ΤΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ ΠΡΟΤΥΠΑ ΚΑΙ ΟΙ ΦΥΛΑΚΕΣ ΤΗΣ ΗΘΙΚΗΣ

.

Τα κοινωνικά πρότυπα και οι φύλακες της ηθικής
Του Κωστή Παπαϊωάννου (ΤΑ ΝΕΑ, 7/4/2008)
Συμμετέχοντας προ ετών σε ομάδα συγγραφής σχολικού βιβλίου για την Στ΄ τάξη του Δημοτικού, είχα την ευκαιρία να λάβω μέρος σε πολλές και δύσκολες συζητήσεις σχετικά με τα κοινωνικά πρότυπα που τα σχολικά εγχειρίδια πρέπει να προβάλλουν. Ορισμένοι υπεύθυνοι του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου είχαν, επί παραδείγματι, την άποψη πως δεν πρέπει να προβάλλεται άλλη μορφή οικογένειας πλην της πυρηνικής. Μονογονεϊκές οικογένειες ή ετεροθαλή αδέλφια δεν είναι σωστό να εμφιλοχωρήσουν σε ένα σχολικό εγχειρίδιο γιατί θα αλλοίωναν το καθαρό οικογενειακό πρότυπο.

Βέβαια η οικογενειακή κατάσταση πολλών παιδιών καθόλου δεν ανταποκρίνεται πλέον σε αυτό το πρότυπο και η βαθύτατη ανάγκη τους να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους σε σχολικές αντανακλάσεις της κοινωνικής πραγματικότητας μένει ανεκπλήρωτη. Δεν έπρεπε επίσης, κατά τους ίδιους υπευθύνους, να προβάλλονται μετανάστες που πρόκοψαν, άνοιξαν δικές τους επιχειρήσεις στον τόπο μας και απασχολούν Έλληνες εργαζομένους. Κάτι τέτοιο ομοίως ανέτρεπε το κυρίαρχο πρότυπο, την ιδανική κοινωνική διαστρωμάτωση που θέλει τους μετανάστες να απασχολούνται σε κακοπληρωμένες δουλειές στην υπηρεσία των γηγενών. Το πρότυπο αυτό ανέχεται μόνο μια φιλανθρωπικής κοπής παρουσία των «κακόμοιρων» μεταναστών στα σχολικά βιβλία, ώστε να θριαμβεύει διαρκώς ως αυτοεπιβεβαιούμενη προφητεία. Έτσι άλλωστε εξηγείται και η προβολή Ελλήνων μεταναστών που διαπρέπουν στο εξωτερικό, αλλά όχι των ξένων που πετυχαίνουν στη χώρα μας.

Θυμήθηκα εκείνες τις συζητήσεις περί προτύπων με αφορμή το σύμφωνο συμβίωσης. Ο κυρίαρχος λόγος των ημερών ακροβατεί σε μια ιδιότυπη αμφιθυμία: καταδικαστέες μεν οι διακρίσεις αλλά η κοινωνική και ηθική ευταξία απειλείται από όσους επιλέγουν μια άλλη μορφή ή περιεχόμενο σχέσης. Ο προσεκτικός λόγος του Αρχιεπισκόπου για το θέμα θα έπρεπε πάντως να προβληματίσει πολλούς, εντός και εκτός Εκκλησίας.

Δεν αρνείται βέβαια κανείς τον παιδευτικό ρόλο των προτύπων κατά τη σχολική ηλικία, αλλά όχι μόνο τότε. Η ταύτιση με θετικές στάσεις και συμπεριφορές αποτελεί θεμέλιο της διαδικασίας μάθησης και κοινωνικοποίησης. Αρκεί όμως να έχουμε κατά νου ότι τα πρότυπα δεν μπορεί να χρησιμοποιούνται ως άλλοθι για να συσκοτίζεται η πραγματικότητα, ιδίως στα μάτια των παιδιών που βιώνουν έτσι τη δική τους κανονικότητα ως αντικανονική. Δεν επιτρέπεται να συντηρούν μια εθνο-ταξική καθαρότητα που θέλει τους Έλληνες πάντοτε ισχυρότερους από τους ξένους. Δεν είναι ανεκτό να αποτελούν μέσο απαξίωσης όσων επιλέγουν άλλες πορείες στον ιδιωτικό τους βίο. Η διαδικασία διαμόρφωσης των κοινωνικών προτύπων είναι διαρκής και πολυσύνθετη. Συχνά προκύπτουν ως αντιφατικό αποτέλεσμα της συγκρουσιακής αλληλεπίδρασης πολλών παραγόντων. Άρα, κανείς δεν δικαιούται να αυτοπροβάλλεται ως ο αποκλειστικός διαχειριστής του ηθικού κεφαλαίου παραγωγής και επιβολής ορθών προτύπων, καθώς μια προσεκτική ανάγνωση της Ιστορίας θα έδειχνε πως η ιστορική εξέλιξη είναι αναπόσπαστα συνυφασμένη με την αμφισβήτησή τους.

.

Ο Κωστής Παπαϊωάννου είναι πρόεδρος της Εθνικής Επιτροπής Δικαιωμάτων του Ανθρώπου