ΠΙΕΡ ΠΑΟΛΟ ΠΑΖΟΛΙΝΙ. Ο ΜΕΓΑΛΟΣ ΠΡΟΚΛΗΤΙΚΟΣ

Pier Paolo Pasolini. Ο Μεγάλος Προκλητικός

Τριάντα έξι χρόνια μετά τον θάνατό του, το MoMA, το Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, διοργανώνει μεγάλη ρετροσπεκτίβα στο έργο ενός «καταραμένου» και ανένταχτου καλλιτέχνη, του οποίου το έργο και τη δράση δύσκολα μπορεί να αφηγηθεί κάποιος, πόσω μάλλον να τα προσδιορίσει

Του Ακη Καπράνου (taneagr, 4/1/2013)

Στα μόλις 53 χρόνια της ζωής του ο Πιερ Πάολο Παζολίνι πέρασε με τη δύναμη ενός κομήτη από την ευρωπαϊκή σύγχρονη τέχνη, επηρεάζοντάς την όσο ελάχιστοι. Ποιητής, ζωγράφος, κινηματογραφιστής, συγγραφέας, γλωσσολόγος, φιλόσοφος και ρεπόρτερ, ακολουθούσε μονάχα το ένστικτό του καθώς έπεφτε με μανία από τη μια ενασχόληση στην άλλη και τίποτα δεν μπορούσε να του λυγίσει τη θέληση - τίποτα, εκτός από τον θάνατο που ήρθε απότομα με την - επισήμως, ανεξιχνίαστη ακόμη -  δολοφονία του.

Γεννημένος το 1922, ο Παζολίνι διάβασε Ρεμπό πρώτη φορά στα επτά του χρόνια, και ξεκίνησε να γράφει ποίηση από την ίδια ηλικία. Ενήλικος πια, σπούδασε Φιλολογία στο Πανεπιστήμιο της Μπολόνια και προσπάθησε πολλές φορές να εκδώσει ποίησή του, κάτι πρακτικά αδύνατον, μια και το φασιστικό καθεστώς της εποχής έλεγχε τα πάντα. Στο τέλος θα κυκλοφορήσει ένα αυτοχρηματοδοτούμενο ανθολόγιο ποιημάτων το οποίο θα εκτιμηθεί από τους διανοουμένους της εποχής, αλλά η σκληρή πραγματικότητα του πολέμου θα συνταράξει τη ζωή του ευαίσθητου Παζολίνι που σιγά σιγά αρχίζει να ανακαλύπτει τον μαρξισμό. Το 1943, μάλιστα, θα συλληφθεί από τους Γερμανούς και θα καταστρώσει ο ίδιος την απόδρασή του, επιστρέφοντας στο χωριό του, την Κασάρσα ντέλα Ντελίτσια, το οποίο θα βρει κατεστραμμένο από τα φίλια πυρά των Συμμάχων, ενώ ο αδελφός του είχε δολοφονηθεί.

Μετά το τέλος του πολέμου και του φασισμού, αναγνωρισμένος πια ως εξέχουσα μορφή της ιταλικής λογοτεχνίας, ο Παζολίνι ανακαλύπτει τον κινηματογράφο, αρχικά συνεισφέροντας στους διαλόγους της ταινίας του Φεντερίκο Φελίνι «Οι νύχτες της Καμπίρια». Ενθουσιασμένος αγοράζει μια κάμερα, δουλεύει για μήνες τις πρώτες του ταινίες μικρού μήκους και τις δείχνει στον φημισμένο σκηνοθέτη, ο οποίος είναι κατηγορηματικός: «Παιδί μου, μείνε στη λογοτεχνία, δεν έχεις κανένα κινηματογραφικό ταλέντο». Ο Φελίνι βέβαια θα έπαιρνε πίσω εκείνα τα λόγια του, εκθειάζοντας στη συνέχεια το έργο του (το «Σατυρικόν» που γύρισε το 1969, άλλωστε, είναι σαφέστατα παζολινικό), αλλά σκεφτείτε τι σημαίνει να σε απορρίπτει ο μέντοράς σου. Αλλοι θα τα είχαν παρατήσει από την επόμενη ημέρα. Ο Παζολίνι όμως παρέμεινε επίμονος έως το τέλος της ζωής του - όσο και προκλητικός.

Δώδεκα ταινίες, γυρισμένες από το 1961 έως το 1975, καταγράφουν την κοινωνική ανέλιξη του ιταλικού κράτους αλλά και την απεγνωσμένη ανάγκη του δημιουργού τους για ελευθερία. Ελευθερία πνευματική, ψυχική, ερωτική. Και όμως αυτές οι εκκλήσεις για ελευθερία προκάλεσαν το μένος του κρατικού μηχανισμού που τον έσυρε δεκάδες φορές στα δικαστήρια για προσβολή της δημοσίας αιδούς ή και βλασφημία. Το 1962 ομάδα φασιστών τού επιτίθεται μετά την πρεμιέρα του «Μάμα Ρόμα» με πρωταγωνίστρια την Αννα Μανιάνι. Ωστόσο ο Παζολίνι θα τα έβαζε στη συνέχεια και με το Ιταλικό Κομμουνιστικό Κόμμα, όταν κατά την περίοδο των φοιτητικών εξεγέρσεων του 1969 θα δηλώσει ευθαρσώς τη συμπαράστασή του στο... αστυνομικό σώμα: «Οι αστυνομικοί είναι οι πραγματικοί προλετάριοι. Πολεμούν κάτι που δεν κατανοούν, για έναν ασήμαντο μισθό, ενώ την ίδια ώρα οι κακομαθημένοι συνομήλικοί τους οπλίζονται για να εκφράσουν τη μικροαστική αλαζονεία των γονιών τους». Αντιδράσεις θα ξεσηκώσει και με τη «Μήδειά» του την ίδια χρονιά, με πρωταγωνίστρια τη Μαρία Κάλλας, επιστήθια φίλη του, προσφάτως - τότε - χωρισμένη από τον Ωνάση, και γνήσια τραγική ηρωίδα. Οι κριτικοί ενοχλούνται από την κάπως «ελεύθερη» μεταφορά του πρωτοτύπου, το κοινό έρχεται αντιμέτωπο με ένα θέαμα γήινο και ακατέργαστο.

Θα γυρίσει την πιο πικρή, πιο θυμωμένη ταινία του το 1975. Το «Σαλό - 120 μέρες στα Σόδομα» θα απαγορευτεί σε δεκάδες χώρες και θα προκαλέσει θύελλα αντιδράσεων που ο Παζολίνι δεν θα προλάβει να ζήσει. Στις 2 Νοεμβρίου της ίδιας χρονιάς θα βρεθεί δολοφονημένος, «επισήμως» από τον 17χρονο Τζιουζέπε Πελόζι. Θα περάσουν τριάντα χρόνια για να αλλάξει αυτή η ομολογία. Σήμερα ο Πελόζι υποστηρίζει ότι ο Παζολίνι δολοφονήθηκε από τρεις φασίστες «με νότια προφορά». Νέα στοιχεία υπάρχουν, αλλά οι Αρχές κρίνουν πως δεν είναι αρκετά για να ανοίξει ξανά η υπόθεση.

Στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης, πάντως, εδώ και λίγες ημέρες προβάλλεται ξανά το σημαντικό κινηματογραφικό του έργο, από την πρώτη έως την τελευταία ταινία του. Παράλληλα, μια σειρά από συμπληρωματικές εκδηλώσεις αποτίνουν φόρο τιμής σε μια εντυπωσιακά πολύπλευρη καριέρα, ενώ φιλοξενούνται επίσης πολυάριθμες περφόρμανς εμπνευσμένες από το έργο του. Την ίδια στιγμή το Ιταλικό Πολιτιστικό Ινστιτούτο εκδίδει μια ανθολογία με σχέδια, ποιήματα και δοκίμια από το αρχείο του Παζολίνι.

Εξάλλου, η ρετροσπεκτίβα ολοκληρώνεται με έκθεση ζωγραφικής όπου παρουσιάζεται μια επιλογή από την εξίσου πλούσια εικαστική δουλειά του· παράλληλα, η καλλιτεχνική του κληρονομιά αποτελεί κεντρικό θέμα συζήτησης σε στρογγυλό τραπέζι που διοργανώνεται στο Πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης.

Η έκθεση ολοκληρώνεται αύριο. Αν και είμαστε μακριά από τη Νέα Υόρκη, μπορούμε πάντοτε να αναζητήσουμε τη φιλμογραφία του Παζολίνι σε DVD - σχεδόν όλες οι ταινίες του κυκλοφορούν στην ελληνική αγορά· και παραμένουν σκληρές, αιχμηρές και σημαίνουσες όσο και τότε.