.
Χείμαρρος σκέψεων της Βιρτζίνια Γουλφ, σε ένα μαχητικό δοκίμιο για τη γοητεία της αρρώστιας
Του Γιωργου Κορδομενίδη (Καθημερινή, 23/11/2008)
Το 1925, ο Τ. Σ. Ελιοτ (…) παρήγγειλε στη Γουλφ ένα κείμενο για το πρώτο τεύχος τού υπό ανασύσταση περιοδικού του «New Criterion». Λίγο αργότερα, εκείνη του έστειλε το δοκίμιό της «Πώς είναι να είσαι άρρωστος». Η πρόσφατη επανέκδοσή του από τον οίκο Paris Press (2002) έκανε το κείμενο προσιτό σε μια νέα γενιά αναγνωστών, το φώτισε μάλιστα με ένα εξαιρετικά διεισδυτικό επίμετρο της βιογράφου της Γουλφ, Ερμιον Λη, το οποίο εντάσσει το δοκίμιο στο συνολικό έργο της συγγραφέως και ερευνά την προσωπική της ιστορία και τον αγώνα της με την αρρώστια.
Γραμμένο ανάμεσα σε δύο από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα της Γουλφ, την «Κυρία Νταλλογουέι» και το «Στο φάρο», το «Πώς είναι να είσαι άρρωστος» συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του δοκιμίου, του αφηγήματος και του αυτοβιογραφικού πεζού. Εκπληκτικής οικονομίας, είναι ένας χείμαρρος από σκέψεις, με γράψιμο πυκνό και κατηγορηματικό, «αδιαπέραστο σαν τη νιτσεράδα του ψαρά», όπως παρατήρησε ένας ξένος κριτικός· κι ακόμη, ακολουθεί τα πρότυπα των ρομαντικών δοκιμιογράφων, όπως του Ντε Κουίνσι, του Κόλριτζ και άλλων, τους οποίους άλλωστε η Γουλφ μνημονεύει στο κείμενό της. Επιπλέον, η θεματολογία της υπερβαίνει το ζήτημα της ασθένειας, μιλώντας ακόμη για τη γλώσσα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τη συμπόνια, τη μοναξιά, την ανάγνωση… Παρότι βαθιά εξοικειωμένη με προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, γράφει για την αρρώστια κάθε άλλο παρά καταθλιπτικά, σχεδόν χαρούμενη θα έλεγε κανείς, σαν να μιλάει για την πολυτέλεια του να βρίσκεσαι στο κρεβάτι χωρίς καμιά υποχρέωση πέρα από το να ατενίζεις τον ουρανό – ή το διαθέσιμο ταβάνι του δωματίου: «Ενα απέραντο πείραμα που διεξάγεται με τα χρυσά βέλη και τις κυανές σκιές, με τα πέπλα που κρύβουν τον ήλιο και ύστερα σηκώνονται. Ετσι ήταν (πάντα) χωρίς να το ξέρουμε». Η συγγραφέας μοιράζεται την ιδιότυπη χαρά της αλλά αποδιώχνει τη συμπόνοια. «Κανένας άλλος δεν έχει τη μοναδική εμπειρία του δικού σου πόνου – κι είναι καλύτερα έτσι. Θα ήταν αφόρητο να έχεις διαρκώς τη συμπάθεια των άλλων, να σε συνοδεύουν πάντοτε, να σου δείχνουν διαρκώς κατανόηση».
Αφετηρία του δοκιμίου της Γουλφ αποτελεί η διαπίστωση πως η αρρώστια δεν αναγνωρίζεται –όπως ο έρωτας, ο πόλεμος ή η ζήλια– ως ένα από τα βασικά θέματα της λογοτεχνίας. (Ας σημειωθεί ότι τουλάχιστον έπειτα από πενήντα χρόνια άρχισε να ακμάζει η «λογοτεχνία της παθογραφίας», που έχει στο επίκεντρό της την αρρώστια.) Γι’ αυτό, πιστεύει η Γουλφ, η ασθένεια δεν συγκρότησε ποτέ το δικό της λεξιλόγιο, στερώντας από τον άρρωστο τη γλώσσα που χρειάζεται προκειμένου να μιλήσει για τις εμπειρίες του. Τα αγγλικά, που μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις του Αμλετ και την τραγωδία του Ληρ, δεν έχουν λέξεις για το ρίγος και τον πονοκέφαλο! «Η κάθε μαθητριούλα, μόλις ερωτευθεί, έχει τον Σαίξπηρ και τον Κητς να μιλήσουν για λογαριασμό της· βάλτε όμως τον άνθρωπο που υποφέρει να περιγράψει τον πόνο στο κεφάλι του κι η γλώσσα στερεύει αμέσως». Αυτό που λείπει, προσθέτει, δεν είναι μόνο μια καινούργια γλώσσα, πιο πρωτόγονη, πιο αισθησιακή, πιο ωμή, αλλά μια νέα ιεράρχηση στα πάθη· ο έρωτας πρέπει να εκθρονιστεί για χάρη της θερμοκρασίας που ξεπερνά τους σαράντα βαθμούς· η ζήλια να παραχωρήσει τη θέση της στις οδύνες της ισχιαλγίας· η αϋπνία να παίξει τον ρόλο του κακού…
Ο άρρωστος αλλάζει
Η Γουλφ επωμίζεται μια αυστηρή, αλλά και συμπονετική και κατά τόπους κωμική διερεύνηση του πώς η ασθένεια διαμορφώνει την ταυτότητα του αρρώστου. Μόλις αρρωσταίνουμε, λέει, «πλέουμε, κατεβαίνοντας μαζί με τα κούτσουρα το ρεύμα του ποταμού· στροβιλιζόμαστε μαζί με τα πεθαμένα φύλλα στο γρασίδι, ανεύθυνοι και ουδέτεροι και ικανοί, ίσως για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, να κοιτάξουμε γύρω μας, να κοιτάξουμε πάνω μας – να κοιτάξουμε, φέρ’ ειπείν, τον ουρανό».
Το «Πώς είναι να είσαι άρρωστος», μεταφρασμένο άρτια από την Αννυ Σπυράκου, μας δείχνει ότι τα δοκίμια της Γουλφ (1882–1941) αξίζει να (ξανα)διαβαστούν αυτοτελώς, με την προσοχή μάλιστα στραμμένη στη λογοτεχνική στρατηγική τους αλλά και στις διανοητικές διεργασίες που προϋποθέτουν, όπως επίσης στη φαινομενική χαλαρότητα και τον αυθορμητισμό τους, τη διακοπτόμενη γραφή χωρίς προκαθορισμένα όρια, την άρνηση κάθε αυθεντίας – χαρακτηριστικά που τα καθιστούν μείγμα μανιφέστου, λογοτεχνικής κριτικής, πεζογραφίας, βιογραφίας, ιστορίας και αυτοβιογραφίας.
Χείμαρρος σκέψεων της Βιρτζίνια Γουλφ, σε ένα μαχητικό δοκίμιο για τη γοητεία της αρρώστιας
Του Γιωργου Κορδομενίδη (Καθημερινή, 23/11/2008)
Το 1925, ο Τ. Σ. Ελιοτ (…) παρήγγειλε στη Γουλφ ένα κείμενο για το πρώτο τεύχος τού υπό ανασύσταση περιοδικού του «New Criterion». Λίγο αργότερα, εκείνη του έστειλε το δοκίμιό της «Πώς είναι να είσαι άρρωστος». Η πρόσφατη επανέκδοσή του από τον οίκο Paris Press (2002) έκανε το κείμενο προσιτό σε μια νέα γενιά αναγνωστών, το φώτισε μάλιστα με ένα εξαιρετικά διεισδυτικό επίμετρο της βιογράφου της Γουλφ, Ερμιον Λη, το οποίο εντάσσει το δοκίμιο στο συνολικό έργο της συγγραφέως και ερευνά την προσωπική της ιστορία και τον αγώνα της με την αρρώστια.
Γραμμένο ανάμεσα σε δύο από τα σπουδαιότερα μυθιστορήματα της Γουλφ, την «Κυρία Νταλλογουέι» και το «Στο φάρο», το «Πώς είναι να είσαι άρρωστος» συνδυάζει τα χαρακτηριστικά του δοκιμίου, του αφηγήματος και του αυτοβιογραφικού πεζού. Εκπληκτικής οικονομίας, είναι ένας χείμαρρος από σκέψεις, με γράψιμο πυκνό και κατηγορηματικό, «αδιαπέραστο σαν τη νιτσεράδα του ψαρά», όπως παρατήρησε ένας ξένος κριτικός· κι ακόμη, ακολουθεί τα πρότυπα των ρομαντικών δοκιμιογράφων, όπως του Ντε Κουίνσι, του Κόλριτζ και άλλων, τους οποίους άλλωστε η Γουλφ μνημονεύει στο κείμενό της. Επιπλέον, η θεματολογία της υπερβαίνει το ζήτημα της ασθένειας, μιλώντας ακόμη για τη γλώσσα, τις θρησκευτικές πεποιθήσεις, τη συμπόνια, τη μοναξιά, την ανάγνωση… Παρότι βαθιά εξοικειωμένη με προβλήματα σωματικής και ψυχικής υγείας, γράφει για την αρρώστια κάθε άλλο παρά καταθλιπτικά, σχεδόν χαρούμενη θα έλεγε κανείς, σαν να μιλάει για την πολυτέλεια του να βρίσκεσαι στο κρεβάτι χωρίς καμιά υποχρέωση πέρα από το να ατενίζεις τον ουρανό – ή το διαθέσιμο ταβάνι του δωματίου: «Ενα απέραντο πείραμα που διεξάγεται με τα χρυσά βέλη και τις κυανές σκιές, με τα πέπλα που κρύβουν τον ήλιο και ύστερα σηκώνονται. Ετσι ήταν (πάντα) χωρίς να το ξέρουμε». Η συγγραφέας μοιράζεται την ιδιότυπη χαρά της αλλά αποδιώχνει τη συμπόνοια. «Κανένας άλλος δεν έχει τη μοναδική εμπειρία του δικού σου πόνου – κι είναι καλύτερα έτσι. Θα ήταν αφόρητο να έχεις διαρκώς τη συμπάθεια των άλλων, να σε συνοδεύουν πάντοτε, να σου δείχνουν διαρκώς κατανόηση».
Αφετηρία του δοκιμίου της Γουλφ αποτελεί η διαπίστωση πως η αρρώστια δεν αναγνωρίζεται –όπως ο έρωτας, ο πόλεμος ή η ζήλια– ως ένα από τα βασικά θέματα της λογοτεχνίας. (Ας σημειωθεί ότι τουλάχιστον έπειτα από πενήντα χρόνια άρχισε να ακμάζει η «λογοτεχνία της παθογραφίας», που έχει στο επίκεντρό της την αρρώστια.) Γι’ αυτό, πιστεύει η Γουλφ, η ασθένεια δεν συγκρότησε ποτέ το δικό της λεξιλόγιο, στερώντας από τον άρρωστο τη γλώσσα που χρειάζεται προκειμένου να μιλήσει για τις εμπειρίες του. Τα αγγλικά, που μπορούν να εκφράσουν τις σκέψεις του Αμλετ και την τραγωδία του Ληρ, δεν έχουν λέξεις για το ρίγος και τον πονοκέφαλο! «Η κάθε μαθητριούλα, μόλις ερωτευθεί, έχει τον Σαίξπηρ και τον Κητς να μιλήσουν για λογαριασμό της· βάλτε όμως τον άνθρωπο που υποφέρει να περιγράψει τον πόνο στο κεφάλι του κι η γλώσσα στερεύει αμέσως». Αυτό που λείπει, προσθέτει, δεν είναι μόνο μια καινούργια γλώσσα, πιο πρωτόγονη, πιο αισθησιακή, πιο ωμή, αλλά μια νέα ιεράρχηση στα πάθη· ο έρωτας πρέπει να εκθρονιστεί για χάρη της θερμοκρασίας που ξεπερνά τους σαράντα βαθμούς· η ζήλια να παραχωρήσει τη θέση της στις οδύνες της ισχιαλγίας· η αϋπνία να παίξει τον ρόλο του κακού…
Ο άρρωστος αλλάζει
Η Γουλφ επωμίζεται μια αυστηρή, αλλά και συμπονετική και κατά τόπους κωμική διερεύνηση του πώς η ασθένεια διαμορφώνει την ταυτότητα του αρρώστου. Μόλις αρρωσταίνουμε, λέει, «πλέουμε, κατεβαίνοντας μαζί με τα κούτσουρα το ρεύμα του ποταμού· στροβιλιζόμαστε μαζί με τα πεθαμένα φύλλα στο γρασίδι, ανεύθυνοι και ουδέτεροι και ικανοί, ίσως για πρώτη φορά εδώ και χρόνια, να κοιτάξουμε γύρω μας, να κοιτάξουμε πάνω μας – να κοιτάξουμε, φέρ’ ειπείν, τον ουρανό».
Το «Πώς είναι να είσαι άρρωστος», μεταφρασμένο άρτια από την Αννυ Σπυράκου, μας δείχνει ότι τα δοκίμια της Γουλφ (1882–1941) αξίζει να (ξανα)διαβαστούν αυτοτελώς, με την προσοχή μάλιστα στραμμένη στη λογοτεχνική στρατηγική τους αλλά και στις διανοητικές διεργασίες που προϋποθέτουν, όπως επίσης στη φαινομενική χαλαρότητα και τον αυθορμητισμό τους, τη διακοπτόμενη γραφή χωρίς προκαθορισμένα όρια, την άρνηση κάθε αυθεντίας – χαρακτηριστικά που τα καθιστούν μείγμα μανιφέστου, λογοτεχνικής κριτικής, πεζογραφίας, βιογραφίας, ιστορίας και αυτοβιογραφίας.
.
Βιρτζίνια Γουλφ: Πώς είναι να είσαι άρρωστος, εκδ. Συνάψεις, 2008
μετ. Αννυ Σπυράκου / επίμετρο: Hermione Lee
Βιρτζίνια Γουλφ: Πώς είναι να είσαι άρρωστος, εκδ. Συνάψεις, 2008
μετ. Αννυ Σπυράκου / επίμετρο: Hermione Lee
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου