποιο λόγο σφάλησες - αχ, πες τους, να χαρείς,

πες τους πως στην κάμαρα, φοβάσαι, σαν νυχτώνει

κι έπεσες και πλάγιασες νωρίς - τ' ακούς; Νωρίς!»

Στις τέσσερις από τις πέντε στροφές του γίνεται λόγος για τους γειτόνους, τις «ματιές του κόσμου», γι’ «άλλες ψυχές στο δρόμο», και τον τρόμο του εραστή που κοιτά με φοβισμένο βλέμμα. Αλλά ακόμα κι εδώ απουσιάζει η ένταση που υπάρχει στα ανάλογα ποιήματα του Καβάφη. Ίσως γιατί αυτή η ερωτική νύχτα διαδραμα­τίζεται σε κλειστό -και όχι ανοιχτό- χώρο, μακριά από τα ξένα κι επίφοβα μάτια τρίτων.

Επίσης στην ερωτική ποίηση του Καβάφη, εκτός από τη βια­στική εκπλήρωση της σαρκικής επιθυμίας, εξαιτίας της αντιξοότη­τας των συνθηκών, και παρά το γεγονός ότι απουσιάζει η αίσθηση της αμαρτίας, ιδιαίτερο ρόλο και βάρος αποκτά -όχι μόνο η αγωνία των εραστών- αλλά κυρίως το αίσθημα της ενοχής που νιώθουν να τους τυραννά. Ενδεικτικά αναφέρω τα ποιήματα του Καβάφη: «Ομνύει», «Εν τη Οδώ», «Εν Απογνώσει», και -τέλος- «Η αρχή των»:

«Η εκπλήρωσις της έκνομής των ηδονής

έγινεν. Απ' το στρώμα σηκωθήκαν,

και βιαστικά ντύνονται χωρίς να μιλούν.

Βγαίνουνε χωριστά, κρυφά απ' το σπίτι· και καθώς

βαδίζουνε κάπως ανήσυχο στο δρόμο, μοιάζει

σαν να υποψιάζονται που κάτι επάνω των προδίδει

σε τι είδους κλίνη έπεσαν προ ολίγου».

Η ηδονή που απολαμβάνουν οι εραστές είναι: νοσηρή, άνομη, στιγματισμένη. Πολλές φορές το γεγονός αυτό έχει ως αποτέλεσμα να τελειώνει μια σχέση:

«Τον έχασ' εντελώς, σαν να μην υπήρχε καν.

Γιατί ήθελε -είπ' εκείνος- ήθελε να σωθεί

απ' την στιγματισμένη, την νοσηρή ηδονή·

απ' την στιγματισμένη, του αίσχους ηδονή».

(Εν απογνώσει)

Αντίθετα στα ερωτικά ποιήματα του Λαπαθιώτη, όχι μόνο απουσιάζει το αίσθημα της ενοχής και το φορτισμένο κλίμα που δημιουργείται με την συνδρομή της, αλλά το επίθετο «άνομος» το συναντώ μονάχα στο ποίημα του: Κι έπινα μές από τα χείλη σου. Αλλά κι εδώ πάλι, δεν έχει το βάρος που αποκτά η λέξη, όταν τη χρησιμοποιεί ο Καβάφης:

«Έτσι αγάπη μου σε χόρτασα

κι έτσι τη γλυκάδα σου ήπια,

μέσα στ' άνομα αγκαλιάσματα,

στ' άνομα τα καρδιοχτύπια».

Ας μην ξεχνάμε και τις «Ετυμολογίες», μια σειρά ολιγόστιχων σατυρικών στιχουργημάτων του Λαπαθιώτη –poesie impure, όπως την χαρακτηρίζει - όπου μ' ένα ιδιαίτερο παιγνιώδη και πρωτότυπο τρόπο επιχειρεί να ετυμολογήσει {ή ετοιμολογήσει - όπως γράφει) μερικές λέξεις που  αναφέρονται  στα γεννητικά όργανα και τις ερωτικές προτιμήσεις του, και που φανερώνουν ότι ο άνθρωπος Λαπαθιώτης δεν ένιωθε ενοχές για τις ερωτικές επιλογές του, όπως ο Καβάφης.

«Αν ποτέ μου δοθεί η ευκαιρία», παρατηρεί ο ποιητής, «να γράψω την αυτοβιογραφία μου, εκείνο που πρέπει να τονίσω πρώτο - πρώτο, είναι το εξής: ότι ποτέ, σε καμιά στιγμή της ζωής μου, δεν θεώρησα ελάττωμα την υλική αποστροφή μου στη γυναίκα, και την έλξη μου από το ίδιο μου το φύλο. Αλλ’ απεναντίας, αυτήν την ιδιότητα μου τη θεώρησα, πάντα, όχι σαν αδυναμία, αλλά σαν μια ωραία και καινούργια δύναμη, μια προηγμένη κι ανώτερη τάση, για την οποία ήμουν πάντα υπερήφανος! Κι οι άλλοι ας νομίζουν ότι θέλουν».

A.Β.Στρατής (sarantakos.com)