ΘΕΑΤΡΟ ΜΕ ΒΙΖΑ ΣΕ ΜΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΑΝΟΧΗΣ

Θέατρο με βίζα
Κώστας Γεωργουσόπουλος (Τα Νέα, 12/6/2010)
Πριν από μία εβδομάδα συνέβη κάτι πολύ σημαντικό στον τόπο μας. Η ΓΣΕΕ και η ΑΔΕΔΥ είχαν προκηρύξει μεγάλη απεργία και κινητοποίηση για να διαμαρτυρηθούν εργαζόμενοι, ιδιωτικοί υπάλληλοι και δημόσιοι υπάλληλοι για τα οικονομικά μέτρα και κυρίως για το Ασφαλιστικό. Και είχαν επιλέξει ως χώρο συγκέντρωσης πριν από την πορεία την Πλατεία Κλαυθμώνος και την Πλατεία Κοραή
Οταν όμως συνειδητοποίησαν πως στον ίδιο χώρο θα γινόταν την ίδια μέρα και ώρα η συγκέντρωση και εν συνεχεία η πορεία των ομοφυλοφίλων που έχει καθιερωθεί να γίνεται ετησίως με την επωνυμία «Παρέλαση Αξιοπρέπειας», τα μεγαλύτερα συνδικάτα της χώρας συγκεντρώθηκαν στην Πλατεία Κοτζιά! Ακούμε συχνά και μάλιστα έντονα να υποστηρίζεται πως η κοινωνίας μας είναι συντηρητική, ομοφοβική, ρατσιστική κ.τ.λ. Δεν λείπουν τέτοια, ασφαλώς, φαινόμενα ούτε φανατισμού ούτε ρατσιστικά ούτε φασιστικά. Εξάλλου από ποια κοινωνία λείπουν. Οι πιο προχωρημένοι, κεντροευρωπαϊκοί λαοί, εννοώ πολιτικά, αφού έχουν θεσμούς δημοκρατικότερους και μακροβιότερους από τους δικούς μας αλλά και ανάλογο πολιτισμικό προικώο, γέννησαν μέσα στους αιώνες και ολοκαυτώματα και στρατόπεδα και ιερές πυρές και βασανισμούς αλλοφύλων και πογκρόμ και εθνοκαθάρσεις. Διαθέτουμε χωρίς αμφιβολία μειονότητες, σχεδόν ομαδούλες, με ολοκληρωτικά και ρατσιστικά σύνδρομα. Ομως η μεγάλη πλειοψηφία του σημερινού ελληνικού λαού είναι κοινωνία ανοχής. Ποιος εδώ και λίγα χρόνια ενόχλησε, παρενόχλησε, διέσπασε ή τρομοκράτησε την παρέλαση των ομοφυλοφίλων στην Αθήνα. Ενώ υπάρχουν κατατρομοκρατήσεις και αθλιότητες σε πολιτικές διαδηλώσεις, σε θρησκευτικές συναθροίσεις και βέβαια σε αθλητικές συγκεντρώσεις. Και δεν είναι πολλά χρόνια (αλλά και τώρα μέσω των τηλεοπτικών επαναλήψεων) που είχε παγιωθεί και «νομιμοποιηθεί» στην ελληνική επιθεώρηση, στη λαϊκή θεατρική φάρσα, αλλά κυρίως στον λαϊκό κινηματογράφο ολόκληρο απαξιωτικό και τραγελαφικό τυπολόγιο ομοφυλοφίλων με ηθοποιούς που σχεδόν τυποποιήθηκαν και έβγαλαν για χρόνια το ψωμί τους με γελοιογραφικά σκίτσα ομοφυλοφίλων. Δεν έχω τα εφόδια να κοινωνιολογήσω και να αναζητήσω τους λόγους που οδήγησαν στη σημερινή ώριμη ανεκτική συμπεριφορά στην ιδιαιτερότητα της κοινωνίας μας, ακόμη και της επαρχιακής. Είναι παλιότερη η επαφή του λαού μας λόγω μετανάστευσης με τα ήθη και τις ανεκτικές κοινωνίες της μεσευρώπης; Είναι ο μαζικός και λαϊκός τουρισμός που τα τελευταία τριάντα χρόνια μας έφερε (επαρχία και νησιά) σε επαφή με συμπεριφορές ιδιάζουσες για τα παλαιότερα ήθη μας, αλλά συμβατές πλέον με την τουριστική ιδεολογία;
Οι σκέψεις αυτές συνέπεσαν με το γεγονός πως ακριβώς τις μέρες της «Παρέλασης Αξιοπρέπειας» το Φεστιβάλ Αθηνών εγκαινιάστηκε με το διάσημο έργο του Κούσνερ «Αγγελοι στην Αμερική» που θέμα του έχει τις μειονότητες στην Αμερική και ιδιαίτερα τους ομοφυλόφιλους. Το έργο είχε ήδη ζωή περίπου είκοσι ετών και πρέπει να πω ότι πρωτοπαίχτηκε στην Ελλάδα σχεδόν έγκαιρα με την έκρηξη που προκάλεσε διεθνώς, αφού ανέβηκε στο Θέατρο Ερευνας από τον τραγικό φίλο Δημήτρη Ποταμίτη. Είχα τότε γράψει εκτενώς για έργο και παράσταση. Για την παράσταση τώρα του Νίκου Μαστοράκη και των έξοχων συνεργατών του έγραψε στα «ΝΕΑ» ο Γιώργος Σαρηγιάννης.
Εγώ θέλω να μείνω στο φαινόμενο πόσο γρήγορα παλιώνουν κάποια έργα πολεμικής ρητορικής και από την άλλη πόσο είναι συχνά συνδεδεμένα με τα ήθη, τις αξίες, τις προκαταλήψεις, αλλά συνάμα και τις προοδευτικές εστίες αντιστάσεων κάποιων κοινωνιών.
Το έργο του Κούσνερ εντοπίζει τον πυρήνα των προβληματισμών του στους εβραίους ομοφυλόφιλους στην Αμερική την εποχή που θερίζει, ως θεομηνία, το ΑΙDS. Φανταζόσαστε ένα έργο ταλαντούχου έλληνα συγγραφέα με θέμα τη Σπιναλόγκα, αλλά εντοπισμένο στους κρητικούς εβραίους ομοφυλόφιλους λεπρούς; Την εποχή που η λέπρα ήταν ανίατη νόσος;
Βέβαια η εβραϊκή κοινότητα στην Αμερική και στα λαϊκά γκέτο του Μπρονξ είναι ανάλογα υπολογίσιμη εξ αντιστρόφου με τα γκέτο της Τσάινα Τάουν, των Πορτορικανών και των παριών νέγρων. Από την άλλη εβραίοι διανοούμενοι πανεπιστημιακοί, αστυνομικοί, δικαστές, επιχειρηματίες αποτελούν ισχυρά λόμπι εξουσίας. Ο Κούσνερ είναι Εβραίος και ομοφυλόφιλος, αλλά ως σημαντικός συγγραφέας δημιούργησε μια τοιχογραφία που θυμίζει την Κόλαση του Δάντη. Εκεί μέσα συμφύρονται ομοφυλόφιλα ζευγάρια, πάσχοντες από ΑΙDS, εβραίοι κρυπτοομοφυλόφιλοι διώκτες των εβραίων επιστημόνων κομμουνιστών (π.χ. του εκτελεσθέντος ζεύγους Ρόζενμπεργκ), μαφιόζοι της πολιτικής, θρησκευτικές μειονότητες με υστερικές, ανέραστες συζύγους με κρυπτοομοφυλόφιλους μορμόνους, αλλά ηθικά άτεγκτους συζύγους. Εραστές που κυνηγούν την ηδονή στις ζαριές των δημόσιων πάρκων, μητέρες της επαρχιακής σεμνότυφης Αμερικής που αιφνιδιάζονται από την εισβολή στην αγία οικογένεια του δαίμονα, μαύροι παρενδυτικοί και τυπικοί, αδιάφοροι και σχεδόν απάνθρωποι επαγγελματίες ραβίνοι.
Ο Κούσνερ πριν από είκοσι χρόνια που η απειλή του βέβαιου θανάτου από τον ιό είναι ορατή, ρητορεύει. Εξάλλου γράφει εν θερμώ ένα έργο με θέση, όχι πολύ μακριά από τη θέση που προβάλλει ο Ιψεν στους «Βρικόλακες» (και τότε η σύφιλη ήταν ανίατη αρρώστια και η κοινωνία καβαφικά «συσχέτιζε κουτά»). Πρωτίστως όμως αφορά την κοινωνία που περιγράφει. Στον τόπο μας αυτή η Κόλαση δεν έχει ανάλογο γι΄ αυτό και ούτε ιδεολογικά ούτε συναισθηματικά τα πάθη της δεν μας αφορούν. Τώρα μάλιστα που έχει απομακρυνθεί και η άμεση απειλή θανάτου του ιού, το έργο λειτουργεί μόνο ως θεατρικό δραματουργικό κατόρθωμα, όπως εξάλλου και οι «Βρικόλακες». Ο Κούσνερ έχει γράψει ωραίους λόγους, αλλά ιδεολογικά φλυαρεί, κοινοτοπεί, αναλύει με όρους λαϊκίστικης επιχειρηματολογίας. Γι΄ αυτό είναι ορθή η λύση του Μαστοράκη να σκορπίσει τη σκηνή με όρθια, πλάγια, κάθετα και οριζόντια μικρόφωνα, ώστε οι «ήρωες» να βγαίνουν στο «μπαλκόνι» και αποστασιοποιημένοι σχεδόν μπρεχτικά από τα δραματικά και τα μελοδραματικά δρώμενα να σχολιάζουν θεσμούς, σύνδρομα, σύμβολα και ιδεοληψίες της αμερικανικής χαώδους πανσπερμίας.
Βέβαια το να παραγάγει και η Κόλαση Αγγέλους ή στους Αγγέλους να αποδρά, θέλει μια άλλη ευκαιρία για συζήτηση.
Αλλά θα τολμούσε κάποιος έλληνας μεταμοντέρνος να διασκευάσει το κείμενο με έλληνες ομοφυλόφιλους, ομοφυλόφιλους παραεκκλησιαστικών οργανώσεων, διάσημους δικηγόρους και πολιτικούς κρυπτοομοφυλόφιλους και μουσουλμάνους τσιγγάνους τραβεστί;