Γ. Τσαρούχης........... Μ. Μαδένης......................
.
Ανδρικό γυμνό και προκατάληψη
Ο Μπουζιάνης το ζωγράφισε πρώτος, ο Τσαρούχης το απενοχοποίησε, ο Μπότσογλου το χρησιμοποιεί εξομολογητικά, οι συλλέκτες και τα μουσεία το αγοράζουν και εμείς δεν το βάζουμε στα σπίτια μας
«Αγαπώ το γυμνό περισσότερο από το πρόσωπο. Το πρόσωπο μπορεί να πει ψέματα, το γυμνό ποτέ» έλεγε ο Νίκος Εγγονόπουλος. Ωστόσο το ανδρικό γυμνό ως ανεξάρτητο εικονογραφικό θέμα δεν ευδοκιμεί στη νεοελληνική ζωγραφική. Γιατί, ακόμη κι αν ο Φώτης Κόντογλου δίνει το 1937 ανδρικά γυμνά στις τοιχογραφίες του δημαρχείου της Αθήνας, το γυμνό ανδρικό σώμα δεν έχει ακόμη καταφέρει να αποστασιοποιηθεί από το αίσθημα ενοχής που γεννά όταν παρουσιάζεται έξω από τον μυθολογικό ή τον θρησκευτικό κόσμο. Σεμνοτυφία μιας φαλλοκρατικής στις δομές της κοινωνίας που έχει συνηθίσει να ταυτίζει στερεοτυπικά τον ερωτισμό με το γυναικείο σώμα ή προκατάληψη συνδεδεμένη με την ομοφυλοφιλία; (...)
Ο Μπουζιάνης το ζωγράφισε πρώτος, ο Τσαρούχης το απενοχοποίησε, ο Μπότσογλου το χρησιμοποιεί εξομολογητικά, οι συλλέκτες και τα μουσεία το αγοράζουν και εμείς δεν το βάζουμε στα σπίτια μας
«Αγαπώ το γυμνό περισσότερο από το πρόσωπο. Το πρόσωπο μπορεί να πει ψέματα, το γυμνό ποτέ» έλεγε ο Νίκος Εγγονόπουλος. Ωστόσο το ανδρικό γυμνό ως ανεξάρτητο εικονογραφικό θέμα δεν ευδοκιμεί στη νεοελληνική ζωγραφική. Γιατί, ακόμη κι αν ο Φώτης Κόντογλου δίνει το 1937 ανδρικά γυμνά στις τοιχογραφίες του δημαρχείου της Αθήνας, το γυμνό ανδρικό σώμα δεν έχει ακόμη καταφέρει να αποστασιοποιηθεί από το αίσθημα ενοχής που γεννά όταν παρουσιάζεται έξω από τον μυθολογικό ή τον θρησκευτικό κόσμο. Σεμνοτυφία μιας φαλλοκρατικής στις δομές της κοινωνίας που έχει συνηθίσει να ταυτίζει στερεοτυπικά τον ερωτισμό με το γυναικείο σώμα ή προκατάληψη συνδεδεμένη με την ομοφυλοφιλία; (...)
Αν υπάρχει μια απλή διαπίστωση την οποία θα μπορούσαμε να χρησιμοποιήσουμε ως εφαλτήριο, είναι το ότι στην ιστορία της νεοελληνικής ζωγραφικής το ανδρικό γυμνό ως ανεξάρτητο εικονογραφικό θέμα εμφανίζεται σπανιότερα από ό,τι το γυναικείο. Ωστόσο στις αρχές του 20ού αιώνα τα πράγματα είναι λίγο... διαφορετικά. Στο Σχολείο των Τεχνών το μάθημα του γυμνού γίνεται ως το 1904 αποκλειστικά με ανδρικό μοντέλο. Τμήμα θηλέων λειτουργεί στη σχολή από το 1894, αλλά στα κορίτσια δεν επιτρέπεται να μελετήσουν γυμνό στα ίδια εργαστήρια με τους άνδρες. Οταν οι γυναίκες κατατάσσονται ως «τακτικαί μαθήτριαι εν τη Καλλιτεχνική Σχολή του Πολυτεχνείου» το 1901-1902, ζητούν μάθημα γυμνού με γυναικείο μοντέλο, αλλά το αίτημά τους απορρίπτεται και δεν γίνεται δεκτό παρά μετά το 1910. Ακόμη και όταν το 1904 ο Γεώργιος Ιακωβίδης καθιερώνει ως διευθυντής τότε της σχολής τη χρησιμοποίηση γυμνού γυναικείου μοντέλου από άρρενες σπουδαστές, καθηγητές του Πολυτεχνείου ζητούν με επιστολή τους από τον ίδιο τον πρωθυπουργό να απαγορευθεί η φοίτηση γυναικών «διά λόγους αισθητικής σεμνότητος». Το αίτημα απορρίπτεται, το περιοδικό «Πινακοθήκη» απορεί «πώς άνθρωποι καλλιτεχνικώς μορφωμένοι αγνοούν ότι η τέχνη είνε ανωτέρα της ηθικής, ότι είνε αδύνατος η σπουδή της τέχνης άνευ του γυμνού, ότι επί τέλους αι γυναίκες δεν είνε νευρόσπαστα μόνον του συρμού, αλλά δύνανται να συναγωνισθούν προς τους άνδρας και εν τη τέχνη»· ωστόσο η σύνδεση της ηθικής με την τέχνη θα καθυστερήσει την εμφάνιση των πρώτων σημαντικών ανδρικών γυμνών.
«Η Πινακοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που συγκεντρώνει βραβευμένα έργα σπουδαστών, κατακλύζεται από ανδρικά γυμνά από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας της σχολής» επισημαίνει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για τις λεγόμενες «ακαδημίες», ασκήσεις συνήθως δεξιοτεχνίας, «αρκετά σεμνότυφες στην αρχή, απελευθερωμένες εντελώς προς το τέλος του 19ου αιώνα». Ο κ. Θάνος Χρήστου, διδάκτωρ της Ιστορίας της Τέχνης και διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης Κέρκυρας, παρατηρεί ότι «ο Γιώργος Μπουζιάνης δίνει το πρώτο του ανδρικό γυμνό το 1915, ο Σπύρος Παπαλουκάς το 1917 σε ηλικία 25 χρόνων, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος μετέχει με σχέδια ανδρικού γυμνού στην ομαδική έκθεση γυμνού που γίνεται το 1947 στον "Ρόμβο", ωστόσο την προκατάληψη που υπάρχει απέναντι στο ανδρικό γυμνό την ξεπερνά μόνο ο Γιάννης Τσαρούχης». Οντας παράλληλα και συγγραφέας της μελέτης «Το γυμνό στη νεοελληνική ζωγραφική και χαρακτική», που πρόκειται να εκδοθεί ως το τέλος του χρόνου ενισχύοντας την ισχνότατη σχετική ελληνική βιβλιογραφία, ο κ. Χρήστου επισημαίνει ότι προπολεμικά οι γυμνογραφίες δεν έβγαιναν συνήθως έξω από το ατελιέ, «με παράδειγμα χαρακτηριστικό τα γυναικεία γυμνά του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη, εικονογράφου του πολέμου του '40, που εκτέθηκαν μετά τον θάνατό του και μάλιστα στο Λονδίνο».
Αφήνοντας έξω από την κουβέντα μας τη γλυπτική, όπου το γυμνό με τη μορφή του επιτύμβιου μνημείου μπαίνει ακόμη και στα κοιμητήρια χωρίς να σοκάρει, ο κ. Χρήστου διαπιστώνει ότι «μετά τον πόλεμο τα γυναικεία μοντέλα υπερισχύουν των ανδρικών. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η "χρησιμοποίηση" του γυναικείου σώματος στον χώρο της διαφήμισης. Η σύγχρονη κοινωνία οργανώθηκε με τα δεδομένα της ανδροκρατίας και δεν είναι τυχαίο ούτε το γεγονός ότι ο Παύλος Μαθιόπουλος, ο ζωγράφος της κοσμικής Αθήνας, δίνει ήδη το 1920 γυναικείο γυμνό στη διαφήμιση του κονιάκ Καμπά».
Στη γενιά του '30, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος ασχολείται την περίοδο 1947-1955 με το ανδρικό γυμνό «αντιθέτοντας συχνά», όπως λέει χαρακτηριστικά ο ακαδημαϊκός κ. Χρύσανθος Χρήστου, «το ανδρικό με το γυναικείο σώμα σαν μια συνομιλία των καμπυλόγραμμων με τα κάθετα και οριζόντια θέματα». Από την πλευρά της η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα σχολιάζει ότι «το γυναικείο γυμνό απευθύνεται στο γενετικό και ερωτικό μας ένστικτο σε αντίθεση με το ανδρικό, το οποίο είναι φορέας δράσης και ρώμης»· μιλάει για τα γυμνά του Χρόνη Μπότσογλου, «ενός καλλιτέχνη που ζωγραφίζει συνήθως τον εαυτό του γυμνό και τα έργα του έχουν έναν δραματικό, εξομολογητικό και υπαρξιακό χαρακτήρα», για τα «ηράκλεια, εν δράσει, ανδρικά γυμνά του Τριαντάφυλλου Πατρασκίδη»· αλλά σταματά και πάλι στην περίπτωση Τσαρούχη. «Ο Τσαρούχης είναι αυτός ο οποίος απο-ενοχοποιεί το ανδρικό γυμνό. Αθωωμένο καθώς είναι από το προπατορικό αμάρτημα προσφέρεται προς θέα μέσα στην ομορφιά του, θα έλεγα, και μέσα στην ελευθερία του» τονίζει, για να προσθέσει: «Ενα γυμνό ανδρικό ζωγραφισμένο ακόμη και με την αθώωση που προσφέρει ο ύπνος σοκάρει ακόμη σήμερα περισσότερο από ένα γυναικείο και σοκάρει ιδιαίτερα τους άνδρες· είναι σαν να προσβάλλει τον ανδρισμό τους. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν το 1998 αποφασίσαμε να εκθέσουμε τη συλλογή του Γιάννη Περδίου έγιναν πολλές συζητήσεις σχετικά με το αν έπρεπε ή όχι να εκθέσουμε ένα γυμνό αγόρι του Τσαρούχη» και όμως είχε περάσει σχεδόν μισός αιώνας από την απαίτηση της αστυνομίας να αποσυρθεί ένα γυμνό του από την τελευταία έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός» στο Ζάππειο.
Η περιορισμένη παρουσία του ανδρικού γυμνού στη νεοελληνική ζωγραφική μπορεί βέβαια να ερμηνευθεί και μέσα από μιαν άλλη οπτική. «Η αλήθεια είναι» λέει η κυρία Τζούλια Δημακοπούλου από τις «Νέες Μορφές», πρόεδρος και του Πανελληνίου Συνδέσμου Αιθουσών Τέχνης, «ότι το γυμνό, είτε ανδρικό είτε γυναικείο, δεν πουλάει. Οι συλλέκτες και τα μουσεία θα το αγοράσουν, αλλά το κοινό θα προτιμήσει να βάλει στο σπίτι του μια νεκρή φύση ή μια τοπιογραφία».
Τα σεξουαλικά ταμπού στην τέχνη
Για την κυρία Αννα Καφέτση, διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, «αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει, είτε πρόκειται για ανδρικό γυμνό είτε για γυναικείο, είναι να δούμε μέσα σε ποιο καλλιτεχνικό σχέδιο εντάσσεται η χρήση του ενός ή του άλλου, ποια είναι εν τέλει η εικαστική ιδέα που υπηρετεί το συγκεκριμένο θέμα ερμηνευτική κατεύθυνση την οποία στην Ελλάδα οι κριτικοί της τέχνης αφήνουν συνήθως απ' έξω. Στον Τσαρούχη, όπως και σε όλον τον μοντερνισμό, η χρήση του ανδρικού γυμνού λειτουργεί ως πρόσχημα που υπηρετεί την εκφραστικότητα, την έκφραση του χρώματος. Από τη στιγμή όμως που κατευθύνουμε το κοινό να προσεγγίσει την τέχνη μέσα από τη θεματογραφία της, η αντίδρασή του στα γυμνά του Τσαρούχη, αντίδραση που τεκμηριώνω και εγώ εμπειρικά από τη μεγάλη έκθεση έργων του με την οποία εγκαινιάσαμε τον Φεβρουάριο του 2000 τον εκθεσιακό χώρο του Φιξ, δεν πρέπει σήμερα να μας ξενίζει». Η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται τα τελευταία 20 χρόνια το γυμνό στη διεθνή σύγχρονη τέχνη «εντάσσεται καλλιτεχνικά στο πλαίσιο μιας αναζήτησης ανθρωπολογικής, μιας αναζήτησης που έχει να κάνει με θέματα ταυτότητας, φύλου ή αυτογνωσίας. Στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική δεν εντοπίζω αντίστοιχες προβληματικές· το γυμνό εγγράφεται και πάλι σε ένα πλαίσιο φορμαλιστικό» λέει η κυρία Καφέτση.
Η αραιότητα με την οποία εμφανίζεται το ανδρικό γυμνό ως ανεξάρτητο θέμα στη νεοελληνική ζωγραφική σχετίζεται βεβαίως και με τα ταμπού της σεξουαλικής μας συμπεριφοράς ας μην ξεχνάμε ότι τα γυμνά μοντέλα του Τσαρούχη σοκάρουν και λόγω του ομοφυλοφιλικού χαρακτήρα του ερωτισμού τους. «Η συχνότερη εμφάνιση του ανδρικού σώματος στην παγκόσμια τέχνη ιδεολογικά σχετίζεται με την απελευθέρωση των ηθών καθώς και με την απελευθέρωση μιας τάσης καλλιτεχνικής που έχει να κάνει με την ομοφυλοφιλία και την ομοφυλοφιλική έκφραση. Προς την κατεύθυνση αυτή» καταλήγει η κυρία Καφέτση «έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσουμε στην Ελλάδα». (...)
«Η Πινακοθήκη της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, που συγκεντρώνει βραβευμένα έργα σπουδαστών, κατακλύζεται από ανδρικά γυμνά από τα πρώτα κιόλας χρόνια λειτουργίας της σχολής» επισημαίνει η διευθύντρια της Εθνικής Πινακοθήκης κυρία Μαρίνα Λαμπράκη-Πλάκα, διευκρινίζοντας ότι πρόκειται για τις λεγόμενες «ακαδημίες», ασκήσεις συνήθως δεξιοτεχνίας, «αρκετά σεμνότυφες στην αρχή, απελευθερωμένες εντελώς προς το τέλος του 19ου αιώνα». Ο κ. Θάνος Χρήστου, διδάκτωρ της Ιστορίας της Τέχνης και διευθυντής της Δημοτικής Πινακοθήκης Κέρκυρας, παρατηρεί ότι «ο Γιώργος Μπουζιάνης δίνει το πρώτο του ανδρικό γυμνό το 1915, ο Σπύρος Παπαλουκάς το 1917 σε ηλικία 25 χρόνων, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος μετέχει με σχέδια ανδρικού γυμνού στην ομαδική έκθεση γυμνού που γίνεται το 1947 στον "Ρόμβο", ωστόσο την προκατάληψη που υπάρχει απέναντι στο ανδρικό γυμνό την ξεπερνά μόνο ο Γιάννης Τσαρούχης». Οντας παράλληλα και συγγραφέας της μελέτης «Το γυμνό στη νεοελληνική ζωγραφική και χαρακτική», που πρόκειται να εκδοθεί ως το τέλος του χρόνου ενισχύοντας την ισχνότατη σχετική ελληνική βιβλιογραφία, ο κ. Χρήστου επισημαίνει ότι προπολεμικά οι γυμνογραφίες δεν έβγαιναν συνήθως έξω από το ατελιέ, «με παράδειγμα χαρακτηριστικό τα γυναικεία γυμνά του Αλέξανδρου Αλεξανδράκη, εικονογράφου του πολέμου του '40, που εκτέθηκαν μετά τον θάνατό του και μάλιστα στο Λονδίνο».
Αφήνοντας έξω από την κουβέντα μας τη γλυπτική, όπου το γυμνό με τη μορφή του επιτύμβιου μνημείου μπαίνει ακόμη και στα κοιμητήρια χωρίς να σοκάρει, ο κ. Χρήστου διαπιστώνει ότι «μετά τον πόλεμο τα γυναικεία μοντέλα υπερισχύουν των ανδρικών. Καθοριστικό ρόλο σε αυτό έπαιξε και η "χρησιμοποίηση" του γυναικείου σώματος στον χώρο της διαφήμισης. Η σύγχρονη κοινωνία οργανώθηκε με τα δεδομένα της ανδροκρατίας και δεν είναι τυχαίο ούτε το γεγονός ότι ο Παύλος Μαθιόπουλος, ο ζωγράφος της κοσμικής Αθήνας, δίνει ήδη το 1920 γυναικείο γυμνό στη διαφήμιση του κονιάκ Καμπά».
Στη γενιά του '30, ο Διαμαντής Διαμαντόπουλος ασχολείται την περίοδο 1947-1955 με το ανδρικό γυμνό «αντιθέτοντας συχνά», όπως λέει χαρακτηριστικά ο ακαδημαϊκός κ. Χρύσανθος Χρήστου, «το ανδρικό με το γυναικείο σώμα σαν μια συνομιλία των καμπυλόγραμμων με τα κάθετα και οριζόντια θέματα». Από την πλευρά της η κυρία Λαμπράκη-Πλάκα σχολιάζει ότι «το γυναικείο γυμνό απευθύνεται στο γενετικό και ερωτικό μας ένστικτο σε αντίθεση με το ανδρικό, το οποίο είναι φορέας δράσης και ρώμης»· μιλάει για τα γυμνά του Χρόνη Μπότσογλου, «ενός καλλιτέχνη που ζωγραφίζει συνήθως τον εαυτό του γυμνό και τα έργα του έχουν έναν δραματικό, εξομολογητικό και υπαρξιακό χαρακτήρα», για τα «ηράκλεια, εν δράσει, ανδρικά γυμνά του Τριαντάφυλλου Πατρασκίδη»· αλλά σταματά και πάλι στην περίπτωση Τσαρούχη. «Ο Τσαρούχης είναι αυτός ο οποίος απο-ενοχοποιεί το ανδρικό γυμνό. Αθωωμένο καθώς είναι από το προπατορικό αμάρτημα προσφέρεται προς θέα μέσα στην ομορφιά του, θα έλεγα, και μέσα στην ελευθερία του» τονίζει, για να προσθέσει: «Ενα γυμνό ανδρικό ζωγραφισμένο ακόμη και με την αθώωση που προσφέρει ο ύπνος σοκάρει ακόμη σήμερα περισσότερο από ένα γυναικείο και σοκάρει ιδιαίτερα τους άνδρες· είναι σαν να προσβάλλει τον ανδρισμό τους. Είναι χαρακτηριστικό πως όταν το 1998 αποφασίσαμε να εκθέσουμε τη συλλογή του Γιάννη Περδίου έγιναν πολλές συζητήσεις σχετικά με το αν έπρεπε ή όχι να εκθέσουμε ένα γυμνό αγόρι του Τσαρούχη» και όμως είχε περάσει σχεδόν μισός αιώνας από την απαίτηση της αστυνομίας να αποσυρθεί ένα γυμνό του από την τελευταία έκθεση της καλλιτεχνικής ομάδας «Αρμός» στο Ζάππειο.
Η περιορισμένη παρουσία του ανδρικού γυμνού στη νεοελληνική ζωγραφική μπορεί βέβαια να ερμηνευθεί και μέσα από μιαν άλλη οπτική. «Η αλήθεια είναι» λέει η κυρία Τζούλια Δημακοπούλου από τις «Νέες Μορφές», πρόεδρος και του Πανελληνίου Συνδέσμου Αιθουσών Τέχνης, «ότι το γυμνό, είτε ανδρικό είτε γυναικείο, δεν πουλάει. Οι συλλέκτες και τα μουσεία θα το αγοράσουν, αλλά το κοινό θα προτιμήσει να βάλει στο σπίτι του μια νεκρή φύση ή μια τοπιογραφία».
Τα σεξουαλικά ταμπού στην τέχνη
Για την κυρία Αννα Καφέτση, διευθύντρια του Εθνικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, «αυτό που πρωτίστως ενδιαφέρει, είτε πρόκειται για ανδρικό γυμνό είτε για γυναικείο, είναι να δούμε μέσα σε ποιο καλλιτεχνικό σχέδιο εντάσσεται η χρήση του ενός ή του άλλου, ποια είναι εν τέλει η εικαστική ιδέα που υπηρετεί το συγκεκριμένο θέμα ερμηνευτική κατεύθυνση την οποία στην Ελλάδα οι κριτικοί της τέχνης αφήνουν συνήθως απ' έξω. Στον Τσαρούχη, όπως και σε όλον τον μοντερνισμό, η χρήση του ανδρικού γυμνού λειτουργεί ως πρόσχημα που υπηρετεί την εκφραστικότητα, την έκφραση του χρώματος. Από τη στιγμή όμως που κατευθύνουμε το κοινό να προσεγγίσει την τέχνη μέσα από τη θεματογραφία της, η αντίδρασή του στα γυμνά του Τσαρούχη, αντίδραση που τεκμηριώνω και εγώ εμπειρικά από τη μεγάλη έκθεση έργων του με την οποία εγκαινιάσαμε τον Φεβρουάριο του 2000 τον εκθεσιακό χώρο του Φιξ, δεν πρέπει σήμερα να μας ξενίζει». Η συχνότητα με την οποία εμφανίζεται τα τελευταία 20 χρόνια το γυμνό στη διεθνή σύγχρονη τέχνη «εντάσσεται καλλιτεχνικά στο πλαίσιο μιας αναζήτησης ανθρωπολογικής, μιας αναζήτησης που έχει να κάνει με θέματα ταυτότητας, φύλου ή αυτογνωσίας. Στη σύγχρονη ελληνική ζωγραφική δεν εντοπίζω αντίστοιχες προβληματικές· το γυμνό εγγράφεται και πάλι σε ένα πλαίσιο φορμαλιστικό» λέει η κυρία Καφέτση.
Η αραιότητα με την οποία εμφανίζεται το ανδρικό γυμνό ως ανεξάρτητο θέμα στη νεοελληνική ζωγραφική σχετίζεται βεβαίως και με τα ταμπού της σεξουαλικής μας συμπεριφοράς ας μην ξεχνάμε ότι τα γυμνά μοντέλα του Τσαρούχη σοκάρουν και λόγω του ομοφυλοφιλικού χαρακτήρα του ερωτισμού τους. «Η συχνότερη εμφάνιση του ανδρικού σώματος στην παγκόσμια τέχνη ιδεολογικά σχετίζεται με την απελευθέρωση των ηθών καθώς και με την απελευθέρωση μιας τάσης καλλιτεχνικής που έχει να κάνει με την ομοφυλοφιλία και την ομοφυλοφιλική έκφραση. Προς την κατεύθυνση αυτή» καταλήγει η κυρία Καφέτση «έχουμε ακόμη αρκετό δρόμο να διανύσουμε στην Ελλάδα». (...)
(Αναδημοσίευση από ΤΟ ΒΗΜΑ, 1/4/2001)
Πολύ ενδιαφέρον άρθρο. Σ' ευχαριστούμε για την αναδημοσίευση. Πάντα υπάρχει κάτι ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς στο blog σου.
ΑπάντησηΔιαγραφήΜπράβο! Να συνεχίσεις έτσι και καλύτερα :ο)
Σε ευχαριστώ για την ενθάρρυνση. :)
ΑπάντησηΔιαγραφήTHE MALE NUDE IN MODERN GREEK ART
ΑπάντησηΔιαγραφήMbouzianis was the first Greek artist to paint the male nude body , Tsarouchis took away the shame in doing so, and Potsoglou used the theme in a confessional manner, the collectors and the museums buy their art but we do not put it our houses.
"I love the nude body more than the face. The face can say lies,the nude body never does"said Nikos Engonopoulos. However the male naked body as an independent art subject does not flourish in Modern Greek painting. Because, even if Fotis Kontoglou painted in 1937 the male naked form in the murals of the City Hall of Athens, the naked male body still has not accomplished to distance itself from the feeling of guilt which creates when is presented outside of the mythological or the religious world. Is this development due to the prudent phallocratic structures of Greek society which have got used to identify the nude stereotypically as eroticism with the female body or a bias connecting male nude art with homosexuality?
If there exists a simple ascertainment which we could use as a proof, it is that in the history of Modern Greek painting the male naked body as an independent art subject is presented more seldom from that of the female nude body form. However in the beginning of 20th century things were a little... otherwise.In the School of Arts the course taken on the body drawing was until 1904 exclusively using male models.There was a department for female students functioning in the faculty from 1894, but women were not allowed to study the nude body in the same laboratories with the men. When women are classified as "regular students at the Artistic Faculty of the Polytechnic University" in 1901-1902, they asked to have a course on the nude body by having a female model, but this demand was rejected to them and it does not become acceptable until 1910. Even when in 1904 Giorgos Iakovidis establishes as director of then faculty the use of a naked female model for the male art students, professors of Polytechnic University ask with a letter written to the Greek Prime Minister himself ,that it should be prohibited to women to take the human nude course "for reasons of aesthetic modesty". This demand is rejected, and the magazine "Art gallery" wonders "how persons artistically educated ignore that art is superior to ethics, that the study of art is impossible without taking the course of the naked human form, that women should not be restrained, but are able to compete with men in art"· However the connection of ethics with art will delay the appearance of the first important male nudes.
"The Art gallery of the Higher Faculty of Fine Arts, which collects awarded works of students, was submerged already with male nudes from the first years of the operation of faculty" the director of the National Art Gallery Ms.Marina Lampraki-Plaka,points out clarifying that the said "academies", usually exercised the usual virtuosity, and that the male nude was presented"very modestly in the beginning,but was freed completely by the end of 19th century". Mr Thanos Christou,a Professor of History of Art and director of the Municipal Art Gallery of the island of Corfu, observes that "Giorgos Mboujianis created his first male nude painting in 1915, Spyros Papaloukas did the same in 1917 at age of 25,and Diamantis Diamantopoulos participated with drawings of the male nude in an art exhibition centered of the nude human form which took place in 1947 the in " Rhombo " art gallery, however the bias which exists regarding the male nude is surpassed only by Yiannis Tsarouchis".
Being at the same time the writer of the study " The naked human form in the Modern Greek painting and drawing'", which is to be published by the end of the year and will be strengthening the very poor relative Greek bibliography, Mr. Christou points out that in pre-war times nude art usually did not come outside from the workshop, "with characteristic example the female nude paintings of Alexandros Alexandrakis, illustrator of the war of 1940, which were exhibited after his death but not in Greece but in London in particular".
Leaving outside from our conversation sculpture, where the nude with the form of tomb monuments even enters in the cemeteries without shocking anybody, Mr Christou realizes that "after the war the female models predominate the men models.A decisive role played in this development was the "use" of the female body in advertisement. Modern society has been organized based on the model of male domination and it is not by accidental nor by chance that Pavlos Mathiopoulos, the artist of secular Athens, creates already in 1920 a female nude for the publicity of the cognac "Kampas" . During the generation the 1930's, Diamantis Diamantopoulos during the period of 1947-1955 deals with the male nude"put in the opposite often", as academic Mr. Chrysanthos Christou say characteristically, "the man's with the woman's nakedness as a discussion between female round lines with the vertical and horizontal male subjects". For her part Ms. Lampraki-Plaka comments that "the female body is addressed to our genetic and erotic instinct contrary to the male body, which is an institution of action and courage"·She goes on to speak about the nude art of Chronis Potsoglou, " he is an artist who paints paints himself naked and his work has dramatic, confessional and an existentialist' character", for the male nudes of Triantafyllos Patraskidis",she states that they are Hercules in action, but stops once again in the case Tsarouchis. " Tsarouchis is the one who took away the shame of the male nude . Acquitted as it is from Original Sin it is offered to view in it's beauty, I would say, and in this freedom " she stresses, in order to add: "A naked male body painted even with the innocence of sleep shocks even today more than one of a female and it shocks particularly men· is as if it offends their masculinity. It is characteristic that when in 1998 we decided to exhibit the collection of Yiannis Perdios, many discussions took place with regard to whether we should or not to exhibit a naked boy painted by Tsarouchis "however,almost half a century had passed since the requirement by the police to be withdrawn a nude male painting of his during the last exhibit of the artistic team" Armos "in Zappeo.
The limited presence of the male nude in the Modern Greek painting can of course be also interpreted through a other reasons. "The truth is" says Ms. Tzoulia Dimakopoulou from the art gallery "Nea Morfi", and also chairwoman of the Pan-Hellenic Association of Art Galleries, "that the nude,whether male or female, does not sell. The collectors and the museums will buy nude paintings, but the public will prefer to put in their house a painting of dead nature or a scenery".
The sexual taboos in art
For Ms. Anna Kafetsi, director of the National Museum of Modern Art, "what mainly is of interest, whether it is a male nude or a female nude, it is for us to see,in which artistic plan this nude is included in its use either of the one or other, what it is the figurative idea that serves the particular subject .An explanatory direction which in Greece the critics of art usually leave out. In Tsarouchi, as in all modernism, the use of the male nude functions as a pretext that serves the expressiveness, the expression of colour. From the moment however where we direct the public to approach art through its theme, their reaction to the nudes of Tsarouchi,a reaction which I from first hand experience have witnessed during the big exhibition of his work with which we inaugurated in February 2000 the exhibition space of "Fix", it should not surprise us today ". The frequency with which the nude human form in art is presented during the last 20 years in international modern art "is included artistically in the frame of anthropological search , a search which has to do with subjects of identity, sex or self-knowledge. In modern Greek painting I do not locate a corresponding search.The human nude it is registered once again within a frame formalism' "says Ms. Kafetsi.
The rarity with which the male nude is presented as an independent subject in Modern Greek painting is also related of course with the taboos of our sexual behavior.Let us not forget that the naked male models of Tsarouchis shock also because of the homosexual character of their eroticism. "The more frequent appearance of men's body in the world art ideologically is related with the loss of middle class morals as well as with the liberation of an artist tendency which it has to do with homosexuality and homosexual expression.For this direction "concludes Ms.Kafetsi" we still have a long way to cover in Greece ". Meanwhile it would perhaps be of interest if we keep the extract which Mr. Christos pulled out from a text of Austrian architect Alfrent Loos: "All art is erotic. The first universal jewel which was ever presented, that is to say the cross, has an erotic origin. A horizontal line means a laid down person and a vertical line of a man who invades inside her/him ".
by Katia Arfara