Αναζητώντας την Ιθάκη του στον Καβάφη
Ο αμερικανός μεταφραστής του αλεξανδρινού ποιητή βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην καβαφική σκέψη απ’ όσο φανερώνει η χιλιομετρική και η χρονική απόσταση που τους χωρίζει. Ο Ντάνιελ Μέντελσον μιλάει στο BHmagazino για τη φιλία, τον έρωτα και την αυτογνωσία και περιγράφει μια σχέση ζωής με την αρχαία και σύγχρονη ελληνική γραμματεία
Μαριλένα Αστραπέλλου (tovima.gr, 28-8-2012)
Ας εξετάσουμε το γιατί θα έπρεπε κάποιος να γνωρίσει τον Ντάνιελ Μέντελσον. Κατ' αρχάς, μία από τις ιδιότητές του λειτουργεί σαν μαγνήτης: είναι ο τελευταίος μεταφραστής των ποιημάτων του Καβάφη στα αγγλικά· ο πρώτος μάλιστα που μετέφερε στη γλώσσα του τα «Ατελή» ποιήματα του αλεξανδρινού ποιητή - αυτά που επεξεργαζόταν τα τελευταία δέκα, πολύ δημιουργικά, χρόνια της ζωής του. Σε εμάς τους Ελληνες, της δυσνόητης γλώσσας και της μικρής πολιτιστικής εμβέλειας, αρέσει πολύ να βλέπουμε τον πανίσχυρο αγγλόφωνο κόσμο των γραμμάτων να σκύβει με προσοχή επάνω από τη γραμματεία μας. Υπάρχει όμως και επικαιρότητα. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Αμερική η 752 σελίδων paperback και συμπτυγμένη εκδοχή των μεταφρασμένων ποιημάτων (από τις εκδόσεις Knopf).
Επιπλέον, ο Μέντελσον είναι λάτρης της αρχαίας Ελλάδας και του πολιτισμού της. Γράφει άρθρα στην αφρόκρεμα των αμερικανικών περιοδικών, αυτά τα οποία διαβάζουμε για να παίρνουμε παραδείγματα γραφής και καλής δημοσιογραφίας, «The New Yorker», «The New York Review of Books», «Τhe New York Times», σχεδόν πάντα με μία αρχαιοελληνική αναφορά. Τη μια καταπιάνεται με το «καταραμένο» θεατρικό μιούζικαλ «Spider-Man» του Μπρόντγουεϊ της Τζούλι Τέιμορ ως αφορμή για να μιλήσει για τον συμβολισμό της μεταμόρφωσης στον αρχαίο ελληνικό μύθο. Την άλλη χαρακτηρίζει τους «Σοπράνος» και το «The Wire» σειρές με «αισχύλεια ηθικά διδάγματα». Και η λίστα δεν τελειώνει εδώ.
Ο Ντάνιελ Μέντελσον έκανε τη διδακτορική διατριβή του επάνω στο έργο του Ευριπίδη. Καθόλου τυχαία επιλογή: Η οικογένειά του υπήρξε θύμα του Ολοκαυτώματος. «Πώς να μην καταλήξω να αγαπώ την αρχαία τραγωδία; Ηταν αναπόφευκτο» διηγείται. «Ηταν αναπόφευκτο γιατί η οικογένειά μου και ο πολιτισμός από τον οποίο προερχόταν είχαν σημαδευτεί από τραγικά γεγονότα τα οποία συνέθεταν μια πολύ τραυματική αφήγηση». Προκειμένου να την ανασυνθέσει και να την ξορκίσει έγραψε το «Χαμένοι» (εκδόσεις Πόλις) - το μοναδικό από τα βιβλία του που κυκλοφορεί στα ελληνικά. Πρόκειται για την καταγραφή ενός πενταετούς οδοιπορικού σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Αυστραλία προκειμένου να ανακαλύψει τι πραγματικά συνέβη σε «έξι από τα έξι εκατομμύρια», την οικογένεια δηλαδή του αδελφού του πατέρα του, η οποία προδόθηκε και αφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μπόλεχοφ, της σημερινής Ουκρανίας. Μια συγκλονιστική καταγραφή, χάρη στη - δημοσιογραφική σχεδόν - αμεσότητά της και αναμφίβολα μια καβαφική θέαση της Ιστορίας. Δεν το κρύβει. «Το διαπίστωσα εκ των υστέρων. Είναι ένα βιβλίο επηρεασμένο από ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του: ότι παίρνει τον μικρό, ασήμαντο άνθρωπο που τον έχει ξεχάσει η Ιστορία και αναδεικνύει τη δική του οπτική γωνία. Αλλωστε, ο Καβάφης εκτός από μεγάλος ποιητής είναι και μεγάλος ιστορικός, ο οποίος είχε καταλάβει ότι ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει η Ιστορία δεν είναι απαραίτητα και ο τρόπος με τον οποίο γράφεται».
Με τον Καβάφη στην Τρίπολη
«Δεν προέρχομαι από ελληνικό περιβάλλον, αλλά ο καθένας μας βρίσκει τον πολιτισμό που του χρειάζεται», παίρνει θέση υπέρ της αναγκαιότητας απέναντι στην τυχαιότητα ο Μέντελσον. Γεννημένος στο Λονγκ Αϊλαντ το 1960, σε εβραϊκή οικογένεια με ευρωπαϊκό παρελθόν, ως παιδάκι αγαπούσε την αρχαία Αίγυπτο. Εως ότου στη ζωή του μπήκε η αρχαία Ελλάδα, μέσα από ένα βιβλίο της Μέρι Ρενό που του έδωσε μια μέρα ο πατέρας του. Αυτό ήταν. Ενέδωσε σε ένα πάθος που θα αποδεικνυόταν ασίγαστο. «Η ειδοποιός διαφορά του ελληνικού από τους υπόλοιπους αρχαίους πολιτισμούς είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής γραμματείας αφορά την ταυτότητα. Με πρώτο ένα πολύ γνωστό παράδειγμα: την ιστορία του Οιδίποδα στην οποία είναι εμφανής η επίδραση της Ιστορίας επάνω στη μοίρα του ανθρώπου· η τόσο αλληλένδετη σχέση τους» λέει ο Μέντελσον με τη βαθιά μεταλλική φωνή του.
Ο Καβάφης μπήκε στη ζωή του αρκετά αργότερα. Τον συνάντησε κατά τύχη, όταν ως πτυχιούχος της Κλασικής Φιλολογίας στο Πρίνστον επισκεπτόταν αρχαιολογικούς χώρους με την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας και σε μία στάση στην Τρίπολη βρήκε ένα αντίτυπο των «Ποιημάτων» του Καβάφη, στην έκδοση του '63 από τον Σαββίδη. «Η αρχαία Ιστορία, η ένταση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, η ομοφυλοφιλία. Η ποίησή του είναι τα πάντα ταυτοχρόνως. Οταν ανακάλυψα τον Καβάφη ερωτεύτηκα βαθιά την ποίησή του». Από τα μαθήματα των Νέων Ελληνικών που πήρε όταν επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να μπορεί να κατανοήσει καλύτερα ποιήματα όπως το αγαπημένο του «Απ' τες εννιά», έφθασε να μεταφράζει έναν ποιητή που είναι σταθερά αγαπητός στο αγγλόφωνο κοινό, αφενός μεν εξαιτίας της λιτής γλώσσας αφετέρου δε επειδή η σημαντική μετάφραση του Εντμουντ Κίλι στις αρχές της δεκαετίας του '70 «συνέπεσε με τη βαθιά αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος προσέγγιζε το σεξ, τη σεξουαλικότητα, τον ερωτισμό, την επιθυμία» υποστηρίζει ο Μέντελσον. «Νομίζω ότι συναρπάζει τον κόσμο το γεγονός ότι υπάρχει ένας ποιητής που γράφει για την επιθυμία με τόσο έντονη περίσκεψη, χωρίς όμως να είναι ρομαντικός. Αυτό που κάνει τον Καβάφη τόσο μοναδικό είναι ότι εκφράζει βαθύ συναίσθημα χωρίς συναισθηματισμούς. Στην ώριμη δουλειά του και όχι τόσο στα πρώιμα ποιήματά του».
Φιλία, έρωτας, αυτογνωσία
Ο Ντάνιελ Μέντελσον έχει δύο παιδιά. Ως ομοφυλόφιλος αποφάσισε να πραγματοποιήσει την επιθυμία του να δημιουργήσει οικογένεια με μια φίλη του, γεγονός που τον τοποθέτησε αυτομάτως «έξω από τη φυσιολογική, αναμενόμενη ιστορία ζωής σαν αυτή που έχουν πολλοί γκέι φίλοι». Σε αυτό το νέο μοντέλο οικογένειας η κατανεμητική δικαιοσύνη της φιλίας (κοινώς το αμοιβαίο πάρε-δώσε) μάλλον βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή. Τι γίνεται όμως με τον έρωτα; Ο Μέντελσον μειδιά. «Πάντα θυμάμαι τη ρήση του Σοφοκλή, ο οποίος, όταν γέρασε πολύ για να απολαμβάνει τον έρωτα, είπε ότι επιτέλους απελευθερώθηκε από εκείνον τον "βάναυσο αφέντη". Ανυπομονώ να φθάσω σε αυτή τη φάση!» καταλήγει γελώντας.
Χωρίς ποτέ να κρύβει τις σεξουαλικές προτιμήσεις του - η πλήρης ταύτιση με το έργο του Καβάφη οφείλεται και στην ομοφυλοφιλική χροιά της ποίησης του Αλεξανδρινού - ο Μέντελσον δεν διστάζει να δηλώσει αυτό που πιστεύει, ότι δηλαδή «η ποιότητα του έρωτα που αισθάνεσαι για έναν άλλον άνδρα όταν είσαι άνδρας είναι ουσιαστικά διαφορετική από εκείνην που αισθάνεται ένας άνδρας για μια γυναίκα». Δηλαδή; (ρωτά να μάθει περισσότερα μια ετεροφυλόφιλη).
«Οταν αισθάνεσαι έρωτα για έναν άνθρωπο του ιδίου φύλου με εσένα υπάρχει αμέσως μια οικειότητα, κάτι που δεν είναι εύκολο όταν αγαπάς κάποιον του άλλου φύλου» εξηγεί. «Οταν δηλαδή πρέπει να αντιμετωπίσεις το άλλο, το διαφορετικό. Οταν πρέπει να εξερευνήσεις το άγνωστο. Υπάρχει διαφορετική ποιότητα. Δεν θα έλεγα ότι το ένα είναι περισσότερο από το άλλο, ανώτερο ή κατώτερο, αλλά είναι διαφορετικό. Ουσιαστικά έχει να κάνει με τη γνώση. Σκεφτείτε, τι εννοούμε πραγματικά όταν λέμε "γνωρίζω κάποιον"; Με συναρπάζει το γεγονός ότι στην αγγλική γλώσσα το ρήμα "to know" έχει διττή σημασία και αναφέρεται επίσης και στη σεξουαλική γνώση. Στη Βίβλο η φράση "he knew her" σήμαινε σεξουαλική οικειότητα. Αν το σκεφτείς, ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσεις κάποιον είναι μέσα από την επιθυμία και το σεξ».
Και «πρωτίστως τον ίδιο σου τον εαυτό» θα συμπληρώσουμε. «Τώρα μπήκαμε στο θέμα της αυτογνωσίας, το οποίο είναι πάντα ακαταμάχητο...» γελάει ξανά. «Είναι το πρότζεκτ της ζωής μας. Το έλεγα σε έναν φοιτητή μου τις προάλλες. Δεν μπορείς να έχεις πολιτική τοποθέτηση, αλλά ούτε και επιθυμία χωρίς να γνωρίζεις τον εαυτό σου». Σύμφωνα με τον Μέντελσον, αυτός είναι ο σκοπός του ανθρώπου, «γι' αυτό βρισκόμαστε σε αυτόν τον κόσμο».
Ο αμερικανός μεταφραστής του αλεξανδρινού ποιητή βρίσκεται πολύ πιο κοντά στην καβαφική σκέψη απ’ όσο φανερώνει η χιλιομετρική και η χρονική απόσταση που τους χωρίζει. Ο Ντάνιελ Μέντελσον μιλάει στο BHmagazino για τη φιλία, τον έρωτα και την αυτογνωσία και περιγράφει μια σχέση ζωής με την αρχαία και σύγχρονη ελληνική γραμματεία
Μαριλένα Αστραπέλλου (tovima.gr, 28-8-2012)
Ας εξετάσουμε το γιατί θα έπρεπε κάποιος να γνωρίσει τον Ντάνιελ Μέντελσον. Κατ' αρχάς, μία από τις ιδιότητές του λειτουργεί σαν μαγνήτης: είναι ο τελευταίος μεταφραστής των ποιημάτων του Καβάφη στα αγγλικά· ο πρώτος μάλιστα που μετέφερε στη γλώσσα του τα «Ατελή» ποιήματα του αλεξανδρινού ποιητή - αυτά που επεξεργαζόταν τα τελευταία δέκα, πολύ δημιουργικά, χρόνια της ζωής του. Σε εμάς τους Ελληνες, της δυσνόητης γλώσσας και της μικρής πολιτιστικής εμβέλειας, αρέσει πολύ να βλέπουμε τον πανίσχυρο αγγλόφωνο κόσμο των γραμμάτων να σκύβει με προσοχή επάνω από τη γραμματεία μας. Υπάρχει όμως και επικαιρότητα. Πρόσφατα κυκλοφόρησε στην Αμερική η 752 σελίδων paperback και συμπτυγμένη εκδοχή των μεταφρασμένων ποιημάτων (από τις εκδόσεις Knopf).
Επιπλέον, ο Μέντελσον είναι λάτρης της αρχαίας Ελλάδας και του πολιτισμού της. Γράφει άρθρα στην αφρόκρεμα των αμερικανικών περιοδικών, αυτά τα οποία διαβάζουμε για να παίρνουμε παραδείγματα γραφής και καλής δημοσιογραφίας, «The New Yorker», «The New York Review of Books», «Τhe New York Times», σχεδόν πάντα με μία αρχαιοελληνική αναφορά. Τη μια καταπιάνεται με το «καταραμένο» θεατρικό μιούζικαλ «Spider-Man» του Μπρόντγουεϊ της Τζούλι Τέιμορ ως αφορμή για να μιλήσει για τον συμβολισμό της μεταμόρφωσης στον αρχαίο ελληνικό μύθο. Την άλλη χαρακτηρίζει τους «Σοπράνος» και το «The Wire» σειρές με «αισχύλεια ηθικά διδάγματα». Και η λίστα δεν τελειώνει εδώ.
Ο Ντάνιελ Μέντελσον έκανε τη διδακτορική διατριβή του επάνω στο έργο του Ευριπίδη. Καθόλου τυχαία επιλογή: Η οικογένειά του υπήρξε θύμα του Ολοκαυτώματος. «Πώς να μην καταλήξω να αγαπώ την αρχαία τραγωδία; Ηταν αναπόφευκτο» διηγείται. «Ηταν αναπόφευκτο γιατί η οικογένειά μου και ο πολιτισμός από τον οποίο προερχόταν είχαν σημαδευτεί από τραγικά γεγονότα τα οποία συνέθεταν μια πολύ τραυματική αφήγηση». Προκειμένου να την ανασυνθέσει και να την ξορκίσει έγραψε το «Χαμένοι» (εκδόσεις Πόλις) - το μοναδικό από τα βιβλία του που κυκλοφορεί στα ελληνικά. Πρόκειται για την καταγραφή ενός πενταετούς οδοιπορικού σε Ευρώπη, Μέση Ανατολή και Αυστραλία προκειμένου να ανακαλύψει τι πραγματικά συνέβη σε «έξι από τα έξι εκατομμύρια», την οικογένεια δηλαδή του αδελφού του πατέρα του, η οποία προδόθηκε και αφανίστηκε κατά τη διάρκεια του Β΄ Παγκοσμίου Πολέμου στο Μπόλεχοφ, της σημερινής Ουκρανίας. Μια συγκλονιστική καταγραφή, χάρη στη - δημοσιογραφική σχεδόν - αμεσότητά της και αναμφίβολα μια καβαφική θέαση της Ιστορίας. Δεν το κρύβει. «Το διαπίστωσα εκ των υστέρων. Είναι ένα βιβλίο επηρεασμένο από ένα χαρακτηριστικό γνώρισμα της ποίησής του: ότι παίρνει τον μικρό, ασήμαντο άνθρωπο που τον έχει ξεχάσει η Ιστορία και αναδεικνύει τη δική του οπτική γωνία. Αλλωστε, ο Καβάφης εκτός από μεγάλος ποιητής είναι και μεγάλος ιστορικός, ο οποίος είχε καταλάβει ότι ο τρόπος με τον οποίο συμβαίνει η Ιστορία δεν είναι απαραίτητα και ο τρόπος με τον οποίο γράφεται».
Με τον Καβάφη στην Τρίπολη
«Δεν προέρχομαι από ελληνικό περιβάλλον, αλλά ο καθένας μας βρίσκει τον πολιτισμό που του χρειάζεται», παίρνει θέση υπέρ της αναγκαιότητας απέναντι στην τυχαιότητα ο Μέντελσον. Γεννημένος στο Λονγκ Αϊλαντ το 1960, σε εβραϊκή οικογένεια με ευρωπαϊκό παρελθόν, ως παιδάκι αγαπούσε την αρχαία Αίγυπτο. Εως ότου στη ζωή του μπήκε η αρχαία Ελλάδα, μέσα από ένα βιβλίο της Μέρι Ρενό που του έδωσε μια μέρα ο πατέρας του. Αυτό ήταν. Ενέδωσε σε ένα πάθος που θα αποδεικνυόταν ασίγαστο. «Η ειδοποιός διαφορά του ελληνικού από τους υπόλοιπους αρχαίους πολιτισμούς είναι ότι το μεγαλύτερο μέρος της ελληνικής γραμματείας αφορά την ταυτότητα. Με πρώτο ένα πολύ γνωστό παράδειγμα: την ιστορία του Οιδίποδα στην οποία είναι εμφανής η επίδραση της Ιστορίας επάνω στη μοίρα του ανθρώπου· η τόσο αλληλένδετη σχέση τους» λέει ο Μέντελσον με τη βαθιά μεταλλική φωνή του.
Ο Καβάφης μπήκε στη ζωή του αρκετά αργότερα. Τον συνάντησε κατά τύχη, όταν ως πτυχιούχος της Κλασικής Φιλολογίας στο Πρίνστον επισκεπτόταν αρχαιολογικούς χώρους με την Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή της Αθήνας και σε μία στάση στην Τρίπολη βρήκε ένα αντίτυπο των «Ποιημάτων» του Καβάφη, στην έκδοση του '63 από τον Σαββίδη. «Η αρχαία Ιστορία, η ένταση ανάμεσα στο παρελθόν και στο παρόν, η ομοφυλοφιλία. Η ποίησή του είναι τα πάντα ταυτοχρόνως. Οταν ανακάλυψα τον Καβάφη ερωτεύτηκα βαθιά την ποίησή του». Από τα μαθήματα των Νέων Ελληνικών που πήρε όταν επέστρεψε στη Νέα Υόρκη, προκειμένου να μπορεί να κατανοήσει καλύτερα ποιήματα όπως το αγαπημένο του «Απ' τες εννιά», έφθασε να μεταφράζει έναν ποιητή που είναι σταθερά αγαπητός στο αγγλόφωνο κοινό, αφενός μεν εξαιτίας της λιτής γλώσσας αφετέρου δε επειδή η σημαντική μετάφραση του Εντμουντ Κίλι στις αρχές της δεκαετίας του '70 «συνέπεσε με τη βαθιά αλλαγή στον τρόπο με τον οποίο ο κόσμος προσέγγιζε το σεξ, τη σεξουαλικότητα, τον ερωτισμό, την επιθυμία» υποστηρίζει ο Μέντελσον. «Νομίζω ότι συναρπάζει τον κόσμο το γεγονός ότι υπάρχει ένας ποιητής που γράφει για την επιθυμία με τόσο έντονη περίσκεψη, χωρίς όμως να είναι ρομαντικός. Αυτό που κάνει τον Καβάφη τόσο μοναδικό είναι ότι εκφράζει βαθύ συναίσθημα χωρίς συναισθηματισμούς. Στην ώριμη δουλειά του και όχι τόσο στα πρώιμα ποιήματά του».
Φιλία, έρωτας, αυτογνωσία
Ο Ντάνιελ Μέντελσον έχει δύο παιδιά. Ως ομοφυλόφιλος αποφάσισε να πραγματοποιήσει την επιθυμία του να δημιουργήσει οικογένεια με μια φίλη του, γεγονός που τον τοποθέτησε αυτομάτως «έξω από τη φυσιολογική, αναμενόμενη ιστορία ζωής σαν αυτή που έχουν πολλοί γκέι φίλοι». Σε αυτό το νέο μοντέλο οικογένειας η κατανεμητική δικαιοσύνη της φιλίας (κοινώς το αμοιβαίο πάρε-δώσε) μάλλον βρίσκει την καλύτερη εφαρμογή. Τι γίνεται όμως με τον έρωτα; Ο Μέντελσον μειδιά. «Πάντα θυμάμαι τη ρήση του Σοφοκλή, ο οποίος, όταν γέρασε πολύ για να απολαμβάνει τον έρωτα, είπε ότι επιτέλους απελευθερώθηκε από εκείνον τον "βάναυσο αφέντη". Ανυπομονώ να φθάσω σε αυτή τη φάση!» καταλήγει γελώντας.
Χωρίς ποτέ να κρύβει τις σεξουαλικές προτιμήσεις του - η πλήρης ταύτιση με το έργο του Καβάφη οφείλεται και στην ομοφυλοφιλική χροιά της ποίησης του Αλεξανδρινού - ο Μέντελσον δεν διστάζει να δηλώσει αυτό που πιστεύει, ότι δηλαδή «η ποιότητα του έρωτα που αισθάνεσαι για έναν άλλον άνδρα όταν είσαι άνδρας είναι ουσιαστικά διαφορετική από εκείνην που αισθάνεται ένας άνδρας για μια γυναίκα». Δηλαδή; (ρωτά να μάθει περισσότερα μια ετεροφυλόφιλη).
«Οταν αισθάνεσαι έρωτα για έναν άνθρωπο του ιδίου φύλου με εσένα υπάρχει αμέσως μια οικειότητα, κάτι που δεν είναι εύκολο όταν αγαπάς κάποιον του άλλου φύλου» εξηγεί. «Οταν δηλαδή πρέπει να αντιμετωπίσεις το άλλο, το διαφορετικό. Οταν πρέπει να εξερευνήσεις το άγνωστο. Υπάρχει διαφορετική ποιότητα. Δεν θα έλεγα ότι το ένα είναι περισσότερο από το άλλο, ανώτερο ή κατώτερο, αλλά είναι διαφορετικό. Ουσιαστικά έχει να κάνει με τη γνώση. Σκεφτείτε, τι εννοούμε πραγματικά όταν λέμε "γνωρίζω κάποιον"; Με συναρπάζει το γεγονός ότι στην αγγλική γλώσσα το ρήμα "to know" έχει διττή σημασία και αναφέρεται επίσης και στη σεξουαλική γνώση. Στη Βίβλο η φράση "he knew her" σήμαινε σεξουαλική οικειότητα. Αν το σκεφτείς, ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσεις κάποιον είναι μέσα από την επιθυμία και το σεξ».
Και «πρωτίστως τον ίδιο σου τον εαυτό» θα συμπληρώσουμε. «Τώρα μπήκαμε στο θέμα της αυτογνωσίας, το οποίο είναι πάντα ακαταμάχητο...» γελάει ξανά. «Είναι το πρότζεκτ της ζωής μας. Το έλεγα σε έναν φοιτητή μου τις προάλλες. Δεν μπορείς να έχεις πολιτική τοποθέτηση, αλλά ούτε και επιθυμία χωρίς να γνωρίζεις τον εαυτό σου». Σύμφωνα με τον Μέντελσον, αυτός είναι ο σκοπός του ανθρώπου, «γι' αυτό βρισκόμαστε σε αυτόν τον κόσμο».
Η σέξι Αθήνα
Αρχαιολάτρης, αλλά όχι αρχαιόφιλος, με την έννοια του εμμονικού φετιχισμού, ο Μέντελσον επιδιώκει να ζει στο παρόν. Είναι μια μεγάλη ανάσα ανακούφισης να ακούς από έναν άνθρωπο που δίδαξε Αρχαία Τραγωδία στο Πρίνστον και μιλάει στους φοιτητές του στο εκλεκτό Κολέγιο Μπαρντ για τις «Οδύσσειες, από τον Ομηρο ως τον Τζόις» να λέει «πόσο ατμοσφαιρική και σέξι» ήταν η Αθήνα τη δεκαετία του '80 που την πρωταντίκρισε, πόσο «ζωντανή, συναρπαστική» είναι σήμερα. «Ερωτεύτηκα την Αθήνα από την πρώτη στιγμή που βρέθηκα σε αυτή. Πιστεύω ότι είναι μια πόλη με μια απίστευτη ενέργεια. Δεν έψαχνα αρχαίους ναούς και μνημεία. Αναζητούσα ανθρώπους». Διαβάζει ελληνικές εφημερίδες online για να ενημερώνεται για την «κρίσις», όπως την αποκαλεί με τη σπαστή ελληνική προφορά του, γιατί θεωρεί ότι οι αμερικανικές δεν καλύπτουν επαρκώς τις εξωτερικές ειδήσεις.
«Νομίζω ότι ένα πρόβλημα που πρέπει να έχουν οι Ελληνες είναι ότι όλος ο κόσμος προβάλλει επάνω τους το παρελθόν. Φαντάζομαι ότι πρέπει να αποτελεί μεγάλο βάρος να είσαι αποδέκτης αυτής της πολιτισμικής προβολής. Μου έκανε μεγάλη εντύπωση όταν έζησα εκείνο το καλοκαίρι στην Αθήνα στην Αμερικανική Αρχαιολογική Σχολή. Είχα σοκαριστεί από το γεγονός ότι οι αρχαιολόγοι δεν έδειχναν κανένα απολύτως ενδιαφέρον για τη σύγχρονη Ελλάδα. Κοιτούσαν ένα μέρος και το μόνο που μπορούσαν να δουν ήταν το αρχαίο παρελθόν. Και θυμάμαι την τελετή έναρξης των Ολυμπιακών Αγώνων, η οποία ήταν εκπληκτική, μαζί με την έκπληξη πολλών φίλων μου στη Νέα Υόρκη: "Θεέ μου, δεν είχαμε ιδέα ότι υπήρχαν τόσα ενδιαφέροντα πράγματα στην Ελλάδα!". "Μα τι περιμένατε; Είναι μια χώρα που ζει στο παρόν. Υπάρχουν ενδιαφέροντες καλλιτέχνες"». Είναι κάτι παραπάνω από σαφές ότι ο Μέντελσον δεν είναι ένας τυπικός ακαδημαϊκός ούτε ένας μέσος Αμερικανός βουτηγμένος στα κλισέ, που όταν βρίσκεται στην Ελλάδα βλέπει παντού (και μόνο) ερείπια.
Εδώ είναι το ταξίδι
Ωστόσο, το παρελθόν - αυτή η «ξένη χώρα» στην οποία ταξιδεύουμε συχνά - τον απασχολεί, όπως αποδείχθηκε με τους «Χαμένους». «Το παρελθόν παρεισφρέει στο παρόν για να διεκδικήσει ό,τι του αναλογεί, μαζί με την ευθύνη που αισθάνεσαι εσύ απέναντί του. Πού τελειώνουν οι υποχρεώσεις μας με το παρελθόν; Πού τραβάς τη γραμμή; Πότε αποδεσμεύεσαι από αυτό το βάρος που συχνά καταντά ένα ενοχλητικό βαρίδι;» διερωτάται, όπως λέει, «ως άνθρωπος, ως μέλος μιας οικογένειας, ως κριτικός». Η συγγραφή των «Χαμένων» ήταν μια απόπειρα χαρτογράφησης αυτών των ορίων. Για τον Μέντελσον τις απαντήσεις τις έχει ήδη δώσει, για άλλη μία φορά, ο ελληνικός πολιτισμός. «Μας έχει δώσει τόσο πολλά ελκυστικά σύμβολα: όπως ότι πρέπει να κάνουμε θυσίες στους νεκρούς για την ανάπαυση της ψυχής τους... Αυτό είναι ένα θέμα που διατρέχει τον ελληνικό πολιτισμό από την αρχαιότητα, αλλά και κατά τη διάρκεια του χριστιανισμού. Ως Αμερικανός θεωρώ ότι ένα μεγάλο πρόβλημα της αμερικανικής κουλτούρας είναι η ψευδαίσθηση ότι μπορείς να δραπετεύσεις από το παρελθόν. Η Αμερική υπό μία έννοια ήταν μια χώρα η οποία θεμελιώθηκε επάνω σε αυτή τη φαντασίωση. Αυτό ήταν εξάλλου και το ζητούμενο, να αφήσεις πίσω σου κάτι, την Ευρώπη, και να δημιουργήσεις κάτι καινούργιο. Ομως, όπως γνωρίζουν οι φοιτητές της ελληνικής γραμματείας, το παρελθόν πάντα σε προφταίνει και διεκδικεί την προσοχή σου. Με τους "Χαμένους" μπόρεσα να συμπληρώσω τα κομμάτια του παζλ που έλειπαν και να προχωρήσω. Τόσο εγώ όσο και η οικογένειά μου».
Τι έμαθε λοιπόν από τη δική του, προσωπική «Οδύσσεια»; «Αυτό που είναι σοκαριστικό όταν εντρυφάς στο Ολοκαύτωμα είναι ότι συνειδητοποιείς πόσο λεπτό είναι το επίχρισμα του πολιτισμού. Βλέπεις πόσο γρήγορα μπορεί να διαλυθεί. Δεν θα ξεχάσω ποτέ αυτό που μου είπε ένας από τους επιζήσαντες: "Επειτα από μία εβδομάδα τρόμου και πείνας ο άνθρωπος θα κάνει τα πάντα". Ο πολιτισμός δεν μπορεί να δώσει τη λύση σε κάθε περίσταση. Οι άνθρωποι, ή μάλλον κάποιοι άνθρωποι, αποκτηνώνονται πολύ γρήγορα. Αφότου τελείωσα το βιβλίο, για κάποιο διάστημα ένιωθα φριχτή καχυποψία. Οπως περίμενα το μετρό στην αποβάθρα, κοίταζα τριγύρω μου τους ανθρώπους και σκεφτόμουν "μπορούν αυτοί οι άνθρωποι να γίνουν δολοφόνοι;". Τρελαίνεσαι όταν έρχεσαι σε πολύ κοντινή επαφή με αυτό το γεγονός. Και όμως, όχι, οι άνθρωποι δεν μαθαίνουν ποτέ. Γι' αυτό διαβάζουμε τον Καβάφη».
-Η μετάφραση των «Χαμένων» από τη Μαργαρίτα Ζαχαριάδου απέσπασε το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Αγγλόφωνης Λογοτεχνίας για το 2011 από το ΕΚΕΜΕΛ.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου