ΠΟΙΗΜΑΤΑ "ΚΛΕΙΔΙΑ" ΣΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥ ΣΑΝΤΡΟ ΠΕΝΝΑ

Ο σκονισμένος ποδηλάτης: Ποιήματα "κλειδιά" στο έργο του Σάντρο Πέννα

Κρημνιώτη Π. (avgi.gr, 23/12/2012)

Συνομήλικος του Σεφέρη και του Auden, της ίδιας γενιάς με τον Μοράβια, τον Παβέζε, τον Ουγκαρέτι, τον λάτρεψαν ο Παζολίνι, ο Μοντάλε, εμπνεύστηκε από τους αρχαίους λυρικούς, έγραψε μόλις πεντακόσια λιγόστιχα ποιήματα, τα οποία χρωστούν τη δύναμή τους στον χαμηλόφωνο ρεαλισμό, την πνευματική χάρη και την παντελή απουσία ηθικολογίας και διδακτισμού. Ο Σάντρο Πέννα, όπως χαρακτηριστικά έχει πει ο Παζολίνι, "τόλμησε να γράψει στίχους εκστατικούς, ποίηση όλο έμπνευση, παρά τις τόσες κοινωνικές και θρησκευτικές απαγορεύσεις του φασισμού και του καθολικισμού". Τη γοητεία της ποίησης του αντικομφορμίστα Πέννα συστείνει στους Έλληνες αναγνώστες ο Ερρίκος Σοφράς, που ανθολόγησε και μετέφρασε 81 ποιήματά του. Αποτέλεσμα πολύχρονης εργασίας, "Ο Σκονισμένος Ποδηλάτης", στην κομψότατη έκδοση του Ροδακιού, με τη χειροποίητη βιβλιοδεσία, κλείνει το μάτι στον αναγνώστη και τον υποδέχεται στον ταπεινό μα τόσο ντελικάτο και εμπνευσμένο κόσμο του.

Ανάλογη της ποίησης του Πέννα, η έκδοση βιβλιοθετήθηκε χειροποίητα, σαν τον παλιό καλό καιρό. Όσο για το εξώφυλλό της, το κοσμεί έργο της μεγάλης Ιταλίδας ζωγράφου και σκηνογράφου Λίλα ντε Νόμπιλι, που δούλεψε με τον Βισκόντι και τη Μαρία Κάλλας, με τον Νουρέγιεφ και την Ίνγκριντ Μπέργκμαν. Αδελφική φίλη του Γιάννη Τσαρούχη, ήταν επίσης συνομήλικη του Σάντρο Πέννα και ιδιοσυγκρασιακά πολύ κοντινή του. Αν και μαρκησία, έζησε στο Σαιν Ζερμαίν σαν κλοσάρ από άποψη.

Συνέντευξη στην Πόλυ Κρημνιώτη

* Γιατί επιλέξατε τον Πέννα;

Γιατί μου μίλησε βαθιά και θεωρώ ότι είναι μια σπουδαία περίπτωση στα ιταλικά. Είναι ένας έκκεντρος ποιητής μεγάλης εκφραστικής και θεματικής τόλμης, ο οποίος παράβλεψε τον κυρίαρχο μοντερνισμό της εποχής, που τον εκπροσωπούσαν ο Μοντάλε και ο Ουγκαρέτι, και μίλησε με τρόπο άμεσο και υπαινικτικό συνάμα. Έγραψε ποιήματα κατά βάση ερωτικά, πυκνά και αποσταγματικά στην έκφραση, βιωματικά, λυρικά.

* Ήταν ολιγογράφος...

Η σχέση του με την ποίηση ήταν βαθιά. Σε πενήντα χρόνια ποιητικής εργασίας έγραψε πεντακόσια λιγόστιχα ποιήματα, από δύο έως δέκα στίχους το καθένα. Δεν είχε ποτέ σταθερό επάγγελμα, περιφρόνησε το αστικό μοντέλο, αποστράφηκε δηλαδή την ιδιοκτησία, τη σταδιοδρομία, τις κοινωνικές συμβάσεις και αφοσιώθηκε ολοκληρωτικά στην ποίηση. Στη φασιστική και καθολική Ιταλία απαιτούσε μεγάλη τόλμη και ο Πέννα διακινδύνευσε πολλά, τη ζωή του την ίδια, προκειμένου να τυπώσει την ποίησή του. Παρ' όλα αυτά, στα 50 χρόνια που άσκησε την τέχνη του δεν μίλησε ποτέ με μισά λόγια και υπεκφυγές. Ωστόσο οι δύο μεγάλες κατευθύνσεις του αιώνα του, ο μαρξισμός και η ψυχανάλυση, απουσιάζουν εντελώς από την ποίησή του. Εκείνος προτίμησε να μιλήσει δίχως συμβολισμούς και μεταφορές για την ερωτική επιθυμία, τη δίψα για τον άλλο.

* Κάνατε μια ανθολόγηση 81 ποιημάτων από όλο του το έργο. Πώς επιλέξατε τα ποιήματα του "Σκονισμένου Ποδηλάτη";

Με δύο κριτήρια, επέλεξα ποιήματα - κλειδιά του έργου του, αλλά και κάποια ποιήματα που εμένα μου μιλούν βαθιά.

* Ποιος είναι ο κόσμος που προβάλλει στην ποίησή του;

Είναι άνθρωποι ανώνυμοι και ταπεινοί όπως ο ίδιος. Στο έργο του απεικονίζει τη νεορεαλιστική Ιταλία όπως τη γνωρίσαμε στο σινεμά του Ντε Σίκα, της "Ανοχύρωτης πόλης" του πρώιμου Παζολίνι. Οι λαϊκές γειτονιές της Ρώμης, οι σκονισμένοι δρόμοι με χνάρια από ρόδες ποδηλάτων, η καταπράσινη και νοτισμένη ιταλική εξοχή από την Αδριατική μέχρι τη Σικελία, αποβάθρες του Τίβερη και μηχανουργεία συνθέτουν το σκηνικό όπου κινεί τον θίασό του. Πρόσωπα χωρίς αμαρτία και ενοχές, εργάτες, στρατιώτες, όλο αθωότητα και τόλμη.

* Η εποχή του πώς τον αντιμετώπισε;

Αυτή η τολμηρή και έκκεντρη ποίηση αγαπήθηκε και τιμήθηκε με σημαντικά βραβεία. Ο Μοντάλε, ο Σάμπα και ο Παζολίνι τον λάτρεψαν, όπως αποδεικνύεται από τα δοκίμιά τους για το έργο του και από τη θερμή αλληλογραφία μαζί του. Ο Παζολίνι μάλιστα σημειώνει σε ένα κλασικό κείμενό του για τον Πέννα. "Τρέφω λατρεία για σένα. Και όπως με όλες τις λατρείες μου, γεννιούνται τύψεις πως δεν είμαι τόσο δυνατός και πιστός για να τις υπηρετήσω επάξια". Από την πρώτη κιόλας συλλογή του, το 1939, οι κριτικοί μίλησαν για το πολύ προσωπικό ποιητικό ιδίωμά του, μια γλώσσα που δεν θύμιζε τίποτα από τα κυρίαρχα τότε ποιητικά ρεύματα.

* Από πού έλκει τις ποιητικές του καταβολές, ποιες οι εκλεκτικές του συγγένειες;

Το πιο κοντινό στην έκφρασή του είναι η αρχαία λυρική ποίηση, ελληνική και λατινική. Η Σαπφώ, ο Αλκαίος, ο Κάτουλος και βέβαια η Παλατινή Ανθολογία και η περσική ερωτική ποίηση. Σ' αυτούς πάτησε για να συνθέσει ποίηση ενός χαμηλόφωνου ρεαλισμού, δίχως καμιά λογιοσύνη ή υψηλό τόνο.

* Κι εσείς γιατί μεταφράζετε μόνο ποίηση;

Αγαπώ την ποίηση, ανασαίνω μέσα απ' αυτήν. Είναι λίγες αλλά σπουδαίες οι καλές μεταφράσεις ποίησης στη γλώσσα μας, δεδομένης της δυσκολίας να μεταφέρεις τον ποιητικό λόγο σε μια άλλη γλώσσα. Πρέπει κάθε φορά να ταυτιστείς με τον ποιητή που μεταφράζεις, να υποταχτείς απόλυτα στη φωνή του, να σεβαστείς τους περιορισμούς που ο ίδιος θέτει στον κάθε στίχο. Είναι μια διαδικασία που απαιτεί ολοκληρωτική αφοσίωση από τον μεταφραστή. Κάθε φορά προσπαθώ να αφουγκραστώ και να μην προδώσω στο ελάχιστο το ηχόχρωμα της φωνής του ποιητή που μεταφράζω. Το ηχόχρωμα της Ντίκινσον, του Μπωντλέρ, του Πέννα. Μετά την Ντίκινσον καταπιάστηκα με τον Σάντρο Πέννα. Τα "Απαγορευμένα ποιήματα" του Μπωντλέρ ήταν μια εμβόλιμη εργασία, ανάμεσα σ' αυτές τις δύο τόσο διαφορετικές αλλά το ίδιο αποσταγματικές ποιητικές φωνές.