Από την εικονογράφηση της Ιουστίνης
.
Ο μαύρος άγγελος των ρομαντικών
Μια μελέτη για τη ζωή και τον μύθο του δαιμονικού μαρκησίου Ντε Σαντ
της ΛΙΝΑΣ ΛΥΧΝΑΡΑ*
Αναρωτιέται κανείς πώς η ανθρωπότητα πέρασε τόσα χρόνια χωρίς να έχει ονοματίσει το πιο αρχαίο, το πιο διαδεδομένο, το πιο προσφιλές βίτσιο της: το να τυραννάς τον άλλον.
Χρειάστηκαν η ακάματη δραστηριότητα και η πένα του περίφημου μαρκησίου για να εμφανιστεί για πρώτη φορά, μόλις το 1841, σε ένα λεξικό της εποχής η λέξη «σαδισμός». Μια πολύ ενδιαφέρουσα βιογραφία του Ντονατιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ γραμμένη από τον Ζαν-Πολ Μπριγκελί κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λαρούς στη σειρά βιογραφιών με τον γενικό τίτλο «Η ζωή - Ο μύθος». Η σειρά προσφέρει όχι μόνο εμπεριστατωμένες βιογραφίες αλλά και πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο λειτούργησαν η ζωή και το έργο του βιογραφουμένου στη φαντασία των λαών καθώς και τον μύθο που δημιούργησαν γύρω από αυτόν οι γενιές που ακολούθησαν.
Στην περίπτωση του Ντε Σαντ ο μύθος είναι το ίδιο μεγάλος όσο και το έργο του. Γεννήθηκε 49 χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση από γονείς ευγενείς. Από πολύ νέος γράφει και ασχολείται με το θέατρο. Τέσσερα χρόνια μετά τον γάμο του φυλακίζεται για πρώτη φορά για «ελευθεριασμό, βλασφημία και βεβήλωση της εικόνας του Χριστού». Με τη ζωή του αλλά και με τα βιβλία του Ζυστίν, Ζυλιέτ κ.ά. χτίζει τον μύθο του, που είναι ο μύθος της απόλυτης και άνευ ορίων παράβασης, της συνάντησης της διαστροφής με την αθωότητα και της χαράς της διαφθοράς. Η δύναμη του Ντε Σαντ εντοπίζεται στο ότι η ηδονή δένεται με μια πρόκληση του Κακού προς το Καλό. Αυτό που συμβαίνει στο σώμα είναι κάτι που συμβαίνει κυρίως στο μυαλό.
Το γεγονός που θα σημαδέψει τη ζωή του Ντε Σαντ είναι ο θάνατος του πατέρα. Οι ψυχαναλυτές έχουν πολλά να πουν γι' αυτή την αδυναμία του στην πατρική μορφή που αγγίζει τα όρια της ψύχωσης. Ο γιος δεν θα δεχθεί ποτέ αυτόν τον θάνατο μιλάει συνέχεια μαζί του σαν να είναι ζωντανός και, όπως λέει ο Ντελέζ, θα κουβαλάει πάντα μέσα του το «πτώμα» του πατέρα του.
Η οργιώδης ζωή του συνεχίζεται και τα σκάνδαλα ξεσπούν το ένα μετά το άλλο. Η γυναίκα του θα μείνει κοντά του σε όλες του τις περιπέτειες, πιστή και αφοσιωμένη. Η φυλάκισή του στη Βαστίλλη είναι η πιο οδυνηρή εμπειρία του. Τα γράμματά του από εκεί μέσα τα διαπερνά ένα είδος παράνοιας. Θεωρεί υπεύθυνη για όλα την πεθερά του, με την οποία παλαιότερα είχε μια πολύ τρυφερή σχέση.
Η επανάσταση θα τον απελευθερώσει. Θα βρεθεί στο πλευρό των επαναστατών και αρχίζει να υπογράφει απλά «Σαντ» απαρνούμενος τον τίτλο του.
Στα χρόνια της τρομοκρατίας, όταν ξεσπούν οι μεγαλύτερες φρικαλεότητες, όταν κορμιά τεμαχίζονται στον δρόμο, όταν οι επαναστάτες περιφέρουν θριαμβευτικά τα κομμένα κεφάλια των ευγενών, ο Ντε Σαντ δεν είναι μέσα στους χιλιάδες σαδιστές που οι ιστορικές συγκυρίες έχουν παρακινήσει στη δράση.
Αντίθετα, αψηφώντας τον κίνδυνο, κηρύττει την επιείκεια και τη μεγαλοθυμία και μιλάει εκείνη την εποχή για κατάργηση της ποινής του θανάτου! Το θέαμα της γκιλοτίνας που απολαμβάνει ο λαός τον αρρωσταίνει. Σώζει με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής τη μισητή πεθερά του και τον πεθερό του! Αυτή την εποχή έχουμε άλλη μία ένδειξη των ανθρωπιστικών αισθημάτων του δαιμονικού συγγραφέα. Οταν θα γίνει υπουργός Υγείας θα ψηφίσει ένα διάταγμα που θα απαγορεύσει στα νοσοκομεία να βάζουν δύο και τρεις ανθρώπους στο ίδιο κρεβάτι και έτσι θα έχει κάθε άρρωστος δικό του κρεβάτι.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ντε Σαντ θα ξαναβρεθεί πολιτικός κρατούμενος με το πρόσχημα της προστασίας της ηθικής. Θα τον φυλακίσει ο Μέγας Ναπολέων. Δεκαοκτώ μήνες φυλακισμένος στην Αγία Πελαγία ο μαρκήσιος οργανώνει λογοτεχνικά δείπνα!
Θα μεταφερθεί στο περίφημο άσυλο του Σαραντόν. Ο αυτοκράτορας δεν θέλει τη ρετσινιά του διώκτη των συγγραφέων και καταφεύγει στη διαδεδομένη τακτική του εγκλεισμού τους σε φρενοκομείο.
Είναι ίσως η πιο γνωστή περίοδος της ζωής του Ντε Σαντ. Οι παραστάσεις του με τους ψυχοπαθείς, η απαγόρευση να του προμηθεύουν οποιοδήποτε υλικό που θα του επέτρεπε να γράψει και η τρομερή δυστυχία μέσα στην οποία τελειώνει μια εφιαλτική ζωή εξάπτουν τη φαντασία συγγραφέων και σκηνοθετών.
Στη διαθήκη του αφήνει ακριβείς οδηγίες για την ταφή του. Το φέρετρό του θα το πάρει με ένα κάρο ένας ξυλουργός και θα το μεταφέρει στο δάσος της Μαλμεζόν. Θα φροντίσει να ταφεί χωρίς τελετή. Ο τάφος θα καλυφθεί εντελώς από τη βλάστηση του δάσους.
Ο Ντε Σαντ θέλει να εξαφανιστεί από τη μνήμη των ανθρώπων.
Ο συγγραφέας της Ζυστίν όμως θα έχει, όπως αποδεικνύει και το βιβλίο του Μπριγκελί, τεράστια επιρροή στους επιγόνους του.
Κάθε εποχή και ο Ντε Σαντ της ή ακριβέστερα ο σαδισμός της.
Είναι ο μαύρος άγγελος των ρομαντικών, ο εξερευνητής της «απαγορευμένης περιοχής» των υπερρεαλιστών, ο προφήτης της λογοτεχνίας του κακού του Μπατάιγ. Οι ψυχίατροι με κορυφαίο τον Φρόιντ θα εντρυφήσουν στον βίο και στο έργο του.
Γράφονται σημαντικότατα βιβλία για τον σαδισμό. Από τα ωραιότερα είναι αυτό του Ρολάν Μπαρτ όπου ταυτίζει την ερωτική πράξη με τη σύνταξη ενός κειμένου ή το θαυμάσιο Το Κρύο και το Σκληρό του Ζυλ Ντελέζ. Αναρωτιέται κανείς αν τα βιβλία που ενέπνευσε ο μαρκήσιος δεν είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα από τα μάλλον λησμονημένα δικά του.
Ο σαδισμός αποδείχθηκε πιο δυνατός από τον Ντε Σαντ.
*Η κυρία Λίνα Λυχναρά είναι καθηγήτρια στα πανεπιστημιακά τμήματα του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 29-4-2001)
Ο μαύρος άγγελος των ρομαντικών
Μια μελέτη για τη ζωή και τον μύθο του δαιμονικού μαρκησίου Ντε Σαντ
της ΛΙΝΑΣ ΛΥΧΝΑΡΑ*
Αναρωτιέται κανείς πώς η ανθρωπότητα πέρασε τόσα χρόνια χωρίς να έχει ονοματίσει το πιο αρχαίο, το πιο διαδεδομένο, το πιο προσφιλές βίτσιο της: το να τυραννάς τον άλλον.
Χρειάστηκαν η ακάματη δραστηριότητα και η πένα του περίφημου μαρκησίου για να εμφανιστεί για πρώτη φορά, μόλις το 1841, σε ένα λεξικό της εποχής η λέξη «σαδισμός». Μια πολύ ενδιαφέρουσα βιογραφία του Ντονατιέν Αλφόνς Φρανσουά ντε Σαντ γραμμένη από τον Ζαν-Πολ Μπριγκελί κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Λαρούς στη σειρά βιογραφιών με τον γενικό τίτλο «Η ζωή - Ο μύθος». Η σειρά προσφέρει όχι μόνο εμπεριστατωμένες βιογραφίες αλλά και πληροφορίες σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο λειτούργησαν η ζωή και το έργο του βιογραφουμένου στη φαντασία των λαών καθώς και τον μύθο που δημιούργησαν γύρω από αυτόν οι γενιές που ακολούθησαν.
Στην περίπτωση του Ντε Σαντ ο μύθος είναι το ίδιο μεγάλος όσο και το έργο του. Γεννήθηκε 49 χρόνια πριν από τη Γαλλική Επανάσταση από γονείς ευγενείς. Από πολύ νέος γράφει και ασχολείται με το θέατρο. Τέσσερα χρόνια μετά τον γάμο του φυλακίζεται για πρώτη φορά για «ελευθεριασμό, βλασφημία και βεβήλωση της εικόνας του Χριστού». Με τη ζωή του αλλά και με τα βιβλία του Ζυστίν, Ζυλιέτ κ.ά. χτίζει τον μύθο του, που είναι ο μύθος της απόλυτης και άνευ ορίων παράβασης, της συνάντησης της διαστροφής με την αθωότητα και της χαράς της διαφθοράς. Η δύναμη του Ντε Σαντ εντοπίζεται στο ότι η ηδονή δένεται με μια πρόκληση του Κακού προς το Καλό. Αυτό που συμβαίνει στο σώμα είναι κάτι που συμβαίνει κυρίως στο μυαλό.
Το γεγονός που θα σημαδέψει τη ζωή του Ντε Σαντ είναι ο θάνατος του πατέρα. Οι ψυχαναλυτές έχουν πολλά να πουν γι' αυτή την αδυναμία του στην πατρική μορφή που αγγίζει τα όρια της ψύχωσης. Ο γιος δεν θα δεχθεί ποτέ αυτόν τον θάνατο μιλάει συνέχεια μαζί του σαν να είναι ζωντανός και, όπως λέει ο Ντελέζ, θα κουβαλάει πάντα μέσα του το «πτώμα» του πατέρα του.
Η οργιώδης ζωή του συνεχίζεται και τα σκάνδαλα ξεσπούν το ένα μετά το άλλο. Η γυναίκα του θα μείνει κοντά του σε όλες του τις περιπέτειες, πιστή και αφοσιωμένη. Η φυλάκισή του στη Βαστίλλη είναι η πιο οδυνηρή εμπειρία του. Τα γράμματά του από εκεί μέσα τα διαπερνά ένα είδος παράνοιας. Θεωρεί υπεύθυνη για όλα την πεθερά του, με την οποία παλαιότερα είχε μια πολύ τρυφερή σχέση.
Η επανάσταση θα τον απελευθερώσει. Θα βρεθεί στο πλευρό των επαναστατών και αρχίζει να υπογράφει απλά «Σαντ» απαρνούμενος τον τίτλο του.
Στα χρόνια της τρομοκρατίας, όταν ξεσπούν οι μεγαλύτερες φρικαλεότητες, όταν κορμιά τεμαχίζονται στον δρόμο, όταν οι επαναστάτες περιφέρουν θριαμβευτικά τα κομμένα κεφάλια των ευγενών, ο Ντε Σαντ δεν είναι μέσα στους χιλιάδες σαδιστές που οι ιστορικές συγκυρίες έχουν παρακινήσει στη δράση.
Αντίθετα, αψηφώντας τον κίνδυνο, κηρύττει την επιείκεια και τη μεγαλοθυμία και μιλάει εκείνη την εποχή για κατάργηση της ποινής του θανάτου! Το θέαμα της γκιλοτίνας που απολαμβάνει ο λαός τον αρρωσταίνει. Σώζει με κίνδυνο της ίδιας του της ζωής τη μισητή πεθερά του και τον πεθερό του! Αυτή την εποχή έχουμε άλλη μία ένδειξη των ανθρωπιστικών αισθημάτων του δαιμονικού συγγραφέα. Οταν θα γίνει υπουργός Υγείας θα ψηφίσει ένα διάταγμα που θα απαγορεύσει στα νοσοκομεία να βάζουν δύο και τρεις ανθρώπους στο ίδιο κρεβάτι και έτσι θα έχει κάθε άρρωστος δικό του κρεβάτι.
Στα τελευταία χρόνια της ζωής του ο Ντε Σαντ θα ξαναβρεθεί πολιτικός κρατούμενος με το πρόσχημα της προστασίας της ηθικής. Θα τον φυλακίσει ο Μέγας Ναπολέων. Δεκαοκτώ μήνες φυλακισμένος στην Αγία Πελαγία ο μαρκήσιος οργανώνει λογοτεχνικά δείπνα!
Θα μεταφερθεί στο περίφημο άσυλο του Σαραντόν. Ο αυτοκράτορας δεν θέλει τη ρετσινιά του διώκτη των συγγραφέων και καταφεύγει στη διαδεδομένη τακτική του εγκλεισμού τους σε φρενοκομείο.
Είναι ίσως η πιο γνωστή περίοδος της ζωής του Ντε Σαντ. Οι παραστάσεις του με τους ψυχοπαθείς, η απαγόρευση να του προμηθεύουν οποιοδήποτε υλικό που θα του επέτρεπε να γράψει και η τρομερή δυστυχία μέσα στην οποία τελειώνει μια εφιαλτική ζωή εξάπτουν τη φαντασία συγγραφέων και σκηνοθετών.
Στη διαθήκη του αφήνει ακριβείς οδηγίες για την ταφή του. Το φέρετρό του θα το πάρει με ένα κάρο ένας ξυλουργός και θα το μεταφέρει στο δάσος της Μαλμεζόν. Θα φροντίσει να ταφεί χωρίς τελετή. Ο τάφος θα καλυφθεί εντελώς από τη βλάστηση του δάσους.
Ο Ντε Σαντ θέλει να εξαφανιστεί από τη μνήμη των ανθρώπων.
Ο συγγραφέας της Ζυστίν όμως θα έχει, όπως αποδεικνύει και το βιβλίο του Μπριγκελί, τεράστια επιρροή στους επιγόνους του.
Κάθε εποχή και ο Ντε Σαντ της ή ακριβέστερα ο σαδισμός της.
Είναι ο μαύρος άγγελος των ρομαντικών, ο εξερευνητής της «απαγορευμένης περιοχής» των υπερρεαλιστών, ο προφήτης της λογοτεχνίας του κακού του Μπατάιγ. Οι ψυχίατροι με κορυφαίο τον Φρόιντ θα εντρυφήσουν στον βίο και στο έργο του.
Γράφονται σημαντικότατα βιβλία για τον σαδισμό. Από τα ωραιότερα είναι αυτό του Ρολάν Μπαρτ όπου ταυτίζει την ερωτική πράξη με τη σύνταξη ενός κειμένου ή το θαυμάσιο Το Κρύο και το Σκληρό του Ζυλ Ντελέζ. Αναρωτιέται κανείς αν τα βιβλία που ενέπνευσε ο μαρκήσιος δεν είναι πολύ πιο ενδιαφέροντα από τα μάλλον λησμονημένα δικά του.
Ο σαδισμός αποδείχθηκε πιο δυνατός από τον Ντε Σαντ.
*Η κυρία Λίνα Λυχναρά είναι καθηγήτρια στα πανεπιστημιακά τμήματα του Γαλλικού Ινστιτούτου Αθηνών.
(Αναδημοσίευση από την εφημερίδα ΤΟ ΒΗΜΑ 29-4-2001)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου