ΣΙΓΚΜΟΥΝΤ ΦΡΟΪΝΤ. ΜΙΑ ΣΥΓΧΡΟΝΗ ΠΡΟΣΩΠΟΓΡΑΦΙΑ 1

Σύμφωνα με το σχήμα του Freud, ο παρανοϊκός αναπλάθει τον κόσμο σχεδόν κυριολεκτικά για να επιβιώσει. Η νέα δημιουργία του, που είναι προϊόν απόγνωσης και σκληρής εργασίας, προϋποθέτει μια επαναστροφή στον ναρκισσισμό, στο σχετικά πρωτόγονο στάδιο της παιδικής σεξουαλικότητας, το οποίο ο Freud είχε προβάλει για πρώτη φορά λίγους μήνες νωρίτερα στη σπουδή για τον Leonardo da Vinci. Τόλμησε τώρα να το σκιαγραφήσει με περισσότερη ευκρίνεια. Το παιδί, αφού διανύσει στο αρχικό στάδιο της ερωτικής εξέλιξης έναν ασαφή αυτοερωτισμό, συγκεντρώνει τις σεξουαλικές ορμές του για να εξασφαλίσει ένα ερωτικό αντικείμενο. Αλλά το παιδί αρχίζει επιλέγοντας τον εαυτό του, το δικό του σώμα, πριν ψάξει να βρει κάποιον άλλο για να αγαπήσει. 

Ο Freud άρχισε να βλέπει σε αυτό το ναρκισσιστικό μεταβατικό στάδιο το σημαντικό βήμα της πορείας προς τον ετεροφυλόφιλο ενήλικο έρωτα. Όπως το παρουσίασε, η πρώτη βαθμίδα είναι η στοματική φάση και ακολουθούν η πρωκτική, η φαλλική και αργότερα η γενετήσια. Ο δρόμος είναι μακρύς, μερικές φορές άβατος· όπως φαίνεται υπάρχουν πολλοί που δεν μπορούν ποτέ να αποδεσμευτούν τελείως από την παιδιάστικη ναρκισσιστική ενασχόληση με τον εαυτό τους και τη μεταφέρουν και στη μετέπειτα ερωτική ζωή τους. Αυτά τα άτομα –στα οποία ο Freud έστρεφε ιδιαίτερα την προσοχή του– μπορεί να επιλέξουν ως ερωτικό αντικείμενο τα γεννητικά τους όργανα και στη συνέχεια να αγαπήσουν άλλους με γεννητικά όργανα σαν τα δικά τους. Αυτή η ναρκισσιστική καθήλωση, όπως την αποκάλεσε ο Freud, τα οδηγεί είτε στην απροκάλυπτη ομοφυλοφιλία είτε στη μετουσίωση των ομοφυλοφιλικών τάσεων σε παθιασμένες φιλίες ή, σε μεγαλύτερη κλίμακα, στην αγάπη για την ανθρωπότητα. Ο δρόμος προς την ωριμότητα δεν είναι μόνο μακρύς και πιθανόν άβατος, είναι και δαιδαλώδης και συχνά στρέφεται εναντίον του διαβάτη: άτομα που στη σεξουαλική εξέλιξή τους πήραν την ομοφυλόφιλη κατεύθυνση μπορεί να κατακλυστούν από κύματα ερωτικού ερεθισμού και νιώθουν τότε την ανάγκη να επιστρέψουν σε ένα προηγούμενο και, όπως πιστεύουν, ασφαλέστερο στάδιο της σεξουαλικής ένταξης – τον ναρκισσισμό. 

 ****** 

Επιπλέον ως διάσημος πια άνδρας έπαιρνε επιστολές και από ξένους και μερικές τον ωθούσαν να γράψει μακροσκελείς απαντήσεις. Μία από αυτές, που είναι γραμμένη στα αγγλικά και απευθύνεται σε μια αμερικανίδα, ανακεφαλαιώνει τη στάση του για την ομοφυλοφιλία. Η επιστολή έχει –δικαίως– χρησιμοποιηθεί συχνά ως παράθεμα: «Καταλαβαίνω από την επιστολή σας ότι ο γιος σας είναι ομοφυλόφιλος. Εντονότατη εντύπωση μου προκαλεί το γεγονός ότι εσείς δεν χρησιμοποιείτε αυτή τη λέξη στην αναφορά σας για εκείνον. Μπορώ να σας ρωτήσω γιατί την αποφεύγετε;» Αντί να ψέξει την αλληλογράφο για τυπικά αμερικανική σεμνοτυφία, αποφασίζει απλώς να τη βοηθήσει: «Η ομοφυλοφιλία δεν είναι ασφαλώς προτέρημα», γράφει, «αλλά δεν είναι κάτι για το οποίο πρέπει κάποιος να ντρέπεται, δεν είναι αμαρτία ούτε εξευτελισμός ούτε μπορεί να χαρακτηριστεί αρρώστια· τη θεωρούμε απόκλιση της σεξουαλικής λειτουργίας που έχει προκληθεί από κάποιο μπλοκάρισμα στη σεξουαλική ανάπτυξη». 

Αυτή η θέση δεν θα ικανοποιούσε τους ομοφυλόφιλους που θέλουν να βλέπουν τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους ως εναλλακτικό ενήλικο τρόπο. Αλλά την εποχή που ο Freud γράφει αυτή την επιστολή οι απόψεις του για την ομοφυλοφιλία θεωρούνται κάθε άλλο παρά συμβατικές και, τουλάχιστον δημόσια, όχι διαδεδομένες. «Πολλά άκρως αξιοσέβαστα πρόσωπα σε παλαιότερες και νεότερες εποχές ήταν ομοφυλόφιλοι», γράφει καθησυχαστικά, «μεταξύ των οποίων πολλοί από τους επιφανέστερους άνδρες (Πλάτων, Michelangelo, Leonardo da Vinci κ.ά). Αποτελεί μεγάλη αδικία και αγριότητα ότι η ομοφυλοφιλία διώκεται ως αδίκημα. Αν δεν με πιστεύετε, διαβάστε τα βιβλία του Havelock Ellis.» Το ερώτημα αν ο ίδιος θα μπορούσε να βοηθήσει τον γιο της να γίνει ένας «κανονικός» ετεροφυλόφιλος είναι δύσκολο να απαντηθεί, αλλά η ψυχανάλυση θα μπορούσε ίσως να χαρίσει στον νεαρό «αρμονία, ψυχική γαλήνη και πλήρη αποδοτικότητα ανεξαρτήτως από το αν θα παραμείνει ομοφυλόφιλος ή θα αλλάξει».

Peter Gay: Sigmund Freud. Μια σύγχρονη προσωπογραφία (Οδυσσέας, 2012)